Mavzu: bolaning nutqini rivojlanishi

Bolalarda nutqni kechiktirish sabablari:

• 
  markaziy asab tizimining perinatal patologiyasi. Boshqacha qilib aytganda, miyaga moyillik xomilalik kislorod etishmovchiligi, ichki a'zo infektsiyasi yoki homiladorlikning tugash xavfi tufayli kelib chiqadi;
  
• 
  intrakranial bosimni oshirishi yoki gidroksifalus;
  
• 
  tug'ma travma mavjudligi - tug'ruqdan keyin tug'ruqdan keyingi miyaga zarar.
  

Bolalarda kechikib gapirishni davolash

Davolash katta mutaxassislar guruhi: nevrolog, defektolog, refleksolog va logoped mutaxassisi yordamida amalga oshiriladi. Bunday holatlarda bolaga preparatning davolanish kursi o'tishi kerak. Defektolog xotira va fikrlashni, e'tiborni va vosita qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Refleksolog mikroko'ldoshli refleksoterapiya yordami bilan miya nutq hududlarini faollashtirishi mumkin. Nutqni terapevt qilish bolangizga tovushlarni to'g'ri etkazib, nutq terapiyasining massajini davom ettirishga yordam beradi.
Maktab yoshidagi bolalarning ko'pchiligi nutqni rivojlantirishda kamchiliklarni kechirishadi. Ko'pgina bolalar dastlab barcha so'zlarni noto'g'ri talqin qilishadi, ammo vaqt o'tishi bilan ular yaxshiroq va yaxshiroqdir. Ba'zi bolalar muayyan tovushlarninazorat qila olmaydilar. Ba'zan bu tilning nopokligidan kelib chiqishi mumkin. Agar bola odatdagidek rivojlansa, u baxtli bo'lsa va uning hayotida hamma narsa yaxshi bo'lsa, nutqni rivojlantirishda kichik xatti-harakatlar muammo emas. Bunday hollarda, ba'zan chaqaloqni do'stona ohangda tuzatish kerak bo'ladi. Lekin hech qanday holatda uning talaffuzini juda jiddiy davolash va uni ayblash kerak emas. Bolangizga bu muammolarni oldindan tayyorlanadigan bolalar uchun nutq o'yinlarida o'ynash orqali yordam berishga yordam berasiz.  Bunday o'yinlar "So'zlar zanjiri" bo'lishi mumkin - har qanday so'zni ayting va bu so'z tugagan maktubda bolangiz kelishi kerak. Masalan: olma - kiyik - ip - turkiy va boshqalar. Bolalar so'zma-so'z antonimlarini kengaytirish uchun "Qaytishni ayting" o'yini taklif qiling. O'yinning mohiyati shundaki, bola to'g'ri so'zni topishi mumkin. Misol uchun: shirin kek va dori ... kunduzi, kechasi esa ... qish oylarida sovuq va yozda issiq ... va hokazo. Siz har doim o'zingizni yanada murakkablashtiradigan va shu bilan bolangizning aqliy qobiliyatlarini rivojlantiradigan cheksiz sonli nutq mashqlari bilan tanishishingiz mumkin.
Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni Nutq o‘stirish metodikasi pedagogik fan sifatida maktabgacha ta'limda bolalar nutqini o‘stirishni puxta egallagan mutaxassis tayyorlashda buyurtmachi sifatida, ilmiy izlanishlar asosida yaratilgan ―Ilk qadam‖ tayanch dasturini o‘quv jarayoniga joriy etish, nutq o‘stirish metodikasi bo`yicha bilim va malakalarni shakllantirishning nazariy va amaliy jihatdan mutanosibligini ta'minlaydi, nutq o‘stirish usullarini ishlab beradi. Uni takomillashtirish, eng qulay usulni qo`llash orqali bolalarga ona tilini amaliy o‘rgatish, nutqda til birliklaridan foydalanish, o‘zaro nutqiy muloqot munosabatida ona tilida fikrni to‘g‘ri, ifodalay olish, tengdoshlari nutqini tinglab tushunish nutqda til birliklarini ajrata bilish (tovush, so‘z) nutq meyyorlarini ishiga mos holda o`rganib borish, unga amal qilish kabi faoliyatini shakllantiradi. Demak, nutq o‘stirish metodikasi fani maktabgacha ta'limda nutq o‘stirish vazifasini amalga oshiradi, bolalarda ifodali, aniq, lo`nda va obrazli so‘zlashishni shakllantirish orqali ona tilini amaliy o‘rgatadi, bolalarga ta'lim beradi. Nutq o‘stirish metodikasi fani maktabgacha ta'limda bolalarni og‘zaki nutqini o‘stirish, tengdoshlari va kattalar bilan nutqiy muomala malakalarini shakllantirish orqali nutqda so‘zdan to‘g‘ri va o`rinli foydalanish, ya'ni nutq va xulq egasi bo‘lish kabi ma'naviy axloqiy sifatlarni, so‘zlash odobini egallashni shakllantiradi. Nutq o‘stirish metodikasi pedagogik fan sifatida rivojlantiruvchi vazifani bajaradi. Ya'ni usulika bolalar nutqini o‘stirish orqali ularning nutq a'zolarini anatomik-gimnastik mashq qildirish orqali nutqning ravon tushunarli bo‘lishini ta'minlaydi: bolalar tafakkuri, aqliy faoliyatini rivojlantiradi, ularda nutq odobi, ma'naviy barkamollikni shakllantiradi. Chunki yaxshi rivojlangan nutq tushunarli ta'sirchan bo`ladi, bola o‘z nutqini to‘zatib boradi. Nutq o‘stirish metodikasi pedagogik fan sifatida bolalar nutqini o‘stirishning pedagogik qonuniyatlari, pedagogik faoliyatning shakllanishi va talablarini o`rganadi, nutq o‘stirishning eng samarali omillari, vositalarini, usul va usullarini hozirgi zamon pedagogikasining yutuqlari, ilmiy pedagogik talablari asosida ishlab chiqadi, ta'limga, fanga tavsiya etadi. Nutq o‘stirish metodikasi ana shu pedagogik vazifadan kelib chiqqan holda pedagogikaning quyidagi asosiy savollariga javob beradi. Nimani o‘rgatish kerak? Bunda maktabgacha ta'lim ishidagi bolalarda qanday nutqiy malaka va ko‘nikmalarni shakllantirish lozimligini nazarda tutiladi. Bu vazifa O‘zbekiston Respublikasining ta'lim mazmunini zaruriy o‘zagi hisoblangan ta'lim standarti asosida amalga oshiriladi, bunda ta'limning barqaror darajasini ta'minlash sharti bajariladi. O‘quv yuklamalari meyyorga keltiriladi, tarbiyachi bolalarning o‘quv faoliyati darajasi, shaxs sifatlari rivojlanishi, uning nutqiy faoliyatini nazarda tutgan holda ta'lim jarayonini tashkil etadi. Qanday o`qitish kerak degan pedagogik savolga javob beradi. Buning uchun maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarning nutqini o‘stirish usul va usullarini qo`llash imkoniyati, o‘rni, qo`llangan usullar samarasi nazarda tutiladi, usul va usullarni takomillashtirishga zamonaviy texnologiyani joriy etishga alohida diqqat qilinadi. ―Ta'lim to‘g‘risi‖dagi Qonun, Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirishda an'anaviy usullar bilan bir qatorda noan'anaviy, o`yin usulining qo`llanishi, mujassam mashg‘ulotlarni tashkil etilishi, ayniqsa, hozirgi zamon yaxshi pedagogik texnologiyani ta'limda qo`llash kabilar bunga misol bo`la oladi. Nima uchun aynan shunday o`qitish kerak? savoliga usulika fani nutq o‘stirishning nazariy va amaliy asoslangan omillari, vositalarini qo`llash zarurligini ifoda etadi. Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni Nutq o‘stirish metodikasining asosiy vazifasi tarbiyachilarni maktabgacha ta'limda nutq o‘stirishning ilmiy pedagogik asoslangan, eng samarali natija beradigan omillari, vositalari va usullarini ishlab chiqish, tarbiyachi, pedagog, ota-onalarni nutq o‘stirish usullari haqidagi bilimlar bilan qurollantirish, eng qulay usullardan foydalanish, nutq o‘stirish mashg‘ulotlarini tashkil etish samaradorligini oshirishga doir bilimlar bilan qurollantirishdan iboratdir. Nutq o‘stirish metodikasining mazmuni maktabgacha ta'limda bolalar og‘zaki nutqini o‘stirish, bolalarda kattalar, tengdoshlari bilan nutqiy muloqot, muomala qilishni bilishga o‘rgatishdir. Maktabgacha ta'lim davrida bolalar 2-3 ming so‘z boyligiga ega bo‘lish va undan foydalanish, eshitganlarini aytib berish, ko`rganini gapirib berish, suratlarga qarab mazmun bo`yicha hikoya tuzish va uni aytib berish, asosiy tayanch so‘zlar yordamida hikoya tuzishga o‘rgatiladi. Shuningdek, nutqning ifodaliligi, nutq tovushlarini to‘g‘ri, aniq talaffuz etish, tilning grammatik shakllaridan nutqda to‘g‘ri foydalanish, badiiy asarni tinglash, tushunish, mazmunni eslab qolish va so‘zlab berish, asar qahramonlari nutqi xususiyatlarini ajrata bilish, obrazli bayon etish kabi amaliy intellektga ega bo‘lishni rivojlantiradi, maktabga nutqiy jihatdan tayyorlaydi. Bu vazifalarni bajarishda nutq o‘stirish metodikasi o‘zining usulolohik asosi bo`lgan pedagogika fani yutuqlariga, g‘oyaviy-nazariy asosi bo`lgan milliy g‘oya va milliy mafko`ramiz tamoyillariga, Kadrlar tayyorlash milliy dasturiga asoslanadi. Shuningdek, nutq o‘stirish metodikasi maktabgacha ta'limda nutq o‘stirishni tashkil etishda ilg‘or pedagoglarning amaliy tajribalari, tajriba-sinov natijalari, ilmiy- usulik adabiyotlarda tavsiya etilgan fikrmuloqazalarga asoslanadi natijada yaxshi vazifalarni, muammolarni va tavsiyalarni chuqur talqin etadi, eng maqbo`lini ta'limga joriy etadi.