Bolaga nisbatan jismoniy zoʻravonlik — bu bolaga urish yoki boshqa yoʻllar bilan zarar yetkazish natijasida yuzaga keladigan jismoniy shikastlanish holatidir. Bu holat tasodifiy emas deb hisoblanadi. Jarohatlar yengil koʻkarishdan tortib suyaklarning sinishi, bosh suyagi sinishi va hatto oʻlimgacha yetishi mumkin. Bolalarga nisbatan jismoniy zoʻravonlikning qisqa muddatli oqibatlari orasida sinishlar, kognitiv yoki aqliy nuqsonlar, ijtimoiy koʻnikmalarning yetishmasligi, TSSB, boshqa psixiatrik kasalliklar, kuchaygan tajovuzkorlik va tashqi xatti-harakatlar, tashvish, xavf-xatarli xatti-harakatlar va oʻz joniga qasd qilish harakati kabilar mavjud. Uzoq muddatli oqibatlarga boshqalarga ishonishning qiyinligi, oʻzini past baho berish, tashvish, jismoniy muammolar, gʻazab, tajovuzni ichkilashtirish, depressiya, shaxslararo qiyinchiliklar va giyohvand moddalarni isteʼmol qilish kabilar kiradi.
«Jismoniy jazolash bilan tarbiyalangan bolalarda salbiy psixologik oqibatlar paydo bo‘la boshlaydi, ishonchsizlik, qo‘rquv va ruhiy tushkunlik komplekslari rivojlanadi, jumladan, ularda birovlar fikriga tobe bo‘lib qolish yuzaga keladi va ularda mustaqil fikrlash yo‘qola boradi”. Jismoniy jazolash tufayli bolalarning jamiyatda tan olinishida qiyinchilikka uchrashlari va oqibatda tarbiyasi og‘ir bo‘lgan bolalar safiga kirib qolish ehtimoli yuqori bo‘ladi.
BOLALIKDAGI RUHIY ZARBA ASORATI HAQIDA OILAVIY PSIXOLOG MIXAIL LABKOVSKIYDAN 11 TA FAKT 1-FAKT: Ko'pchilik odamlar o'zini introvert deb hisoblaydi, lekin ular har doim ham introvert bo'lishmagan. Bolalik chog'ida sirlarini ota-onasi bilan bo'lishishga xarakat qilgan, lekin uning so'zlari hech kimga qiziqmasligi tushingan (kattalardan doim boshimni qotirma, meni tinch qo'y kabi so'zlarni eshitgan). Mana shundan boshlab o'zidagi barcha muammoni yengib, o'zining hech kimga kerak emasligini va ayniqsa muammolari hech kimni qiziqtirmasligini tushingan.
2-FAKT: Insonning bolalik chog'ida olishi kerak bo'lgan tuyg'ularidan biri xavfsizlik (muhofazalanganlik) hissiyoti - ruhan sog'lom va nevrozlardan holi kelajakning poydevoridir.
Lekin agar ota-ona haddan ortiq agressiv yoki negativ bo'lsa xavfsizlik haqida gap bo'lishi mumkinmi?..! Ularda doim hammasi yomon. Yani oiladagi muhit - xalokat kutishdan iborat. Ularning nazarida hozirning o'zida nimadir sodir bo'ladi. Yiqilasan, sinasan, zaxarlanasan, "avtomobil urib ketadi", institutga kira olmaysan, hunuksan, dangasasan.
Mana qayerda - "mayda" ruhiy zarbachalar! Negativ e'tirozlar qayta-qayta takrorlanavergani sari qiynoqlar qalbga chuqur o'rnashib beraveradi. Qadimda har xil qiynoq turlari mavjud bo'lgan, Ovro'pada - savalab harob qilgan bo'lishsa, Hitoyliklarda odam aqldan ozguncha pat bilan qitiqlashgan ekan. Farqi faqat shunda.
4-FAKT: Bir martalik ruhiy zarbalar - bu: bolakayni qorong'u xonada yolg'iz qoldirishdan olgan qattiq qo'rquvi; qaynoq suv to'kilishi; ona ota bilan ajrashib ketishi; buvijonining o'limi va shunga o'xshash boshqa maishiy hayot o'tmishlari..., ruhiy, jismoniy zo'rlanishlarni ham hisobga olganda.
5-FAKT: Qayta takrorlanadigan ruhiy zarbalar ham mavjud. Bola har kuni siqiladigan yoki o'zini agressiv, ishonchsiz va hokazo tutadigan nevrotiklar orasida yashasa. Yoki bolalar bog'chasida yoki maktabida uni hafa qilishsa, tinch qo'yishmasa yani qayta-qayta takororlanaveradigan holatlar.
3-FAKT: Ruhiy shikastlanishning eng katta qismi 3, 5 yoshda ro'y beradi. Bejizga ota-bobolarimiz farzand 5 yoshgacha o'ynab-kulsin deyishmagan.
6-FAKT: Ruhiy zarbadan hamma bola ham bir xil shikastlanmaydi. Birining ruhiyati kuchli bo'lsa, boshqasiniki tasirchanroqdir. Jiddiy fojea bir bolaning ruhiyatida iz qoldirmasa, boshqasinikida esa hatto mushugining o'limi ham butun umrga yodida qoladi.
7-FAKT: Barqarorlik, qulaylik, ishonch - mana nima olishi kerak bola ota-onasidan. Agar ota-ona o'zini agressiv tutsa, bolani tanqid qilsa, nafsoniyatini yerga ursa, unda bolaning butun insoniyatga, umuman hayotga bo'lgan ishonchi yo'qolishi tabiiy hol. Mening bir dugonam bor, u doim bir gapni takrorlaydi: odamlarni yomon ko'raman. Mushuk, it boqadi, va sababi kundek ayon: hayvonlar uni sotishmagan, ammo o'z otasi ishonchini suiste'mol qilgan.
6-FAKT: Ruhiy zarbadan hamma bola ham bir xil shikastlanmaydi. Birining ruhiyati kuchli bo'lsa, boshqasiniki tasirchanroqdir. Jiddiy fojea bir bolaning ruhiyatida iz qoldirmasa, boshqasinikida esa hatto mushugining o'limi ham butun umrga yodida qoladi.
7-FAKT: Barqarorlik, qulaylik, ishonch - mana nima olishi kerak bola ota-onasidan. Agar ota-ona o'zini agressiv tutsa, bolani tanqid qilsa, nafsoniyatini yerga ursa, unda bolaning butun insoniyatga, umuman hayotga bo'lgan ishonchi yo'qolishi tabiiy hol. Mening bir dugonam bor, u doim bir gapni takrorlaydi: odamlarni yomon ko'raman. Mushuk, it boqadi, va sababi kundek ayon: hayvonlar uni sotishmagan, ammo o'z otasi ishonchini suiste'mol qilgan.
8-FAKT: Ko'p odamlar kommunikativ yani odamlar bilan aloqaga kirishish muammolaridan azob chekishmoqda: kimgadir fikr va his-tuyg'ularini yetkazish uyoqda tursin hatto yoniga borib gapirolmaydilar, va ohir-oqibat hayotda takomillasha olmaydilar. Nima uchun? Chunki u 4 yil umrini savolga javob bermaydigan onasiga savollar berish bilan o'tkazgan, natijada na o'zining, na savoligining bu dunyoga ahamiyati borligini tushingan. Va bunga u juda ko'p bor urunib ko'rgan. Endi esa bolakayning yoshi 30 da, va kim bilandir ishonchli suhbat qurish haqidagi fikrdan allaqachon voz kechgan.
9-FAKT: Ruhiy zarba birinchi navbatda qo'rquv va havotir tuyg'usini shakllantiradi keyin esa fobiya va odamlarga ishonchsizlikka aylanadi.
10-FAKT: Agar to'liq ammo nevrotik (asabiy) oilani va noto'liq (otasiz yoki onasiz) ammo ruhan sog'lom oiladan bittasini tanlash kerak bo'lsa, psixologik nuqtai-nazardan ikkinchisi maqul.
11-FAKT:Ha, ko'p muammolarimizning asosi bolalik paytimizga borib taqaladi. Ammo ota-onangizni qanday bo'lsa shundayligicha qabul qilishingiz kerak.
Ular sizni katta qilish uchun qo'llaridan kelganini qilishgan. Ularni o'zgartira olmaysiz, yolg'iz o'zingizni, o'z qarashlaringizni o'zgartirishingiz lozim! - bolalik stenariysini o'zingiz boshqatan yozib, va undan ulg'ayishingiz zarur.
Agar yoshlik chog'ingizda olgan ruhiy zarbalaringiz farzandlaringizda ham bo'lishini xohlamasangiz, o'zingizni namunali tuting, farzandlaringiz sizdan qo'rqishmasin, siz orqali hayotga bo'lgan ishonchni his qilishsin. Hatto yonida bo'la olmagan taqdiringizda ham, xohlagan vaqtida siz bilan aloqaga chiqa olsin, telefon qilib, maslaxatlashib, savollariga javob ola olsin. Agar farzandingiz sizga nimanidir gapirib berayotgan bo'lsa, gapini bo'lmaslikga va maslahatlar bermaslikga xarakat qiling, shunchaki uni tinglang.
Shaxsiyat, shuningdek, bolalik davridagi zoʻravonlik natijasida kattalar psixopatologiyasining rivojlanishiga (yoki rivojlanishning yetishmasligiga) taʼsir qiladi. Nevrotizm boʻyicha past ball olgan shaxslar, potentsial travmatik hodisaga duchor boʻlganidan keyin psixopatologiya, jinoiy faoliyat va yomon jismoniy salomatlik kabi kamroq salbiy natijalarni koʻrsatadi. Bundan tashqari, tajribaga ochiqlik, vijdonlilik va ekstraversiya boʻyicha yuqori ballga ega boʻlgan shaxslar bolalikdagi travma taʼsiriga nisbatan chidamliroq ekanligi aniqlandi.
Pragnoz
Travma barcha bolalarga turlicha taʼsir qiladi. Shikastlangan baʼzi bolalarda sezilarli va uzoq davom etadigan muammolar paydo boʻladi, boshqalari esa minimal alomatlarga ega va tezroq tuzalib ketishi mumkin. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, travmaning keng taʼsiriga qaramay, bolalar tuzalib ketishi va tiklanishi mumkin va travmadan xabardor qilingan parvarish va aralashuvlar „odatdagidek davolash“dan koʻra yaxshiroq natijalar beradi. Travma haqida maʼlumotga ega boʻlgan yordam — bu jarohat olgan odamlarning maxsus ehtiyojlarini qondiradigan tarzda xizmatlar yoki yordam koʻrsatish sifatida aniqlanadi
