Mavzu: Davlatning byudjetdan tashqari jamg’armalari

Iqtisodiy jamg’armalarga О‘zbekiston Respublikasi Yо‘l jamg’armai, О‘zbekiston Respublikasi Minyeral xom ashyo resurslarini tо‘ldirish jamg’armai, О‘zbekiston Respublikasi Davlat Mulk Qо‘mitasining maxsus hisob raqami, maktab ta’limi jam¦armasi
Byudjetdan tashqari ijtimoiy jamg’armalar mohiyatan sof davlat jamg’armalari emas, chunki ular aralash xususiyatga ega. Ular shakllanish manbalariga kо‘ra, korxona va muassasalar ajratadigan mablag’lardan iborat bо‘lib, markazlashgan holda va davlat nazorati asosida jamg’ariladi, davlat tomonidan о‘rnatilgan qoidalarga muvofiq taqsimlanadi va foydalaniladi.
3. Ijtimoiy soha muhimligi va faolligiga qaramay, iqtisodiyotning hosilasidir. Shu bois, iqtisodiyotni kо‘p ukladli tarkibining rivojlanishi va uning nodavlat syektori mustahkamlana borishga muvofiq nodavlat ijtimoiy jamg’armalar soni ortib boradi. ¥ozirgi kunda Respublikamizda 35dan ortiq ijtimoiy jamg’armalar faoliyat kо‘rsatmoqda. Nobyudjet jamg’armalarning tashkil topishi quyidagi omilga bog’liqdir

• 
  ijtimoiy ehtiyojlarning xilma-xilligi;
  
• 
  aholi yirik ijtimoiy guruhlarga tabaqalanishi va ular orasida manfaatlari turlicha bо‘lgan mikro ijtimoiy guruhlar tarkib topishi bilan izohlash mumkin.
  

Shu sababli nodavlat ijtimoiy jamg’armalar va turli ijtimoiy guruhlar kо‘p maqsadli vazifalarga ega.
Nodavlat ijtimoiy jamg’armalarni amal qilish muddatiga qarab doimiy jamg’armalar va vaqtinchalik jamg’armalarga bо‘lish mumkin. Mulkiy tyegishligiga va manbalarning shakllanishiga kо‘ra, ularni davlat jamg’armalari, davlatlararo jamg’armalar va mahalliy jamg’armalarga ajratish mumkin.
Eng avvalo, bu jamg’armalarning belgi-alomatlaridan kelib chiqib, ularni shartli ravishda quyidagicha guruhlash mumkin:
Bozor tarkibidagi tizim bо‘lgan sosial soha ijtimoiy tizimining iqtisodiyotdagi о‘zgarishlarini passiv aks ettiradigan elementi emas. U inson kapitalini rivojlantirish va jamiyatda ijtimoiy muvozanatni ta’minlash orqali iqtisodiy о‘sishga faol ta’sir kо‘rsatishga qodirdir.
Xо‘jalik Yuritishning bozor munosabatlariga о‘tish uchun ishlab chiqarishni boshqarishni iqtisodiy usullaridan foydalanishni, korxonalarni byudjet bilan aloqasi qonun bilan boshqariladigan huquqiy asoslarga о‘tilishin talab qiladi. Xozirgi vaqtda sanoat jixatdan rivojlangan mamlakat nobyudjet jamg’armalarining kirim qismining 80-90 foizi Yuridik shaxslardan olinadigan ajratmalar xisobiga tо‘g’ri kyeladi.Bozor iqtisodiyotiga о‘tish davrida, О‘zbekistonda nobyudjet jamg’armalar yordamida birlashgan byudjet daromadlarning asosiy qismi tashkil qiladi.
Byudjet daromadlari mamlakat byudjet jamg’armasini tashkil qilish jarayonida davlatning korxonalar tashkilot va aholi bilan Yuzaga kyeladiganiqtisodiy munosabatlarni ifoda qiladi. YUqorida aytib о‘tganimizdyek, ushbu iqtisodiy munosabatlar paydo bо‘lishiga korxonalar, tashkilotlar va aholining davlat byudjetiga xar xil tо‘lovlari sabab bо‘ladi. Nobyudjet jamg’armalari daromadlari bir tomondan takror ishlab chiqarishjarayonida qatnaShuvchilar о‘rtasida jami mahsulot qiymatini taqsimlash bо‘lsa, boshqa tomondan davlat qо‘lida tо‘planib qolgan mablag’larning mintaqaviy, tarmoq va maqsadli, byudjet jamg’armalarini tashkil qilish uchun taqsimlash ob’yekti bо‘lib xizmat qiladi.


Xulosa.
Har qanday mamlakat, jumladan О‘zbekiston ham ijtimoiy siyosatning izchil amalga oshirilishida ma’lum iktisodiy mexanizmlar asosida faoliyat Yuritadi. Shunday iqtisodiy mexanizmlardan biri — bu davlatning turli maqsadli jamg’armalarining tashkil kdlinishi va faoliyat Yuritishidir.
Bir tomonlama alokalarda pul mablaglari bir yо‘nalishda: Moliyaviy tizimlardan makyeadli jamg’armalar tomon harakatlanadi. Bunday alokalar jamg’armalarning tashkil tashkil etilishi va Shu jamg’arma mablaglaridan foydalanishi jarayonida paydo bо‘ladi. Masalan kо‘p davlatlarda valYuta jamgarmalari markaziy byudjet mablaglaridan qaytarilmas subsidiyalar shaklida tashkil etiladi.