Mavzu: 4-sinfda “Sifat” so’z turkumi ustida ishlashda innovatsion tehnologiyalardan foydalanish Kirish. Asosiy qism

2.3. Boshlang`ich sinflarda «Sifat» mavzusini o`rgatishning ahamiyati.
Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilar juda faol bo‘ladi.Ularni fikrini jamlash va tinchlantirib turish,o‘tiladigan mavzular mohiyatini tasavvurida shakllantirish qiyin kechadi. Huddi shunday jarayonlarda mavzuni tushuntirishda o‘qituvchilarimiz biroz qiyinchilikka duch kelishadi. Shunday jarayon asosan o‘qish yoki odobnoma,tabiat fanlari yani ko‘proq og‘zaki tushuntirishlardan iborat fanlar sirasiga kiradi. Bunday vaziyatlarda aksariyat o‘quvchilar sinfdagi faolligiga qarab muloqotchanlari darsga e’tiborli bo‘lishadi.Lekin shu sinfdagi fikrini to‘laligicha bayon eta olmaydigan, uyatchan va xayolparast o‘quvchilar biroz qiynaladi.Huddi shunday
jarayonlarda darslarni integratsiyalash juda qo‘l keladi. Darslarni integratsiyalash – bu ish reja asosida mazmunan bir-biriga mos mavzularni birlashtirishdir.Masalan 2-sinf misolida oladigan bo‘lsak o‘qish fanidan “Kuz fasli”mavzusi bilan tasviriy san’atdagi “Kuz keldi » mavzusida rasm ishlash mavzusini, o‘qish fanidan “ Qish»mavzusiga’ tasviriy san’atdagi « Qish manzarasi»mavzusida rasm ishlash mavzularini integrasiyalashtirib dars o‘tishni yo‘lga qo‘ysak o‘quvchilar bir paytda ham eshitadi ,ham chizadi va tasavvur qiladi.Oquvchila’rdagi juda ko‘p qirralarni kashf etgan bo‘lamiz.Bunday bir-biriga mos mavzularni ko‘plab keltirishimiz mumkin. Olimlar kishi o‘ylab yozayotganda miyaning bir necha qismi faollashishi va shu paytda fikrni jamlash qobilyati kamida uch barobar ortishini takidlaydi.Surat chizayotganda o‘quvchining asabi tinchlanib,fikrlash salohiyati to‘liq ishga tushadi. Pedagoglarning farzandingizni bolalikdan rasm chizishga qiziqtiring,deya takidlashi bejiz emas.Balki bola buyuk musavvir bo‘la olmas .Muhimi eshitgan mavzularni to‘laligicha tasavvur qilib,uning intellectual qobilyati rivojlanib boraveradi. Har birimiz o‘quvchilarimizni behad yaxshi ko‘ramiz ,ularni qobilyatli bo‘lib ulg‘ayishi uchun yelib-yuguramiz.Faqat o‘quvchining intelektual salohiyatini rivojlantirish masalasiga kelganda negadir aksariyat ustozlarimiz biroz e’tiborni susaytiramiz.Vaholanki shu boshlang‘ich sinflardayoq o‘quvchilardagi ko‘pgina qobilyatlarni rivojlantirish imkoniyatini boy beramiz. Qolaversa, qalbida san’atning biror turiga mehr uyg‘ongan o‘g‘il-qizlar tabiatan hushchaqchaq bo‘ladi.Bola o‘z fikr hayollarini qog‘ozga tushirar ekan,o‘zi sezmagan holda fe’l-atvorin va psihofiziologik holati haqida ham xabar beradi.Shu bois psixologlarimiz rasmlardagi rang va tasvirni tahlil qilish orqali turli izohlarni keltirishadi. Darslarni integratsiyalash o‘quvchilarda kuzatuvchanlik qobilyatini ,o‘tilgan mavzudagi jarayon va qahramonlar qanday ko‘rinishdaligi va ular bilan yaqindan tanishish imkoniyatini beradi.O‘quvchilar biror manzarani tasvirlash chog‘ida ko‘z o‘ngida go‘zallik olamini yaratishga ,o‘zini qurshab turgan hamma narsani chiroyli tasvirlashga intiladi.Bu esa ularni iqtidori shakllanishi va tarbiyasida muhim ahamiyat kasb etadi.
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’limt o‘g‘risida”gi Qonuni va“ Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ” yosh avlodni tarbiyalashning asosiy istiqbol va yo‘nalishlarini belgilab berdi. “ Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ” da ta’limni tubdan isloh qilishning asosiy yo‘nalishlari ko‘rsatib berildi. Unda“ Uzluksiz ta’lim ijodkor, ijtimoiy faol, ma’naviy boy shaxs shakllanishi va yuqori malakali raqobatbardosh kadrlar ildam tayyorlanishi uchun zarur 19
shart – sharoitlar yaratadi ” , deb ko‘rsatilgan. Shuningdek, dasturda : “ Ta’lim berishning ilg‘or pedagogic texnologiyalarini, zamonavi yo‘quv – uslubiy majmualarini yaratish va o‘quv – tarbiya jarayonini didaktik jihatdan ta’minlash ” umumiy o‘rta ta’limning asosiy vazifalaridan biri sifatida belgilangan edi. Darhaqiqat, innovatsion yondashuvlar va zamonaviy pedagogic texnologiyalar ta’lim jarayonining unumdorligini oshiradi. O‘quvchilarning mustaqil fikrlash jarayonini shakllantiradi, o‘quvchilarda bilimga mustahkam ishtiyoq va qiziqishni oshiradi. Bu texnologiyalardan foydalanish bilimlarni mustahkam o‘zlashtirish va amaliyotda foydalanish ko‘nikma va malakalarni shakllantiradi. Bugungi davr axboro tuzatish hajmi va tezligi jihatlaridan chegaralanmagan butun jahon axborot tarmog‘idan faol foydalanishi bilan xarakterlanadi. Multimedialardan va animatsiyalardan kengfoydalanish o‘quvchilarni darslarga bo‘lgan qiziqishi va bilim saviyasini oshiradi. O‘quvchilarga kompetensiyalarni har bir dars ko‘lamida puxtasingdiri bborishimiz kerak. Bunda biz o‘qitishda yangi pedtexnologiyalardan, innovatsion g‘oyalardan, interfaol uslublar va kreativ yondashuvlardan o‘rinli ravishda o‘z vaqtida foydalana bilishimiz lozim. O‘quvchilar biz yaratgan innovatsiyalar orqali yetarli bilim egallaydi, deb o‘ylayman. Men o‘z ish faoliyatim davomida ko‘pgina innovatsion g‘oyalardan, turli xil didaktik o‘yin mashqlardan keng ko‘lamda foydalanaman Oddiygina yaratgan o‘yin mashqimiz ham o‘quvchi uchun juda qiziqarli va esda qolarli bo‘ladi. Men o‘qish darslarida ayniqsa, “Yosh aktyorlar”, “Quvnoq quyonchalar”, “Bu me- niki”, “Charxpalak”, “Zanjir”, “Davomettir”, “Maqol larzanjiri”, “Yosh suxandon”, “Sinkveyn” metodi, “Venn diagrammasi”, “Zig-zag” texnologiyasi, “Topib o‘qi” kabi usul va ta’limiy mash- qlardan ko‘p foydalanaman. Bu o‘yinlar o‘quvchilarga juda yoqadi.Hattoki o‘quvchilar o‘zlari ham yangi o‘yin mashqlari yaratib, kartochkalar yozib kelishadi.Bundan juda quvonaman. Bu albatta,ko‘pincha kreativ fikrlashdan kelib chiqadi. Matematika darslarini o‘quvchilar juda yaxshi ko‘radilar. Bu darsga men juda puxta tayyorgarlik ko‘raman. Chunki o‘quvchilar bilimi juda yaxshi, shuning uchun ular mendan yangi narsala rso‘raydilar, mantiqiy mashqlar berishni iltimos qiladilar. Bunda men ko‘pincha “Kim birinchi”, “Mohir hisobchi”, “Atamani top”, “Uchqur kema”, “Ziyrak quyonlar”, “Orzular kemasi”, “Tez javob”, “Mo‘jizalar maydoni”, “Baliqchalar tutish , “ O‘zim tekshiraman”, “BBB”, “Ortiqchasini top” kabi metod va o‘yin usullaridan juda ko‘p foydalanaman. Ona tili darslarida esa “Qoidani top”, “Karvon”, “Quruvchilar”, “Kim zukko, kim tezkor”, “Noto‘g‘ri jumla”, “Qarsak chaldi”, “Hikoya”, “Boshqotirma”, “Tushunchalar 20
tahlili”, “So‘z ichidas o‘z”, “Quvnoq alifbo”, “Rasmli diktant”, “Boshqotirma”, “Ha yoki yo‘q”, “So‘z yozish”, “Baliq skleti” kabi didaktik o‘yin va ta’limiy mashqlarlardan keng foydalanaman. “Quruvchilar” o‘yiniga to‘xtalib o‘taman. Bunda o‘quvchilar guruhlarga ajratiladi va har bir guruhga “Zamonaviy uylar” qurish uchun “g‘ishtchalar” taqdim etiladi. “Tom” chalarga so‘z turkumlari nomlari yoziladi. O‘quvchilar so‘z turkumlariga doir so‘zlarni aralash tartibda berilgan g‘ishtchalardan topib, tegishli uychalarni qurishi kerak bo‘ladi. Albatta, bu o‘yinda bilim, tezkorlik va hamkorlik juda muhimdir. Muhimi o‘quvchilarning o‘sha fanga, maktabga va o‘qishga bo‘lgan ishtiyoqi yanada oshadi.
“Innovatsiya” –bu yangilik demakdir. Biz boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga, albatta, biror yangiliklar yaratib bilim berib borsak, natijasi yaxshi bo‘ladi. Pedagogik texnologiyaga asoslangan ta’lim jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyati doirasida aniq belgilanadi. Bu ta’limni tashkil etishning aniq texnologiyasini ko‘rsatadi. Shuning uchun ham zamonaviy pedagogic texnologiyalarni ta’lim jarayoniga joriy etish, ta’lim samaradorligini oshirish uchun tinimsiz izlanish bugungi kunning vazifasiga aylandi. Men ko‘pincha darslarimda “Blits-o‘yin” texnologiyasidan keng foydalanaman. Ushbu texnologiya o‘quvchilarni harakatlar ketma-ketligini to‘g‘ri tashkil etishga, mantiqiy fikrlashga, o‘rganayotgan narsanng ko‘p xilma-xil ma’lumotlardan kerakligini tanlab olishni o‘rgatishga qaratilgan. Ushbu texnologiya davomida o‘quvchilar o‘zlarining mustaqil fikrlarini boshqalarga o‘tkaza oladilar, chunki bu texnologiya shunga to‘liq sharoit yaratib beradi. Darslarda axborot texnologiyalarining ishlatilishi, innovatsion g‘oyalardan va yangipedagogik texnologiyalardan o‘z o‘rnida foydalanish o‘quvchilarning o‘qishga bo‘lgan motivatsiyasini, ularning qiziquvchanligini ,mustaqil ishlarning samaradorligini oshiradi.

XULOSA

Boshlang’ich sinflarda "Sifat" mavzusini o’rgatish jarayonida o`qituvchi katta malakaga, mahoratga va tajribaga ega bo`lmog`i lozim. Uning har bir darsi bir sahnaviy asarga o`xshashi, bu orqali o`quvchilar qalbiga sezilarli ta`sir o`tkaza olishi kerak. Toki, o`quvchi dars tugasa ham, shu o`qituchining darsini intiqib kutadigan bo`lsin. Umuman, boshlang’ich sinflarda "Sifat" mavzusini o’rgatish jarayonida shu darslikdagi “Sifat” mavzusi bilan yaqindan tanishtirish jarayonida mazkur mavzuga bo`lgan ularning qiziqishlarini orttirishga erishilishi lozim bo`ladi. Buning uchun har bir boshlang`ich sinf o`qituvchisi pedagogik mahoratga ega bo`lgan holda ta`lim jarayoniga kirib kelayotgan yangiliklardan boxabar bo`lishi, ularni dars jarayonida bolalarning yoshi va xarakter xususyaitlarini e`tiborga olgan holda qo`llay bilishi lozim bo`ladi.

Bugungi shiddatli davrda chinakam ma'naviyatli va ma'rifatli odamgina inson qadrini bilishi, o`z milliy qadriyatlarini, milliy o`zligini anglashi, erkin va ozod jamiyatda yashash, mustaqil davlatimizning jahon hamjamiyatida o`ziga munosib o`rin egallashi uchun fidoiylik bilan kurasha olishi mumkin.” 1 3-sinf ona tili darslarida inrerfaol usullardan foydalanish orqali boshlang`ich sinf o`quvchilarning ona tili grammatikasi bo`yicha bilim va ko‟nikalarini o`stirish boshlang`ich sinf o`qituvchilaridan o`qitish jarayoniga katta mas'uliyat bilan yondashishni talab qiladi. Chunki endigina o`z ona tilisining grammatik qonun- qoidalarini o`rganayotgan, harflarni bir-biriga qo`shib, so`zlarni esa bir-biriga qo‟shib gap yasashga o`rganayotgan, matnni ifodali o`qish qoidalari bilan tanishayotgan boshlang`ich sinf o`quvchisiga bir vaqtning o`zida ta'lim va tarbiya byerish, ularga sharqona odob-axloq, iymon-e`tiqod, mehnatsevarlik, tinchliksevarlik kabi insoniy fazilatlar haqidagi tushunchalarni singdirish bilan birga ularning ona tilining murakkab grammatikasi yuzasidan tushunchalarini o`stirish bir muncha murakkablikni o`z ichiga oladi. Boshlang`ich sinf o`quvchilarining yoshi, saviyasi va bilimni qabul qila olish qobiliyatlarini hisobga olgan holda dars mashg`ulotlarini tashkil qilish, o`qitish prinsiplari va metodlariga qat'iy amal qilish maqsadga muvofiqdir. Biz tajriba-sinov mashg`ulotlarini olib borish jarayonida shunga amin bo‟ldikki, darslarda noan'anaviy myetodlarni qo`llash, yangi pyedagogik tyexnologiyalardan unumli foydalanish, dars qismlarida sport o`yinlaridan, turli xil musobaqalardan yoki qiziqarli o`yinlardan foydalanish o‟quvchilarda, nafaqat, chuqur bilim va ko`nikmalarini hosil qilishda, balki
insoniy fazilatlarini o‟stirib borishda samarali natijalar beradi. Boshlang`ich sinf o`quvchilarining qiziqarli o`yinlarni o`ynashga bo`lgan qiziqishlaridan unumli foydlanib, dars jarayonlarida, ayniqsa, ona tili _ 1.Karimov I.A “Yuksak ma`naviyat yengilmas kuch”. “Sharq” nashriyoti. T. 1999- yil. 16-bet.darslarida til;ning grammatik qurulishi bilan tanishtirib borish, mavzuga oid mashqlar bajarishda, qolaversa, uy vazifalarini tekshirishda ko`proq qiziqarli o`yinlardan foydalandik. Qo`llagan usullarimiz orqali o`quvchilarning ona tili grammatikasiga oid tushunchalarini o`stirishga harakat qildik. Natija esa yomon bo`lmadi. Ona tili darslarida noan'anaviy usullardan, qiziqarli o`yinlardan foydalanganimizda o`quvchilarning, avvalo, darsiga bo`lgan qiziqishlari ijobiy tomongan o‟zgardi. O`qish darsiga qiziqmagan o‟quvchilarda darsga qiziqish uyg`ota oldik. Eng asosiysi, tuli xil qobiliyatlari, talant qirralarini rivojlantirishga, bilim va ko`nikmalarni tez o`zlashtirib olishlariga, ona tili darsi oldiga qo`yilgan maqsadlarga erishishga, milliy qadriyatlarimiz, urf-odatlarimiz, an'analarimiz, sharqona odob-axloq normalarini rivojlantirishga erishdik. Bundan tashqari, ona tili darslarida qiziqarli o`yinlar o`tkazish, sinf o`quvchilarini kichik guruhlarga bo`lib ishlash kabi usullardan foydalanganimizda o`quvchilarning mashg`ulot davomida erkin harakat qila olishga, o`zlarida his etayotgan tortinchoqlik, uyatchanlik, biladigan narsasini aytib berishga jur'at eta olmaslik kabi salbiy xarakterlaridan qutulishga, erkin fikrlash, mustaqil ravishda xulosa chiqarish, fikr-mulohazalarini va xulosalarini erkin bayon eta olish, kamtarlik, rostgo`ylik, hushmuomalalik, mehnatsevarlik kabi qobiliyatlarini shakllantirishga va uni rivojlantirishga erishdik.