Mavzu: Ayirish sistemasi Reja

---

Mavzu: Ayirish sistemasi 
Reja: 
1.
Ayiruvning ahamiyati 
2.
Buyraklar haqida umumiy ma’lumot 
3.
Buyrak yetishmovchiligi
4.
Buyrak sanchigʻi 
Buyrak
— odam va umurtqali hayvonlarda 
siydik
 hosil qiluvchi va uni 
ajratuvchi juft aʼzo; 
loviya
 shaklida, qorin boʻshligʻining orqa tomonida, umurtqa 
pogʻonasi bel qismining ikki yonida joylashgan, qorin parda B.larning old yuzasini 
qoplab turadi. Old va orqa yuzalari yassilangan, har bir B.ning boʻyi 10—12 sm, 
eni 6 sm, yoʻgʻonligi 3—4 sm, ogʻirligi oʻrtacha 140—150 g . Oʻng B. 
tepasida 
jigar
 borligi tufayli, chap B.ka nisbatan bir oz pastroqsa yotadi. B.ning 
yuqori uchi umurtqaga yaqin, pastki uchi esa umurtqadan uzoqroq boʻladi. B.ning 
umurtqaga qaragan ichki tomoni oʻrtasida botik joy boʻlib, u B. darvozasi deyiladi. 
B.ning botiq yuzasiga buyrak jomi taqalib turadi. B. darvozasidan B. 
arteriyasi
 va 
nervlar kirib, vena, limfa tomirlari va siydik yoʻli chiqadi. Bularning hammasi 
birgalikda B. oyoqchasi deb ataladi. B. ichida buyrak usti bezlari bor. Moddalar 
almashinuvi natijasida hosil boʻladigan chiqindi va zararli moddalar organizmdan 
B. orqali chiqib ketadi. Shu bilan birga B. organizm uchun zarur miqdordagi suv 
va mineral tuzlarni saqlab, tashkariga chiqarmay qoʻyadi, organizmning ichki 
muhitini taʼminlaydi. B. siydik bilan birgalikda siydikchil (mochevina), siydik 
kislota, tuzlar va suvni chiqarib turadi. B.da biologik faol moddalar (renin, 
prostoglandin va boshqalar) hosil boʻlib, ular qon tarkibi, qon ivishi va kon 
bosimini maromga solib turadi. B.ni fibroz parda, yog kapsulasi va biriktiruvchi 
toʻqimadan iborat fassiyalar oʻrab, ushlab turadi. B. poʻstloq va magʻiz qismdan 
iborat. Poʻstloq qismining qalinligi 4–13 mm keladi. Bu qism ostida magʻiz kismi 
joylashgan; u 12—15 ta konussimon B. piramidalaridan iborat. Yondosh 
piramidalar orasiga poʻstloq qism suqilib kirgan boʻlib, B. ustunchalarini hosil 
qiladi. Piramidalar oʻrtacha 1 mln. mayda kanalcha (nefron)lardan iborat, shu 
nefronlarda siydik hosil boʻladi, bunda suyuklik qondan sizib oʻtadi (filtrlanadi), 

---

qayta soʻriladi va sekresiya roʻy beradi. Har bir nefron B. tanachalari bilan siydik 
kanalchalaridan iborat. Siydik B. tanachalarida filtratsiya yoʻli bilan paydo boʻladi. 
B. tanachasi qoʻsh devorli kapsula (Shumlyanskiy—Boumen kapsulasi) boʻlib, 
devorlari orasida yoriqsimon boʻshliq bor; siydik chiquvchi naycha (kanalcha) shu 
boʻshliqdan boshlanadi. Kapsulada mayda qon tomirlar koptokchasi (kalavasi) bor. 
Siydik kanalchalarida birlamchi siydik qayta soʻriladi, konsentratsiyasi oshadi va 
shakllangan siydikka aylanadi. Siydik kanalchalari qoʻshilib, yirikroq yigʻuvchi 
kanalchalar hosil qiladi. Siydik kanalchalardan B.ning avval kichik, keyin katta 
kosachalariga va nihoyat B. jomiga oʻtadi, undan siydik yoʻli orqali qovuqqa 
quyiladi. B.dan oʻrtacha 1,5 l siydik ajralishi uchun organizmdagi qon B.dan bir 
kechakunduzda oʻrtacha 360 marta oʻtib, yetarlicha tozalanib turadi. Buning uchun 
B.ka keladigan qon miqdori va bosimi doimo yetarli boʻlishi kerak. Agar qon 
bosimi pasayib B.ka qon kam kelsa, u renin modda ajratib qon bosimini oshiradi. 
Bu holat surunkali qaytarilsa, qon tomirlar devorining sikilishi tufayli qon bosimi 
koʻtarilib, B. bosimi paydo boʻladi. B. rivojlanishida nefron naychasining uchi 
berk boʻlsa, buyrak istisqosi kuzatiladi. Buyrak kasalliklarini nefrologiya 
oʻrganadi.