Mavzu: Bank faoliyatida ko’rsatiladigan ishlar. Reja: 1

---

Mavzu:  Bank  faoliyatida ko’rsatiladigan ishlar.

Reja:

1 - Banklarning mohiyati va asosiy funksiyalari.

2 - Bank tizimi va uning operatsiyalari.

3 - Markaziy bank va uning funksiyalar.

4 - 0‘zbekiston banklarning rivojlanish yollari va islohotlari.

---

0‘zbekistonda tijorat banklarini yaratish va faoliyat ko'rsatishi 0‘zbekiston 

Respublikasining 1996-yil 25-aprelida qabul qilishcha «Banklar va bank faoliyati

to‘g‘risida»gi Qonunga binoan olib boriladi. 

Ushbu qonunga asosan bank- bu tijorat tashkiloti bo‘lib, bank faoliyati deb 

hisoblanadigan quyidagi faoliyat turlari majmuyini amalga oshiradigan yuridik

shaxsdir:

- yuridik va jismoniy shaxslardan omonatlar qabul

qilish hamda qabul qilingan mablag‘lardan

tavakkal qilib kredit berish yoki investitsiyalash

uchun foydalanish;

- to‘lovlarni amalga oshirish.

---

Bankning tarixan aniq paydo bo‘lgan sanasi yo‘q. Bank faoliyati unsurlarining

u yoki bu miqdorda rivojlanishi Italiyada, Gretsiyada, Misrda va boshqa

mamlakatlarda yangi davrga qadar qayd qilingan. Birlamchi banklar tangalarni

sotish, sotib olish, almashtirish, muddatli kelguncha majburiyatlarni hisobga

olish, mijozlarning mulklarini (moliyasini) boshqarish, kreditlarni berish, 

ipoteka va lombard ope- ratsiyalarni, dalolatnomalarni tuzish hamda boshqa

operatsiyalarni amalga oshirganlar. 

Ishlab chiqarish va muomalaning o‘sishi munosabatda barcha mamlakatlarda

banklarning ahamiyati ko'tarildi. Yuqorida ko‘rib o‘tilgan funksiyalarga

yangilar, masalan, boiz keltiradigan kapitalni boshqarish funksiyalari qo‘shildi.

Ta’kidlash mumkinki — bank bu kredit ishining shunday rivo- jolanish

bosqichiki, unda kredit, pul va hisob-kitob operatsiyalari majmuasida bir

markazda yig‘iladi. Umuman olganda yakun qili aytish mumkinki:

Bank — bu pul mablag‘larini jamlash va ularni o‘z nomidan qaytarib berishlik, 

toiovlilik va muddatlilik asosida tarqatish uchun yaratilgan tashkilotdir.

---

Ikkinchidan banklar o'zlariga yuridik va jismoniy shaxslar ol- didagi qa’tiy belgilangan 

summa bo‘yicha shartsiz majburiyatlarni oladilar.

Birinchidan, banklar uchun qarz majburiyatlarining ikki tomonlama almashtirish 

xarakterli (xos)dir: ular o'zlarining majburiyatlarini (depozit) shakilantiradilar va jalb 

qilingan mablag'larni qarz maj- buriyatlariga, qimmatli qog‘ozlarga (boshqalarning 

chiqargan qog'oz- lariga) joylashtiradi;

Banklarning asosiy maqsadi pul mablag'larini kreditorlardan qarz oluvchilarga va 

sotuvchilardan xaridorlarga o‘tkazishda vositachilik qilishdir. Banklar bilan bir qatorda, 

bozorlarda pul mablag‘larni o‘tkazishni boshqa moliyaviy va kredit — moliyaviy 

tashkilotlar: investitsion fondlar, sug'urta kompaniyalari, brokerlar, demir firmalari va 

hokazolar bajarilishlari mumkin. Biroq banklar, moliyaviy bozor subyekti sifatida boshqa 

subyektlardan quyidagi belgilari bilan ajralib turadi.

---

Ammo shuni nazarda tutish zarurki, bugungi kunda aniq olingan bank tashkiloti

amaliyotida barcha sanab o‘tilgan bank operatsiyalari amalga oshirilmaydi yoki deyarli

mavj'ud emas.

Yuqorida ko'rib o'tilganlarga asosan, aytish mumkinki, banklarni me'yor faoliyat

ko‘rsatishi va yashashi uchun aniq asosiy faoliyat «to'plami» mavjuddir.

Bunday operatsiyalarga quyidagilar kiradi:

- depozitlarni qabul qilish;

- pul to‘lovlari va hisob-kitoblarni amalga oshirish;

- kreditlarni berish.

---

*

Bank mohiyatini to‘liqroq (to‘laroq) uning funksiyalarini ochib beradi.

*

Tijorat banklarining iqtisodiy roli uning faoliyat doirasining keng bo‘lishiga

olib keladi.

*