Mavzu: Elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonun. Atom tuzilishi nuqtai-nazaridan kimyoviy elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonuni. Davr va guruhlarda elеmеntlar xossalarining o`zgarishi. Darsning maqsadi

Yangi darsni rejasi.


1.Kimyoviy korroziya. 2.Elektrokimyoviy korroziya. 3.Ingibitorlar


Yangi darsning bayoni.


Metallar korroziyasi. Metall buyumlar nima uchun anglaydi? Metall buyumlar (turli xildagi detallar)ning zanglashi natijasida yuzaga kelgan salbiy oqibatlarning qanday oldini olish mumkin?Atrof-muhit ta'sirida metallardan tayyorlangan ko`p buyumlar metallarning oksidlanishi natijasida oksidlar, gidroksidlar, tuzlar kabi kimyoviy birikmalar hosil qilib yemiriladi. Korroziyaning quyidagi turlari kuzatiladi: kimyoviy korroziya, biokimyoviy yoki biokorroziya, elektrokimyoviy korroziya. Korrozion jarayonning borish sharoitiga ko`ra korroziyaning quyidagi turlari farqlanadi: atmosferaviy, suyuqlikda yoki elektrolitlarda, tuproqda yoki yer ostida, elektrokorroziya, tirqish korroziya, kuchlanish ostidagi korroziya. Korroziya - metallarning atrof-muhit bilan ta'sirlashishi natijasida mirilish jarayoni.Kimyoviy korroziya- elektr tokini o`tkazmaydigan muhit bilanta'sirlashish natijasida metallning yemirilishi.Elektrokimyoviy korroziya - boshqa metall yoki elektrolit, suv bilanbevosita ta'sirlashish natijasida metallning yemirilishi. Kimyoviy korroziyaga natriy va kalsiyning havoda oksidlanishi, vodorod sulfidli, galogenli, oltingugurt (IV)-oksidli va boshqa gazli muhitda, elektr tokini o`tkazmaydigan neft, benzin, toluol kabi suyuqliklar ta'sirida metall yemirilishi misol bo`ladi. Bunda elektronlar metalldan bevosita oksidlovchiga o`tadi.Elektrokimyoviy korroziyada murakkab jarayonlar ro`y beradi. Texnikada ishlatiladigan metallarga hamma vaqt boshqa metallar aralashgan bo`ladi. Shuning uchun metallar elektrolit eritmasiga tekkanda uzluksiz ishlaydigan galvanik element hosil bo`ladi, bunda metall faol yemiriladi. Havoda har qanday metall buyum yuzasida suv kondensatlanadi. Unda atmosfera gazlari erib, elektrolit hosil bo`ladi. Agar metall boshqa metallga tegib tursa yoki tarkibida qo`shimchalar tutsa, galvanik juft hosil bo`ladi va elektrokimyoviy korroziya yuz beradi. Toza metallar elektrokimyoviy korroziyaga uchramaydi.Korroziya xalq xo`jaligiga katta zarar keltiradi. Avtomobillar, kimyo sanoati uskunalari, asboblar, trubalar va boshqalar korroziya natijasida eng ko`p zararlanadigan obyektlardir.Metall kuchlanishlar qatorida qauchalik chapda turgan bo`lsa, ya'ni qauchalik faol bo`lsa, u shuuchalik oson korroziyalanadi, deb aytish mumkin. Haqiqatda esa hamma vaqt ham bunday bo`lavermaydi. Masalan, metallar elektrokimyoviy qatorining boshrog`ida joylashgan aluminiy atmosfera ta'sirida bo`ladigan korroziyaga birmuucha yaxshi qarshilik ko`rsatadi. Buning sababi shuki, aluminiy sirtida aluminiy oksiddan iborat yupqa parda hosil bo`lib, bu parda aluminiyni atrofdagi muhit ta'siridan himoya qilib qo`yadi. Bu parda biror usul bilan yo`qotilsa, aluminiy juda tez korroziyalana boshlaydi.Xalq xo`jaligida elektrokimyoviy himoya usullari suvli muhitdagi yoki tuproqdagi metall konstruksiyalarni korroziyadan saqlash uchun ishlatiladi. Metallar va metall konstruksiyalarni korroziyadan himoyalashning quyidagi usullari amalda keng qo`llaniladi:Himoya qoplama hosil qilish.Korrozion muhitning faolligini kamaytirish (ingibirlash).Metallning xossalarini o`zgartirish (qo`shimchalarni yo`qotish yoki qo`shimchalar qo`shish).Elektrokimyoviy himoyalash.Kimyoviy barqaror materiallardan foydalanish.Metallar korroziyasi xalq xo`jaligiga juda katta zarar yetkazganligi uchun metallarni korroziyadan saqlash muhim ahamiyatga egadir. Shuning uchun yuqorida ko`rsatilgan usullardan eng muhimlarini ko`rib chiqamiz.Himoya qavatlar. Metall sirtiga uni korroziyadan saqlash uchun metall bo`lmagan qoplamalar: lok-bo`yoq, emallar, smolalar, plastmassalar, oksidlar (oksidlash), tuzlar (fosfatlash) va boshqalar qoplanadi.Fosfatlash - qora va rangli metallar sirtida fosfat qoplamalar olish usulidir. Bu usul metallarning fosfat kislota va uning tuzlari eritmalari bilan ta'sirlashib, metallar sirtida suvda erimaydigan fosfat tuzlaridan iborat qoplamalar hosil qilishga asoslangan. Fosfat qoplamalar olish uchun ishlatiladigan moddalar anod ingibitorlari qatoriga kiradi.Fosfat qoplamalarning elektroizolatsiori xossalari yaxshi bo`lganligi sababli ulardan elektromashinalar qismlarini tayyorlashda elektrotexnik va boshqa po`latlar sirtida elektroizolatsion qavat hosil qilishda foydalaniladi.Har qanday o`lcham va shakldagi buyumlarni fosfatlash mumkin, bunda harorat darajasi turlicha bo`lgan fosfatlovchi eritmalar ishlatiladi, fosfatlash uchun ketgan vaqt esa qisqa bo`ladi. Metall buyumlarni bo`yashdan oldin fosfatlash bo`yoqlarning po`lat bilan mustahkam birikishini hamda sirtning turli nuqsonlarida korrozion yemirilishlarning kam bo`lishini ta'minlaydi.Fosfat qoplama hosil bo`lishi vodorod chiqishi biJan boradi. Temir atomlari bosqichma-bosqich kislota tarkibidagi vodorod atomlari o`rnini oladi:Ko`piucha, metallar korroziyaga aucha chidamli boshqa metallar (nikel, rux, icrom, aluminiy, oltin, kumush) bilan ham qoplanishi mumkin. Agar qoplama /emirilsa, ya'ni metall sirtining bir qismi ochilib qolsa, himoya qilinuvchi metall igressiv muhitga tushib, galvanik element hosil bo`ladi va metall korroziyalana :>oshlaydi. Agar qoplama metall himoya qilinuvchi metalldan faolroq, masalan, emir ustiga rux qoplangan bo`lsa, qoplangan metall (rux) anod bo`ladi va bunday qoplama anod qoplama deyiladi. Himoya qilinayotgan metall (temir) katod bo`ladi.U qoplangan ruxning hammasi sarflanib bo`lmaguucha buzilmaydi. Himoya jiluvchi metallga qaraganda faolligi kamroq bo`lgan metallar katod qoplama losil qiladi. Bordi-yu katod qoplama buzilsa, himoya qilinuvchi metall juda tez corroziyalanadi. Korrozion muhitga ishlov berish. Metall atrofidagi muhitdan zararli `o`shimchalar chiqarib tashlanib, erigan kislorod va tuzlar miqdori kamaytirilsa, ilar ta'sirida korroziyalanadigan metallarning korroziyalanishini kamaytirish uchun corroziyani sekinlatuvchi ingibitorlar deb ataluvchi moddalar. Ingibitorlar - maxsus moddalar bo`lib, korrozion muhitga oz miqdorda qo`shilganda korrozion jarayon tezligini keskin pasaytiradi yoki 3utunlay to`xtatadi. Ingibitorlar sifatida turli individual organik va noorganik •noddalar hamda ularning aralashmalari qo`llanadi. Ingibitorlar atmosferadagi, cislotali muhitdagi, dengiz suvidagi, sovutgich suyuqliklardagi, oksidlovchilardagi, noylar va boshqalardagi korroziyadan metallarni himoya qilishda ishlatiladi. ngibitorlarning himoyalash xususiyati ularning metall sirtiga adsorbsiyalanib, catod va anod jarayonlarni sekinlashtirishi bilan bog`liq.Elektrokimyoviy himoya. Elektrokimyoviy himoyaning mohiyati shundaki, unda limoya qilinuvchi inshoot doimiy tok manbasi katodiga ulanadi. Natijada nshootning o`zi katodga aylanadi. Korroziyadan bunday saqlanish katod himoyasi leyiladi. Bunda anod sifatida metall holidagi lom ishlatiladi va u korroziyaga jchrab himoyalanuvchi buyumni korroziyalanishdan saqlaydi.