Mavzu: Ayirish sistemasi Reja

Buyrak yetishmovchiligi
— buyrak faoliyatining pasayishi sindromi. 
Toʻsatdan (oʻtkir) yoki sekin-asta (surunkali) roʻy beradi. Koʻp qon yoʻqotish, 
mexanik shikastlanish tufayli qon bosimining pasayib ketishi yoki bemorning qon 
guruhiga moye kelmaydigan qon quyish, tok urishi, septik abort va boshqa; dorilar 
va boshqa metall tuzlaridan zaharlanish oqibatida buyrak parenximasining 
shikastlanishi; siydik yoʻlining oʻsma yoki buyrak toshlari bilan bekilib qolishi, 
shikastlanish tufayli ikkala buyrak zararlanishi oʻtkir Buyrak yetishmovchiligiga 
sabab boʻlishi mumkin. Oʻtkir Buyrak yetishmovchiligida buyrak faoliyati, 
xususan azot, suvtuz va boshqa moddalar almashinuvi izdan chiqadi, bunda siydik 
kam ajraladi, ogir hollarda butunlay ajralmay qoladi (anuriya, uremiya). Qonda 
siydikchil (mochevina) miqdori koʻpayadi, organizmning siydikdan zaharlanishi 
kuzatiladi; teri osti, qorin va koʻkrak qafasida suyuqlik toʻplanadi (suvdan 
semirish). Surunkali Buyrak yetishmovchiligi asosan buyrak va siydik yoʻlining 

---

uzoq davom etadigan kasalliklari (glomerulonefrit, piyelonefrit, sil, buyraktosh 
kasalligi va boshqalar) oqibati boʻlib, buyrak toʻqimasining bujmayishi 
(nefroskleroz) yoki xaltasimon kengayishi (gidronefroz) bilan davom etadi. 
Tashnalik, ogʻiz qurishi, teri qurukshab qichishishi, qusish, kamqonlik; nafas 
aʼzolari, yuraktomirlar va meʼdaichak faoliyatining buzilishi alomatlari kuzatiladi. 
Siydikning nisbiy zichligi kamayib, miqdori esa ortadi. 
Davosi: oʻtkir Buyrak yetishmovchiligida bemor kasalxonada davolanadi 
("sunʼiy buyrak" apparati bilan qon tozalanadi, kislotaishqor, suvtuz almashinuvi 
rostlanadi); surunkali shaklida parhez va dori-darmonlar qoʻllaniladi, gemodializ 
oʻtkaziladi. Kechiktirilgan hollarda buyrak koʻchirib oʻtkaziladi (q. 
Transplantatsiya). 
BUYRAK SANCHIGʻI — buyrakning ayrim kasalliklari belgisi. Birdaniga 
belda qattiq ogʻriq turadi, baʼzan u chov sohasiga, songa, jinsiy aʼzolarga tarqaladi. 
Ogʻriqning zoʻridan bemor oʻzini qoʻygani joy topa olmay qoladi. Baʼzan sanchiq 
vaqtida kasal botbot siyadi (bu toshning siydik nayining qovuq oldi yoki qovuq 
ichida turganini bildiradi), qayt qiladi, yel chiqmaydi, qorni dam boʻladi, harorati 
koʻtariladi, taxikardiya, qonda leykotsitoz, ECHT tezlashadi. Buyrak sanchigʻi 
koʻpincha siydiktosh kasalligida, siydik yoʻllarida tuzlar toʻplanib qolganda, 
gidronefroz, nefroptoz, buyrak sili hamda siydik nayi va buyrakning boshqa 
kasalliklari natijasida yuzaga keladi. Buyrak sanchigʻi ni oʻzga xastaliklardan 
farqlashda urografiya juda qoʻl keladi. Sanchiq qayerda va qay tarzda boʻlishidan 
qati nazar darhol tez yordam chaqirish lozim. Chunki qorin boʻshligʻining boshqa 
oʻtkir jarrohlik kasalliklarida ham shunday sanchiq boʻlishi mumkin. Bunday 
hollarda kasallikni aniqlamasdan turib, oʻz bilgicha issiq yoki turlicha dori-
darmonlar qilish yaramaydi, aks holda tuzatib boʻlmaydigan ogʻir asoratlarga olib 
kelishi mumkin. "Tez yordam" kelguncha papaverin, noshpa yoki platifillin 
tabletkalarini berish yoki inʼyeksiyalarini qilish mumkin.