Mavzu: Davlatning byudjetdan tashqari jamg’armalari

3. Ijtimoiy va iqtisodiy jamg’armalar
Nobyudjet jamg’armalarning bozor iqtisodiyoti tizimida bar qator afzalliklari mavjud, ya’ni:
- davlat byudjetini yengillashtirish imkonini beradi, uning xarajatlarining bir qismini о‘z zimmasiga oladi va ayni mahalda byudjetni mablag’ bilan ta’minlash muammosini ma’lum darajada hal qiladi;
- ijtimoiy va boshqa xarajatlarni Moliyaviy ta’minlashning qoldiq tamoyillarini bartaraf etish imkonini beradi;
- mablag’dan qat’iy nazar maqsadli foydalanib, davlat safarbar qilayotgan resurslarni kо‘paytirish imkonini yaratadi.
Jahon tajribasidan nobyudjet jamg’armalarning juda kо‘p turlari mavjud. Barchasini funksional jihatdan 2ta katta guruhga ajratish mumkin:
- ijtimoiy yо‘naltirilgan jamg’armalar (pyensiya jamg’armai, majburiy tibbiy sug’urta jamg’armai, davlat bandlik jamg’armalari, ijtimoiy sug’urta jamg’armalari, aholini qо‘llab-quvvatlash umummilliy jamg’armalar)
- iqtisodiy jamg’armalar (Davlat yо‘l jamg’armaisini alohida kо‘rsatish mumkin Lekin ularni ijtimoiy jamg’armalar tarkibiga ¦am kiritish mumkin).
“Insonning ijtimoiy himoyalanganligi” inson bilan jamiyat aloqalarining rang-barangligini aks ettiradi, fuqarolarning hayot faoliyati ana Shu aloqalar tufayli sodir bо‘ladi, ularning qobiliyati ochiladi va ishga solinadi.
Ijtimoiy jamg’armalar, bu aholining bir qator ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish va konstitusion huquqlarini kafolatlash maqsadida ijtimoiy xizmat kо‘rsatish uchun mо‘ljallangan pul mablag’lari jamg’armai bо‘lib, о‘z faoliyatini mamlakat milliy daromadini qayta taqsimlash va ulardan foydalanish asosida olib boradi.
Milliy iqtisodiyotda ijtimoiy jamg’armalar о‘tish davridagi taqsimot munosabatlari mahsuli bо‘lib, katta ijtimoiy Yukni kо‘taradi.
Ijtimoiy jamg’armalarni shakllantirishning i¦tiyoriyligi bozor munosabatlarining dyemokratik mohiyati bilan belgilanadi. Ijtimoiy jamg’armalarga mablag’ ajratishning majburiyligi esa davlatning bozor iqtisodiyotidagi funksional roli, jumladan uning ijtimoiy vazifalari oldindan belgilanadi.
О‘zbekistonda ijtimoiy jamg’armalar mulkchilik shakliga bog’liq holda davlat jamg’armalari va nodavlat jamg’armalardan iborat. Davlat ijtimoiy jamg’armalari umummilliy xarakterga ega bо‘lib, ularni umumiy muammolarni hal ettiradi.
Kо‘p ukladli iqtisodiyot о‘z mazmuniga kо‘ra taqsimlash munosabatlarining bozor va nobozor k¤rinishlarning taqozo etadi. Taqsimlashning bu aralash jarayonida Moliyaviy munosabatlarning о‘tish xarakterini ifodalaydigan ijtimoiy jamg’armalar shakllanadi.
YAIMning о‘sishi iqtisodiyot sub’yektlarining ijtimoiy jamg’armalarga mablag’ ajratish imkoniyati ortayotganini bildiradi. Iqtisodiyotni kо‘p ukladli tuzilmasi, bir tomondan, ijtimoiy jamg’armalarni mablag’ bilan ta’minlashning i¦tiyoriyligi, ikkinchi tomondan esa majburiyligini taqozo etadi.
Davlat ijtimoiy jamg’armalari umummilliy xarakterga ega bо‘lib, ulardan umumiy ijtimoiy munosabatlarni hal etishda foydalaniladi. Ular “о‘zbek modyeli”ning ijtimoiy maqsadlarini amalga oshirishga mо‘ljallangan. Davlat ijtimoiy jamg’armalari iqtisodiy munosabatlar bilan belgilanadi, Shuning uchun ularning iqtisodiy imkoniyatlardan Yuqori bо‘lishining chyegarasi bor, aks holda ular iqtisodiy о‘sishga tо‘sqinlik qilishi mumkin.
Davlatning maqsadli byudjetdan tashqari ijtimoiy jamg’armalariga funksion vazifalariga muvofiq quyidagilar kiradi: О‘zbekiston Respublikasi Pyensiya jamg’armai, О‘zbekiston Respublikasining Davlat Bandlikka kо‘maklashish jamg’armai, О‘zbekiston Respublikasi Kasaba uYushmalari fyedyerasiyasi jamg’armai,