Mavzu: Blokcheyn texnologiyasini iqtisodiyotda tutgan o’rni va hamiyati Bajardi: Umarova Nasiba

Mavzu:Blokcheyn texnologiyasini iqtisodiyotda tutgan o’rni va hamiyati

Bajardi:Umarova Nasiba

Reja:
1. O‘zbekistonda blokcheyn: raqamli iqtisodiyotning istiqbollari
2.Blokcheyn texnologiyasining uchta asosiy xususiyatlari
3.Tarix va evolyutsiya
4. Blokcheynning printsipi va ishlashi
5. Blokcheynning printsipi va ishlashi
Prezidentimizning 2018-yil 3-iyuldagi «O‘zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori bu borada muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shu munosabat bilan axborot texnologiya platformalarida faoliyat yuritadigan raqamli iqtisod jadal sur’atlar bilan bilan rivojlanmoqda, bu esa ushbu platformalarning yangi modellarini yaratish zaruratini keltirib chiqarmoqda.
Sammit doirasida blokcheyn sohasidagi yetakchilar va innovatorlar moliya, ta’minot tizimi, telekommunikatsiya, hukumat, ijtimoiy tovarlar, transport va energetika kabi ko‘plab sohalarning raqobatbardoshligiga ta’sir qiluvchi raqamli iqtisodiyotning asosiy elementlari haqida so‘zlab beradi. Sammit ishtirokchilari ushbu yangi avlod texnologiyasi qo‘llanilishi, zamonaviy iqtisodiyotda tranzaksiyalarni amalga oshirilishi, shuningdek, xalqaro tajriba doirasidagi istiqbolli misollar haqida bilimga ega bo‘ladi.
Blokcheyn texnologiyasining uchta asosiy xususiyatlari
Blokchain — bu tizim ishtirokchilari vositachisiz bir-biriga aktivlarini ishonchli tarzda uzatish imkonini beruvchi texnologiya. Masalan, blokchain da pul ko’chirmalari haqidagi yozuvlarni saqlash mumkin. Kriptovalyutalarda aynan blokchaindan kim, kimga va qancha virtual pul o’tkazganligi to’g’risidagi ma’lumotlarni qayd qilish uchun foydalaniladi. Biroq blokchainda boshqa aktivlarni ham saqlasa bo’ladi.
Umuman olganda, nimani qog’ozda yozishning imkoni bo’lsa, o’sha narsalarning barchasini blokchain da ham yozish mumkin bo’ladi, faqat birgina farq bilan – blokchain da yozuvlarni almashtirish va soxtalashtirishning imkoni yo’q.
Blokchain eng sodda jihatlardan biri, har qanday bir shaxsga tegishli bo’lmagan kompyuterlarning klasteri tomonidan boshqariladigan vaqtinchalik ma’lumotlar majmui ro’yxatini ko’rsatadi. Ushbu ma’lumot bloklari har birining himoyalanganligi va chegaralanganligi kriptografik printsiplardan foydalanadi.
Blokchain tarmog’ida markaziy hokimiyat yo’q – ya’ni demokratik tuzum kabidir. U umumiy va o’zgaruvchan hisob yozuvi bo’lgani uchun, undagi ma’lumotlar har kim va har bir kishi uchun ochiq. Shunday qilib, blokchain ustiga qurilgan narsa uning tabiatiga ko’ra shaffofdir va har bir shaxs o’zining harakatlariga javobgar bo’ladi.
Raqamli axborotlarni tarqatish davomida ma’lumotlarni ruxsatsiz ko’chirishga ruxsat bermaslikni oldini olish maqsadida blokchain texnologiyasi internetni yangi turini yaratdi. Dastlab raqamli mablag’(kripto valyuta: BitCoin) uchun ishlab chiqilgan texnologiya boshqa maqsadlarni o’z oldiga qo’ydi.
Blokchain hech qanday narxlar operatsiyasiga bog’liq emas. Blokchain A joydan B joyga ma’lumotni to’liq avtomatlashtirilgan va xavfsiz tarzda o’tkazishning sodda, yetarli usulidir.
Jarayonning bitta blokini yaratish orqali jarayonni boshlaydi. Bu blok minglab odamlar tomonidan tasdiqlanadi yoki millionlab kompyuter tarmoqlari bo’ylab taqsimlangan bo’lishi mumkin. Tekshirish bloki tarmoq bo’ylab saqlanadigan zanjirga qo’shiladi, bu faqat noyob yozuv emas, balki noyob tarixga ega noyob yozuvdir. Bitta yozuvni soxtalashtirish millionlab misollarda butun zanjirni soxtalashtirishni anglatadi. Bu deyarli mumkin emas. Bitcoin bu modeldagi pul bitimlari uchun foydalanadi, lekin u ko’plab boshqa yo’llar bilan tarqatilishi mumkin.
Blokchain texnologiyasining uchta asosiy xususiyati uning keng tarqalib ketishga yordam berdi. Quyida ularni keltirib o’tamiz:

• Markazlashmaganlik
• Shaffoflik
• Doimiylik(O’zgarmaydiganlik)

Blokchain ma’lumotlar va xesh ko’rsatgichidan iborat bo’lgan bog’langan ro’yxat bo’lib, u avvalgi blokga ishora qiladi, shuning uchun zanjir hosil qiladi. Xash ko’rsatgichi nima? Xash ko’rsatkichi manzilga o’xshaydi, lekin avvalgi blokning manzilini o’z ichiga olishi o’rniga, avvalgi blok ichidagi ma’lumotlarning aralashmasini ham o’z ichiga oladi. Bu blokchainlarni shu qadar ishonib bo’lmaydigan darajada ishonchli qiladi.
Buni bir soniya tasavvur qiling-a, xaker blok 3 ga hujum qiladi va ma’lumotlarni o’zgartirishga harakat qiladi. Xesh funksiyalarining xususiyatlari tufayli ma’lumotlardagi kichik o’zgarish xeshni keskin tarzda o’zgartiradi. Bu degani blok 3 ga kiritilgan har qanday kichik o’zgarish blok 2 da saqlanadigan xeshni o’zgartiradi bu esa blok 1 ning ma’lumotlarini o’zgartiradi. Bundan kelib chiqadiki ushbu jaroyon zanjirni to’liq o’zgartiradi, bu holat bo’lishi mumkin emas. Bu holat esa bloklarni doimiyligini bildiradi.
Blockchain va bitcoin bugungi raqamli dunyoda eng ommabop kalit so'zlar bo'lib, har kim texnologiya nima ekanligini bilishni xohlaydi va bir xil foydalanishni xohlaydi, bu texnologiyadan foydalanish uchun avval nima ekanligini bilish kerak. Yangilanish zamonaviy dunyoda juda zarur. Shunday qilib, blokcheyn texnologiyasidan boshlaylik. Blockchain texnologiyasi tranzaktsiyalarni boshqarish uchun ishlatiladi va u an'anaviy an'anaviy tranzaktsiyalarni boshqarish tizimini almashtiradi
Blockchain texnologiyasi bu bitimlar bir kishidan boshqasiga o'tadigan vosita bo'lib, ushbu blokcheyn texnologiyasi tufayli kripto valyutasi tranzaktsiyalar uchun xavfsiz platformadir. Blockchain kriptografiya uchun asos bo'lib, endi ushbu blockchain texnologiyasining qanday paydo bo'lganligini bilib olaylik.
Blockchain sa tranzaksiyalar tarixi saqlanishi mumkin bo'lgan bloklar zanjiri, shuningdek bitimlar bir kishidan boshqasiga o'tadigan vosita. Bu tarqatilgan kitob bo'lib, unga hamma kirishi mumkin, shuningdek, kripto valyutasi uchun qaytarib bo'lmaydigan xususiyatni taqdim etadi. Endi uning qanday ishlashini bilib olaylik. Har bir blokda oldingi blokning ma'lumotlari, xashlari va xashlari mavjud. Ma'lumotlar to'plami foydalanuvchi ma'lumotlarini, dan va miqdoriga o'xshash ma'lumotlarni saqlaydi.
Keyinchalik xash noyob identifikatsiya raqamiga o'xshaydi, masalan, barmoq izi. Blok yaratilgandan so'ng u xash hisoblanadi, agar blokda biror narsa o'zgarsa, xash kodi ham o'zgaradi. U blokni va uning barcha tarkibini aniqlaydi. Oldingi blokning xeshi zanjir hosil qiladigan keyingi blokda saqlanadi va bu uning bloklanishini xavfsiz qiladi. Joriy blok avvalgi blokning xashiga ishora qiladi, shuning uchun agar bitta blokning xashi o'zgarsa, u keyingi blokga ta'sir qiladi.
Blockchain ishni isbotlash texnologiyasidan foydalanadi, bitcoin holatida yangi bloklar yaratilishini sekinlashtiradi, ishning isbotini va yangi bloklarni yaratishni hisoblash uchun 10 daqiqa vaqt ketishi mumkin. Ushbu mexanizm qattiqlashishni juda qiyinlashtiradi, chunki agar bitta blok yana temperaturali bo'lsa, biz barcha bloklarning ishini tasdiqlashimiz kerak. Blockchain ham peer-to-peer xususiyati tufayli juda xavfsizdir, agar kimdir tarmoqqa qo'shilsa, u blokcheyn haqida to'liq ma'lumot oladi va hamma narsa tartibda ekanligini tekshirishi mumkin.
Keling, kimdir yangi blok yaratganda nima bo'lishini ko'rib chiqaylik. Kimdir yangi blok yaratsa, u blok zanjiridagi hamma uchun yuboriladi. Ular tasdiqlangan va buzilgan yoki yo'qligini tekshirib ko'rishadi va keyin ushbu blokni zanjirga qo'shadilar. Tarmoqdagi tugunlar konsensusni yaratadi va ular qaysi bloklarning haqiqiy emasligi to'g'risida kelishib oladilar va buzilmagan bloklar rad qilinadi va blokcheynga faqat haqiqiy bloklar qo'shiladi. Blockchain-ga kirish uchun har bir blok to'g'ri buzilgan bo'lishi kerak va tengdoshlarning 50% blokni o'zlarining blockchain-lariga qo'shishga rozi bo'lishlari kerak.