Mavzu: Diologik matinning mano munosabatiga ko'ra turlari

 

 

Axborot – almashuv diologlari.
 

Bunday dialoglarda suhbatdoshlar o`zaro axborot almashadilar, o`z hissiyotlarini bayon 
etadilar, insonlar, voqea – hodisalarga baho beradilar. 
 

 

Baxs - munozara diologi.
 

Bunday diologda murojaat replikasi savol yoki xabarni, javob replikasi esa qarama – 
qarshi nuqtan nazar bayon etilgan e`tirozni ifodalaydi.
 

Munozara xarakterdagi nutqn polilog shaklida, ya`ni, bir necha kishinng suhbati tarzida
bo`lishi mumkin. Unda ishtirokchilarning bahslari o`z ifodasini topadi. Unda ritorik so`roq 
gaplar, his-hayajon faplar uchraydi. 

Diologik nutq nutq uslublarining barchasida uchraydi. Masalan: so`zlashuv uslubida 
publitsistikada: intervyu, badiiyda: “Farxod va Shirin”dan Farxod va Xusrav munozarasi 
misol bo`la oladi. 

---


TEST: I - variant
 

Nutq nima? 

Nutq – aloq shakli 

Nutq – fikrni so`z orqali ifodalash qobiyati, mahorati. 

Nutq – milliy madaniyatning bir shakli. 

Nutq – zohiriy olamning inson miyasida umumlashgan i`nikosi. 



Diolog nima? 

ikki kishi orasidagi turlicha mazmundagi fikr axborot almashinuvi. 

Bir kishining boshqalarga qaratilgan nutqi. 

Fikrni so`z bilan ifodalash. 

Aa va b javob to`g`ri. 


Adabiy til qoidasi qaysi javobda mukammal ifodalangan? 

Adabiy til shevalarga asoslangan tildir. 

Adabiy til so`zlashuv tilining yozma shakli. 

Adabiy til umumxalq tilining madaniy shakli. 

Adabiy til ishlangan qoidalashgan, me`yorlashgan tildir. 


Qaysi qatorda faqat tilshunoslikka oid atamalar berilgan? 

m) o`zak, ildiz, ko`paytma 

n) hujayra,gap, so`z. 

o) hol, undalma, so`z birikmasi 

p) hosil, volt, tovish 


“Al hosil, tarbiya bizlar uchun yo hayot, yo momot, yo najot, yo halokat, yo saodat, yo falokat masalasidir”. 

Ushbu satrlar kimning asaridan olingan? 

q) Oybek “Navoiy” 

r) A. Avloniy “turkiy guliston yohud axloq” 

t) Qodiriy “O`tgan kunlar’ 

s) Behbudiy “Padakush” 


---


Agar talaba test topshiriqlarini to`g`ri bajarsa, I variant “bahor”, II variantda 
“Sport ” so`zi hosil bo`ladi. Ular bu so`zlarni izohlab beradi. 

3 - topshiriq 

“Intervyu “ nomi bilan ataladi bunda har bir guruh talabalari tayorlanishi 
uchun 5 daqiqa vaqt ajratiladi. 

1 guruh - jurnalistlar 

2 guruh – intervyu beruvchilar 

Jurnalistlar beradigan savollarini, intervyu beruchilar esa javoblarni o`ylab 
oladilar. Mavzular quyidagicha bo`lishi mumkin. 

“tadbirkorlik”, fermer, talaba, hunarmand, o`qutuvchi … 

V Baholash
 

Dars davomida faol ishtirok etgan talabalarning rangli kartochlari jamlanadi
va natija ball sifatida e`lon qilinadi. 

---


Diolog grek tilidan olingan bo`lib (Dio – ikki, logos – so`z, nutq). 
Ikki kishi orasidagi fikr axborot almashinuvi degan ma`noni 
anglatadi. Diolog ikki yoki undan ortiq shaxs orasidagi uzluksiz 
nutq shakllaridan biri. U og`zaki nutqning keng tarqaklgan turi 
sanaladi. Unda har bir kishi so`zlovchi va tinglovchi sifatida 
ishtirok etishi mumkin. 

So`zlovchi va tinglovchi nutqlari replika deyiladi. Replika birinchi 
shaxs tomonidan suhbatga tortish, chorlash yoki murojaat 
replikasi.II shaxs tomonidan esa javob replikasi xarakteriga ega 
bo`ladi. 1 – replika so`rog`i, 2 - replika yuzaga kelishining asosiy 
omili sanaladi. Replikalar chegarasi birinchi replikaning 
tugallanish, ikkinchi replikaning boshlanish nuqtalari bilan 
belgilanadi. 

Diologda javob replikasining mazmuni, xarakteri murojaat 
replikasida qaysi so`zga mantiqiy urg`u tushganligiga bog`liq 
bo`ladi. 
Xulosa 

---


1.M. Aminov, A. Madvaliyev 

O`zbek tilida ish yuritish (Toshkent 2000 yil) 


2. E.Qilichev, B. Qilichev

Nutq madaniyati va uslubiyat asoslari (Toshkent 2001 yil “O`qituvchi”) 


Qo`shimcha adabiyotlar. 


A.Rafiyev, N.G`ulomova

Ona tili va adabiyoti (Toshkent 2002 yil “O`qituvchi”) 


A.Nurmonov, A.Sobirov 

Hozirgi o`zbek adaboyiy tili (Toshkent 2002 yil) 


3. Ma`rifat ro`znomasi. 

Foydalanilgan adabiyotlar