Birinchi bosqich. Antik davr - psixologiyaning predmeti ruhdir. Bu davrda ruhning tabiatini tushunishda ikkita asosiy yo'nalish mavjud: idealistik va materialistik. Idealistik yo'nalishning asoschilari Sokrat va Platon (ruh o'lmaslikning boshlanishi). Ruhni tushunishdagi materialistik yo'nalish Demokrit, Anaksagor, Anaksimen tomonidan ishlab chiqilgan. Aristotel psixologiyaning asoschisi hisoblanadi, u o'zining "Ruh haqida" asarida o'sha paytda mavjud bo'lgan ruh haqidagi bilimlarni umumlashtirgan va shu orqali tirik tanani tashkil qilish usulini tushunib, ruhning uch turini ajratgan: o'simlik ruhi, hayvon ruhi va aqlli ruh. XVII-XIX asrlarning ikkinchi bosqichi. - psixologiyaning predmeti ongga aylanadi. Ong deganda insonning his qilish, eslash va fikrlash qobiliyati tushunilgan. 17-asrda R.Dekartning asarlari psixologiya predmetini oʻzgartirishda muhim rol oʻynadi. U birinchi navbatda psixofizik muammoni aniqladi, ya'ni. ruh va tana o'rtasidagi munosabat. U ong va refleks tushunchasini kiritdi.
Birinchi bosqich. Antik davr - psixologiyaning predmeti ruhdir. Bu davrda ruhning tabiatini tushunishda ikkita asosiy yo'nalish mavjud: idealistik va materialistik. Idealistik yo'nalishning asoschilari Sokrat va Platon (ruh o'lmaslikning boshlanishi). Ruhni tushunishdagi materialistik yo'nalish Demokrit, Anaksagor, Anaksimen tomonidan ishlab chiqilgan. Aristotel psixologiyaning asoschisi hisoblanadi, u o'zining "Ruh haqida" asarida o'sha paytda mavjud bo'lgan ruh haqidagi bilimlarni umumlashtirgan va shu orqali tirik tanani tashkil qilish usulini tushunib, ruhning uch turini ajratgan: o'simlik ruhi, hayvon ruhi va aqlli ruh. XVII-XIX asrlarning ikkinchi bosqichi. - psixologiyaning predmeti ongga aylanadi. Ong deganda insonning his qilish, eslash va fikrlash qobiliyati tushunilgan. 17-asrda R.Dekartning asarlari psixologiya predmetini oʻzgartirishda muhim rol oʻynadi. U birinchi navbatda psixofizik muammoni aniqladi, ya'ni. ruh va tana o'rtasidagi munosabat. U ong va refleks tushunchasini kiritdi.
Uchinchi bosqich 1910-1920 yillar - AQSh - bixeviorizm paydo bo'ladi. J.Uotson bixeviorizm asoschisi hisoblanadi. Xulq-atvor psixologiyaning predmetiga aylanadi. Klassik bixeviorizm ongning xulq-atvordagi rolini inkor etdi. Xulq-atvor ko'nikmalarini shakllantirishda ong hech qanday rol o'ynamaydi va ko'nikmalar bir xil harakatni mexanik takrorlash orqali shakllanadi, deb hisoblar edi. Klassik bixeviorizm ongning mavjudligini inkor etmaydi. To'rtinchi bosqich 1910 - 1920 - Evropa. Psixologiyaning predmeti psixikadir. Turli xil psixologik tendentsiyalar va maktablar mavjud.
Antik davrning eng buyuk faylasufi Demokrit (miloddan avvalgi V-IV asrlar) ruh ham atomlardan iborat, tananing o'lishi bilan ruh ham o'ladi, deb ta'kidlaydi. Ruh harakatlantiruvchi printsipdir, u moddiydir. Ruhning mohiyati haqida boshqacha fikr rivojlanadi Platon (miloddan avvalgi 428-348). Platon ta’kidlaydiki, hamma narsaning asosi o‘zida mavjud bo‘lgan g‘oyalardir. G'oyalar o'z dunyosini tashkil qiladi, unga materiya dunyosi qarshi turadi. Ularning o'rtasida vositachi sifatida - dunyo ruhi. Platonning so'zlariga ko'ra, odam o'rganmaydi, balki ruh allaqachon bilgan narsani eslaydi. Ruh o'lmas, deb ishongan Platon. Ruh haqidagi birinchi asar yozilgan Aristotel (miloddan avvalgi 384-322). Uning "Ruh haqida" risolasi birinchi psixologik asar hisoblanadi. XVII asr boshlariga kelib, bu davrda psixologik qarashlarning shakllanishi bir qator olimlarning faoliyati bilan bog'liq: Rene Dekart (1595-1650), B. Spinoza (1632-1677), D. Lokk (1632-1704) va boshqalar. Bu borada muhim rol o'ynadi evolyutsion ta'limot C. Darvin (1809-1882). Qator paydo bo'ladi fundamental tadqiqotlar sezuvchanlik rivojlanishining umumiy qonuniyatlariga va xususan, turli sezgi organlarining ishiga bag'ishlangan (I. Myuller, E. Weber, G. Helmholtz va boshqalar). Maxsus ma'no eksperimental psixologiyani rivojlantirish uchun Veberning tirnash xususiyati va sezishning kuchayishi o'rtasidagi bog'liqlik masalasiga bag'ishlangan asarlari olindi.
Hozirgi kunda aynan psixologik xizmat muammosiga bag‘ishlangan va uning barcha yo‘nalishlarini batafsil bayon etishga qodir ilmiy adabiyotlar yetarli bo‘lmasa-da, bugungi kunda fan olamida va jamiyat taraqqiyotida psixologik xizmat muammosining zarurligini ko‘rsata oluvchi va uning "metodologik ildizlarini" asoslab bera oluvchi ilmiy tadqiqodlarni alohida qayd etish mumkin. Mazkur adabiyotlarni tahlil qilar ekanmiz, ulardagi psixologik xizmat metodologiyasiga taalluqli ayrim umumiy jihatlarni ijtimoiy psixologiya fani nuqtai nazaridan tadqiq qilishimizga to‘g‘ri keladi. Chunonchi, barcha tadqiqotchilar ham ijtimoiy, psixologiyaning metodologik tamoyillariga amal qilgan holda psixologik xizmat uchun muhim bo‘lgan u yoki bu jihatni nazariy-ilmiy tarzda asoslab beradilar.
Chunonchi, barcha tadqiqotchilar ham ijtimoiy, psixologiyaning metodologik tamoyillariga amal qilgan holda psixologik xizmat uchun muhim bo‘lgan u yoki bu jihatni nazariy-ilmiy tarzda asoslab beradilar. Bular ichida psixologik xizmatning muvaffaqiyatli tashkil etilishi uchun muhim nazariy-ilmiy ahamiyat kasb etuvchi ijtimoiy psixologik vazafalarni aniqlashga qaratilgan tadqiqotlarni Andreeva G.M., Davletshin M.G., Zabrodin Yu.M., Karnegi D., Karimova V.M., Parigin B.D., Snigireva T.V., Filippov A.V., Shixirev P.N., Shoumarov G‘.B., Yadov V.A., G‘oziev E.G‘.; shaxs faolligi bilan bog‘liq tadqiqotlarni Abulxanova-Slavskaya K.A., Anufriev E.A., Grimak L.P., Lomov B.F., Leytes N.S., Golubeva E.A., Qodirov B.R., Lipkina A.I,, Petrovskiy V.A., Rubinshteyn S.L., Qodirov B.R.; ijtimoiy ustanovka bilan bog‘liq tadqiqotlarni Asmolov A.G., Nadirashvili Sh.A., Uznadze D.N., Shixirev P.N., Allport G.V., ijtimoiy ehtiyojlar va faoliyatdan qoniqish bilan bog‘liq tadqiqotlarni Bojovich L.I., Bratko A.A., Vilyonas V.K., Dodonov B.I., Kitvel T.A., Maslov A.H; shaxsga individual yondashuvning ta’minlanishi bilan
bog‘liq tadqiqotlarni Klimov E.A., Merlin B.S., Nebilitsin V.D., Peysaxov N.M., Rusalov V.M., Siavina L.S.,Strelyau A., Teplov B.M.; shaxsga munosabat tizimi asosida yondashuv istiqbollariga bag‘ishlangan tadqiqotlarni Zdravomislov A.G., Kuzmin E.S., Lazurskiy A.F., Muksinov R.I., Myasisev V.N., Stolin V.V., Serbakov A.I., Bogoslavskiy V.V.; shaxsga hissiy-irodaviy sifatlar asosida yondashuv istiqbollarini tadqiq qiluvchi tadqiqotlarni Bassin F.V., Vasilyuk F.Ye., Gissen L.D., Zilberman P.B., Konopkin O.A., Majidov N., Naenko N.I., Prixojan A.M., Rozelnblat V.V., Xekhauzen X., Eberleyn G., Nevv D.O.; talim muassasalarida psixologik xizmat modelini tadqiq qilishga bag‘ishlangan tadqiqotlarni Breinshteyn M.S., Dubrovina L.V., Kala U.V., Rudik V.V., Leymes X.O., Mattes G.O., Pratuivich Yu.M., Sierd Yu.L.; mehnat jamoalarida psixologik xizmat vazifalarini belgilashga qaratilgan tadqiqotlarni (Gerchikov V.I., Zotova O.I., Izard.K., Ishutina G.A., Kovalev G.A., Leonova A.B., Loos V.G., Popova I.I., Parigin V.D., Saksakulm T.I., Saylus S.M.) va nihoyat oilaviy hayotni tashkil etishdagi psixologik xizmat uchun muhim jihatlarni asoslashga qaratilgan tadqiqotlarni (Argoy M., Bodalev A.A., Stolin V.V., Karimova V.M., Kovalev S.V., Sog‘inov N.A., Shoumarov G‘.B.) alohida ta’kidlash joiz.
Qolaversa, bugungi kungacha yaratilgan barcha ijtimoiy psixologik prinsiplarning asosiy mezonlari bo‘lgan "shaxs va faoliyat birligi", "ongning faoliyatda taraqqiysi", "muomala", "individual yondoshuv" "munosabat", "turmush tarzi", "ijtimoiy ustanovka", "borliqni ob’ektiv va sub’ektiv aks ettirish", "jamoa", "ijtimoiy qoniqish", "ijtimoiy xulq-atvor" kabilarning jamiyatdagi amaliy o‘rni va istiqbolini psixologik xizmat tadbiqisiz to‘liq tasavvur etib bo‘lmaydi. Ayniqsa, olimlar tomonidan bugungi kunda ijtimoiy-psixologik hodisalarga inson taraqqiyoti va qadriyatlari asosida yondoshuv muammosining (G.M.Andreeva, Yu.M.Zabrodin, D.Karnegi, E.G‘oziev, V.M.Karimova, I.S.Kon, C.I.Koralev, B.D.Parigin, Ye.V.Shoroxova, G‘.B.Shoumarov) shaxs va faoliyat uyg‘unligini ta’minlashga xizmat qiluvchi psixologik yondashuvni ta’minlash muammosining (Abulxanova-Slavskaya, J.Bruner, L.S.Vigoskiy, M.G.Davletshin, U.Djems, A.G.Kovalev, A.N.Leontev, A.V.Petrovskiy, S.L.Rubinshteyn, V.A.Tokareva, D.I.Feldishteyn, E.Fromm, B.R.Qodirov) o‘rtaga tashlanishi psixologik xizmat metodologiyasi haqida jiddiyroq o‘ylashni va mulohaza yuritishni taqozo etmoqda.
Xulosa
Bugungi psixologiya fani taraqqiyoti an’analari bilan bog‘liq insonning iqtidorini, uning jamiyatdagi ijtimoiy faolligi va ijtimoiy tabiatidan ajratib bo‘lmaydi. Shu nuqtai nazardan, inson omillarini va uning jamiyatdagi ijtimoiy jarayonlarini to‘g‘ri va samarali boshqarish jarayoni jamiyatga va jamiyat a’zolariga psixologik xizmat ko‘rsatish muqarrarligini talab qiladi. Vaholanki, iqtisod, huquq, etika, etnografiya, tarix, sotsiologiya va shu kabi barcha fanlarning o‘zaro mustahkam hamkorligi natijasida inson psixologiyasining amaliy muammolari hal etilishi lozim.Hozirgi zamon ijtimoiy psixologik tadqiqotlar masalasi, ayniqsa, uning amaliy vazifalari sotsial psixologiya fanining markazida turuvchi psixologik va sotsiologik yondashuv yo‘nalishlari asosida hal qilinmoqda. Masalan, Amerika va boshqa barcha g‘arb davlatlarida ikki xil ijtimoiy psixologiya: "psixologik ijtimoiy psixologiya" va "sotsiologik ijtimoiy psixologiya" mavjud. Bu yo‘nalishlar bir-biriga o‘xshasa-da, ularning bir-biridan farqli jihatlari ham mavjud, ya’ni psixologik ijtimoiy psixologiya shaxs va faoliyat, muomala, shaxslararo munosabat, shaxsning ijtimoiy-psixologik tuzilishi, shaxsning kognitiv, konativ, xulq-atvor imkoniyatlarini o‘z ichiga olgan ijtimoiy ustanovkalar, shaxs va jamoaning ijtimoiy-ruhiy kechinmalari kabi muammolar ustida tadqiqot olib borishni maqsad qilib olgan bo‘lsa, sotsiologik ijtimoiy psixologiyada esa ko‘pincha jamiyatning ijtimoiy qatlamlarini tahlil qilish xalqlar psixologiyasi, ommaviy hodisalar psixologiyasi, sinflar, guruhlar, gumanistik psixologiya kabilarga alohida urg‘u beriladi. Psixologik xizmat metodologiyasi esa ko‘proq birinchi yo‘nalish - "Ijtimoiy psixologiya" asoslari zamirida tarkib toptiriladi.
