Mavzu : Mehnat resurslari va xususiyatlari Bajardi: Islomjon Isomov Tekshirdi: Bababekova N

Mehnat resurslaridan foydalanish.
Foydalanish deganda iqtisodiyotning resurslaridan biri bo’lgan mehnat resurslarini ta’riflovchi ikki yo’nalish tushuniladi. Bu, birinchidan, mehnat resurslarining taqsimlanishi va ikkinchidan ularning mehnatidan xalq xo’jaligi va iqtisodiyotda foydalanish samaradorligidir. Mehnat resurslarini taqsimlash deganda resurslarning xalq xo’jaligida ishlaydigan va ishlaymaydigan qismlari tushuniladi. Ishlaydigan aholi, o’z navbatida, ayrim tarmoqlar, kasb guruhlari bo’yicha taqsimlanishi, shu jumladan, aqliy va jismoniy mehnat bo’yicha, mehnat rejimi bo’yicha, sotsial-iqtisodiy sohalar bo’yicha qarab chiqiladi.
Mehnat bilan bandlarni xalqaro jihatlardan biri ularni “iqtisodiy faoliyat turlari bo’yicha” quyidagicha taqsimlashdir:-yollanma xodimlar (korxona rahbari yoki ayrim shaxs bilan mehnat shartnomasituzgan fuqarolar);-ish beruvchilar (mustaqil ish olib boradigan va bitta yoki bir nechta shaxsni ishlash uchun doimiy yollab turadigan xodimlar kiradi);-o’z hisobidan ishlaydigan shaxslar (doimiy asosda yollanma xodimlarni yollamaydigan fuqarolar);-ishlab chiqarish kooperativlari a’zolari (kooperativlarning faol ishlovchi a’zolari hisoblanadigan shaxslar);-oilaning yordam beruvchi a’zolari (oilaviy biznesdagi oilalarining a’zolari kiradi, mazkur biznesga o’sha uy xo’jaligida ishlaydigan qarindoshlardan biri boshchilik qiladi).
Mehnat resurslarini taqsimlashning boshqa turlari ham bor. Bular jinsi, yoshi, ma’lumot darajasi, sog’lig’i bo’yicha taqsimlashdir.
Biz yana “mehnatni sarf qilish samaradorligi” degan ta’rifni aniqlab olishimiz kerak. Har qanday faoliyat turidagi samaradorlik pirovard natijada mahsulot yoki xizmatlar birligini ishlab chiqarishga sarflanadigan vaqt bilan o’lchanadi. Mehnat sarf qilish samaradorligi bo’yicha mintaqalar farqiga sabab shuki, turli hududlarda texnologiya darajasi, mehnatni tashkil etish darajasi turlicha bo’ladi. Turli sabablarga ko’ra, shu jumladan, etnik va tarixiy xususiyatlarga ega bo’lgan sabablarga ko’ra ham xodimlar malakasi bir-biridan farq qilishi mumkin.
Mehnat resurslaridan foydalanish samaradorlikni, samaradorlikni va ishlab chiqarishni maksimal darajada oshirish uchun mavjud ishchi kuchini joylashtirishni o'z ichiga oladi. Mehnat resurslaridan samarali foydalanishning ba'zi usullari:

1. Ishni moslashtirish: Mehnat resurslaridan foydalanishning muhim jihati bu to'g'ri odamni to'g'ri ishga moslashtirishdir. Bu shaxsning ko'nikmalarini, tajribasini va malakasini baholash va maksimal mahsuldorlikni ta'minlash uchun ularni ish talablariga muvofiqlashtirishni o'z ichiga oladi.

2. Ishchi kuchini rejalashtirish: Mehnat resurslaridan samarali foydalanishning yana bir usuli - bu ishchi kuchini rejalashtirish. Bu turli xil ish rollari uchun ishchi kuchiga bo'lgan talabni prognoz qilishni va ularni mavjud ishchi kuchi taklifiga moslashtirishni o'z ichiga oladi. Bu korxona ehtiyojlarini qondirish uchun ishchi kuchining tegishli darajada bo'lishini ta'minlaydi.
3. Ta'lim va rivojlanish: xodimlarga doimiy o'qitish va rivojlanish imkoniyatlarini taqdim etish mehnat resurslaridan maksimal darajada foydalanishga yordam beradi. Bunga hozirgi xodimlarning yangi rollarni egallashi uchun malaka oshirish yoki ishchilarni sanoatdagi o'zgarishlardan xabardor qilish uchun treningdan foydalanish kiradi.
4. Moslashuvchan ish tartibi: Ish almashish yoki masofaviy ish kabi moslashuvchan ish tartibini taklif qilish mehnat resurslaridan maksimal darajada foydalanishga yordam beradi. Bu korxonalarga an'anaviy to'liq ish vaqti bilan ishlay olmaydiganlarni ham o'z ichiga olgan kengroq ishchilar jamg'armasidan foydalanish imkonini beradi.
Umuman olganda, mehnat resurslaridan samarali foydalanish biznesning o‘ziga xos ehtiyojlarini, ishchi kuchining malaka va iste’dodini hamda bozor talablarini hisobga olgan holda yaxlit yondashuvni talab qiladi.