O‟lchash amalidan olingan natija tasodifiydir.
Endi uchinchi aksioma xususida. Bir uchi
ochilmagan qalam olamiz va shu qalamning 10 marta
chizg‟ich yordamida uzunligini aniqlaymiz. Natijalarni
yozib boramiz. SHunda eng kami bilan ikki yoki uch
marta olgan qiymatlarimiz boshqacharoq bo‟ladi. Xo‟sh,
nima uchun bunday bo‟lyapti? Axir obyekt va subyekt
o‟zgargani yo‟q-ku!
1.2. Metrologiyaning asosiy postulatlari.
Ushbu mavzuni ko‟rib chiqishdan oldin birgalikda oddiygina bir tajriba qilib
ko‟ramiz:
Bir dona chiroyli olma olamiz (haqiqiy, iste‟mol qilinadigan olma). Uni
biror bir tarozida, masalan savdo do‟konlaridagi o‟lchash tarozisida tortib
ko‟ramiz. Aytaylik massasi 74 g chiqdi. So‟ngra uni kattaroq, masalan qoplangan
mahsulotlarni tortadigan yerga qo‟yiladigan tarozida o‟lchab ko‟ramiz. Endi olgan
qiymatimiz 75 g. Keyin xuddi shu olmani yuk avtomobillarining massasini (10
tonnagacha) o‟lchaydigan katta tarozida o‟lchaymiz. Bu tarozi olmaning massasi
yo‟q deb uning og‟irligini sezmaydi. Endi oxirgi tajriba, olmani bir necha
bo‟laklarga bo‟lib, laboratoriya tarozisida har bir bo‟lakni tortamiz va yakuniy
natijani hisoblaymiz. Olingan qiymatimiz quyidagicha bo‟lishi mumkin - 74,3718
g. Qarang-a, to‟rt xil o‟lchash vositasida to‟rt xil qiymat oldik.
Agar o‟zga sayyoraliklar kelib bizga aynan shunday, bekami-ko‟st, mutlaqo
aniq o‟lchaydigan asbob olib kelib berishganda ham quyidagi paradoks bo‟lishi
tabiiy. Metrologik nuqtai nazardan o‟lchash vositasiniig muayyan metrologik
tavsiflari mavjud bo‟lib, bu tavsiflarga ega bo‟lgandan so‟nggina biz olingan
natijani baholashimiz mumkin. Biz aytayotgan o‟lchash vositasini metrologik
tavsiflash uchun undan ham aniq o‟lchaydigan boshqa asbob kerak bo‟ladi. Bu
xuddi analginning tarkibida kofein bor, kofeinning tarkibida kodein, kodeinning
tarkibida esa analgin bor degandek gap. Xullas, kattalikning chinakam qiymatini
o‟lchab bo‟lmaydi. Modomiki, chinakam qiymatni o‟lchash imkoni yo‟q ekan,
o‟lchash amalida qiymati unga yaqin bo‟lgan va uni o‟rniga ishlatilishi mumkin
bo‟lgan boshqa qiymat, ya‟ni haqiqiy qiymat qo‟llaniladi. Bu xususda
metrologiyaning uchta asosiy postulatlari mavjud:
Dostları ilə paylaş: |