4.Auditorlik xulosasi va uni tuzish tartibi.
Auditorlik xulosasi buxgalterlik (moliyaviy) hisobotning tarkibiy qismi
bo’lib, undan foydalanuvchilar uchun ushbu hisobot ishonchliligi axborot manbasi
bo’lib xizmat qiladi. Buxgalteriya hisobotidan foydalanuvchilar auditorlik
xulosasida bayon qilingan fikrga tayanib, auditorga yoki auditorlik firmasiga
ishonch bildiradilar. Ushbu ishonch, eng avvalo, auditor tomonidan bajarilgan
ishning sifati bilan qo’lga kiritiladi va oqlanadi.
Auditorlik xulosasi moliyaviy hisobotning to’g’riligi va buxgalteriya hisobi
yuritish tartibining qonun hujjatlarida belgilangan talablarga muvofiqligi
to’g’risida auditorlik tashkilotining fikri yozma shaklda ifodalangan, xo’jalik
yurituvchi sub’ekt moliyaviy hisobotidan foydalanuvchilar uchun ochiq bo’lgan
hujjat. Auditorlik xulosasi auditorlik hisoboti asosida tuziladi.
Auditorlik xulosasi auditor (auditorlar), auditorlik tashkilotining rahbari
tomonidan imzolangan va auditorlik tashkiloti muhri bilan tasdiqlangan bo’lishi
kerak
Audit natijalari korxonadagi jarayonlar va moliya-xo’jalik faoliyati
natijalarini tashkil etish va hisobga olishni holisona aks ettirishi lozim.
Auditorlik xulosasi uchta: kirish, ta’kidlovchi va yakunlovchi qismdan iborat
bo’lishi lozim.
Auditorlik xulosasini auditorlik tashkilotining rahbari yoki auditorlik
tashkilotining u vakolat bergan boshqa xodimi imzolaydi va auditorlik firmasi
muhri bilan tasdiqlaydi.
Xo’jalik yurituvchi sub’ekt faqat auditorlik xulosasining yakuniy qisminigina
manfaatdor shaxslarga taqdim qilishi lozim. SHu munosabat bilan auditorlik
xulosasining tahliliy qismi va yakuniy qismi alohida imzolanishi va muhrlanishi
mumkin. Auditorlik xulosasining uchta turi mavjud:
a) ijobiy auditorlik xulosasi;
b) salbiy auditorlik xulosasi;
v) xulosa tuzishdan voz kechish.
12
Ijobiy auditorlik xulosasida buxgalterlik balansi va moliyaviy hisobot
ko’rsatkichlarining ishonchliligi auditor tomonidan tasdiqlanadi.
Salbiy auditorlik xulosasi moliyaviy hisobot korxonaning moliyaviy ahvoli
to’g’risida ishonarli ma’lumot bermagan va buxgalterlik hisoboti hamda uning
moliya-xo’jalik faoliyati hisobi amaldagi me’yoriy qonunchilik talablariga mos
kelmagan holda yuritilgan vaqtda tuziladi.
Auditorlik tekshiruvi natijasida aniqlangan xato-kamchiliklar xo’jalik
yurituvchi sub’ekt tomonidan tuzatilganda salbiy auditorlik xulosasi tuzilmaydi.
Auditor buxgalterlik hisobi va hisobotining sifati to’g’risida ishonch bilan
auditorlik xulosasi tuza olish uchun yetarli darajada ishonchli dalillar tuplay
olmagan vaqtda xulosa tuzmaydi. Bunday holat auditorlik tekshiruvi hajmining
cheklanganligi oqibatida moliyaviy hisobot to’g’risida fikr bildirish uchun
auditorlik dalil-isbotlar yetarli bo’lmaganida yuzaga keladi.
Auditorlik xulosasini tuzishdan voz kechish ayrim maxsus hollarda yuzaga
keladi.
Auditorlik xulosasi kamida uch nusxada tuzilib, uning ikki nusxasi auditorlik
tekshiruvi buyurtmachisi ya’ni korxona rahbariyatiga taqdim qilinadi.
Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar auditorlik tekshiruvi yakunlanganidan so’ng 15
kun ichida auditorlik xulosasining bir nusxasini o’zlari joylashgan xududdagi soliq
organiga taqdim qiladilar.
SHu boisdan, korxona rahbari va moliya-hisob xizmati xodimlari oldindan,
auditorlik xulosasini oxirgi tahrirda tuzgunga qadar tanishib chiqishlari, agarda
ularda ayrim holatlarga nisbatan norozilik, mulohaza yoki qandaydir takliflari
bo’lsa, ushbu bildirilgan fikrlar diqqat bilan eshitilib, korxona xodimlari
ishtirokida muhokama qilinishi va asoslangan holda chiqarib tashlanishi yoki
e’tiborga olinib, xulosaning oxirgi tahririda inobatga olinishi lozim.
13
Xulosa
Auditorlik hisobotini va xulosasini shakllantirish audit rejasi va dasturining
barcha bo’limlari bo’yicha o’tkazilgan auditorlik tekshiruvi natijalarini
umumlashtirish va baholash jarayonida vujudga keladi.
Audit natijalarini umumlashtirish ishlari asosan quyidagilarni o’z ichiga oladi:
ishchi hujjatlarni sharhlash va yakuniy ishchi hujjatlarni tayyorlash;
aniqlangan kamchiliklarning jiddiylik darajasini baholash;
auditorlik dalillarning yetarliligini baholash;
faoliyat ko’rsatayotgan korxona printsipi bilan bog’liq omillarni baholash;
buxgalteriya hisobotidagi axborotlarni taqdim qilish va bayon qilish;
hisobot tuzilganidan so’ng sodir bo’lgan hodisalarni baholash;
tekshiruv natijalari bo’yicha auditorning mijoz-korxona rahbariyatiga taqdim
qiladigan yozma axborotini tuzish;
auditorlik hisoboti va xulosasini tuzish.
Auditorlik tekshiruvi o’tkazish chog’ida asosan tekshirilayotgan xo’jalik
yurituvchi sub’ektning dastlabki hujjatlari, hisob registrlari va hisobotlarida aks
ettirilgan haqiqiy axborotlar tahlil qilinadi va baholanadi. Faqat ayrim hollardagina
auditorlar taxmin va hisob-kitoblarga asoslangan moliyaviy axborotlarni
baholaydilar.
Ta’kidlash joizki, tekshiruv natijalari va xo’jalyk yurituvchi sub’ekt
mutaxassislarining hisob-kitoblarini baholashda auditorlar ma’lum darajada
professional ehtiyotkorlikka rioya qilishlari zarur.
Auditor quyidagi hollardagi kabi, katta nomuvofiqliklar mavjudligini
ko’rsatuvchi holatlarni ob’ektiv baholashi zarur:
xo’jalyk yurituvchi sub’ekt xodimlariga ma’lum bo’lgan, ammo auditor
tomonidan ochilmagan xatolarni aniqlash faktlari;
tekshiruv uchun zarur bo’lgan, auditorga o’z vaqtida taqdim qilinmagan
dastlabki hujjatlar yoki ma’lumotlarga doir xo’jalyk muomalalari;
mutaxassislarning hisob-kitoblaridagi nomuvofiqliklar;
14
inventarizatsiya natijasida aniqlanib, dalolatnoma va taqqoslash qaydnomalari
bilan rasmiylashtirilgan, lekin yetarli darajada tahlil qilinmagan va tuzatilmagan
katta tafovutlar;
katta tafovutlarning tasdiqlanmaganligi va auditor so’rovlariga kutilgan
javoblar olinmaganligi;
tekshiruv uchun tanlab olingan, zarur dastlabki hujjatlar yoki tegishli ruxsat
etuvchi ko’rsatmalar taqdim qilinmagan xo’jalyk muomalalari.
Auditor to’plangan dalillar yetarliligini baholashda ushbu holatlar aniqlangan
bosqichni (rejalashtirish, audit o’tkazish) hisobga olishi kerak.
|