8.O’nlik sanoq sistemasida qaysi raqamlar ishtirok qiladi? 9.Pazitsiyali va pozitsiyali bo’lmagan sanoq sistemalarning farqi nimada? Krosvord 1 2 3 4 5 6 7
a
x
b
o
r
o
t
n
a
a
p
o
p
i
a
b
y
e
b
e
m
l
a
t
r
o
n
e
o
r
a
d
g
Vertikaliga 1.Insonga uzluksiz ta’sir etib turuvchi axborot 2.Axborot turi 3.Axborotning o’lchov birligi 4.Internetning ko’rinishini ta’minlaydigan brouzer nomi. 5.Insonga o’xshash harakat qiluvchiqurilma. 6.Ochish buyrug’i 7. Joriy vaqt haqidagi ma’lumot Gorizontaliga 8. Informatikaning asosiy tushunchasi.
Mavzuni yoritish: Siz o’tgan darslarda turli sanoq sistemalarning kelib chiqishi tarixini o’gandiniz. Masalan 10 lik sanoq sistmasi bobomiz Al-Xorazmiy olib kelgan. 0 sonini yozmaslik xatolikka olib kelishini isbotlab bergan.Shuning uchun ham 10 lik sanoq sistemasida 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 raqamlari ishtirok qiladi. 8 lik sanoq sistemasida 0,1,2,3,4,5,6,7 raqamlari ishtirok qiladi. 16 lik sanoq sistemasida 0,1,2,3,4,5,6,7 ,8,9, A,B,C,D,E,F lar ishtirok qiladi,bunda A-10,B-11,C-12,D-13,E-14,F-15 ni ifodalaydi. Qadimgi ba’zi xalqlar ishlatadigan sonlar alifbosida Qadingi Afrika qabilalarida 5 lik,Inglizlarda 12 lik sanoq sistemasi, Fransuzlarda 60 lik sanoq sistemalari ishlatilgan. Bu sanoq sistemalarning ba’zilari tabiiy hisoblash vositasi bo’lmish,qo’l barmoqlarimiz asosiy o’rin tutadi.Kaftimizning boash barmog’ini buksak va qolgan barmoqlarimiz bo’g’inlari 12 tadan iboratligini ko’ramiz.12 lik sanoq sistemasi uchun vosita sifatida ana shundan foydalanilgan. Bizning hayotimizda sodir bol’adigan har bir narsa tabiat qjnunlari bilan bo’g’liq ekanligiga guvohmiz.
Bugungi mavzumizdagi sanoq sistemalari ham bir-biri bilan bog’liq.
K L A S T E R
Turli asosli sanoq sistemalaridagi sonlarni o’n asosli sanoq sistemasiga o’tkazish. Turli asosli sanoq sistemalaridagi sonlarni 10 asosli sanoq sistemasiga o’tkazish uchun sonlarni mazkur sanoq sistemasi asosining darajalari bo’yicha yoyish formulasini N= dan foydalaniladi,bu yrda: -sonning butun qismi yoyilmasi koeffisyentlari; - sonning kasr qismi yoyilmasi koeffisyentlari; q-sanoq sistma asosi. 1-misol .Ikkilik sanoq sistemasida berilgan 101110 sonini o’nlik sanoq sistemasiga o’tkazing. Yechish.Yuqoridagi formulada muvofiq va q=2 Demak, 1011102=1*25+0*24+1*23+1*22+1*21+0*20=32+0+8+4+2+0=4610 Yoki 1011102=25+23+22+21=32+8+4+2=4610 Javob: 4610
2-misol Ikkilik sanoq sistemasidagi 111,101 sonini o’nlik sanoq sistemasiga o’tkazing. 111,101 Yechish 111,101=22+21+20+2-1+2-3=4+2+1+1/2+1/8=7+5/8=7,62510 Javob: 7,62510
