Mavzu: Gôdak va muloqot. Chaqaloqlik davrida his tuyğuning ôsishi

Shuni alohida ko’rsatish joizki, 1,6 3 yoshlar nutqning rivojlanishi uchun senzitiv davr hisoblanadi. Bu davr aqliy rivojlanishning asosini, idrok va tafakkur hara katlarining yangi ko’rinishlarini Tashqil etadi. 1 yoshli bola predmetlarni izchil, sistemali ravishda ko’rib chiqa olmaydi. U asosan predmetning qandaydir bir ko’zga tashlanib to’radigan belgisiga o’z e’tiborini qaratadi va predmetlarni shu belgilariga ko’ra taniydi. Keyinchalik yangi idrok harakatlarining egallanishi bolaning predmetli harakatlarini bajarishdan ko’z bilan chamalab, harakat qilishiga o’tishda namoyon bo’ladi, endi u predmetning bo’laklarini ushlab ko’rmasdan, balki chamalab idrok eta oladi. 2,5-3 yoshli bola kattalarning ko’rsatgan namunasi, rangi shakli va kattaligiga ko’ra, aynan shunday predmetlarni chamalab, idrok etgan xolda to’g’ri topa oladi. Bolalar avval shakliga, so’ngra kattaligiga va undan keyingina rangiga qarab ajrata oladilar. Bu jarayonda bola bir xil xususiyatga ega bo’lgan juda ko’p
predmetlar mavjudligini tushuna boshlaydi. Lekin, bola rasm chizishni boshlagani davrida predmetlarning rangini e’tiborga olmaydi va o’ziga yoqadigan ranglardan foydalanadi.
Tadqiqotlarning ko’rsatishicha 2,5-3 yoshli bola 5-6 ta shaklni (doira, kvadrat, uchburchak, to’g’riburchak, ko’pburchak) va 8 xil rangni (kizil, qovoq sariq, sariq, yashil, ko’k, siyohrang, oq, qora) idrok etishi mumkin. Rang va shakllarning maqsadga muvofiq ishlatilishi jihatidan turli xil narsalarda turlicha namoyon bo’lishi sababli, bu yoshdagi bolalar ularni idrok etganlari bilan ularning nomlarini aniq bulishlari va o’z nutqlarida ishlata olishlari birmuncha qiyinroq. Kattalarning bu yoshdagi bolalardan ana shu rang va shakllarni eslab qolishini talab etishlari birmuncha noto’g’ridir, buning uchun mos davr 4-5 yoshlar hisoblanadi.
Bola 3 yoshigacha o’zlashtirgan so’zlar asosan predmet va harakatlarning nomlarini bildiradi. Nomlar asosan uning vazifasini anglatadi, bunda predmet yoki harakatning tashqi ko’rinishi o’zgarsa ham uning nomi o’zgarmaydi. Shuning uchun ham bola predmetlarning nomlarini ishlatilishini funksiyalariga bog’lagan holda tez o’zlashtiradi.
Ilk bolalik davrining boshlariga kelib, bolada birinchi tafakkur operasiyalari yuzaga keladi. Buni bola biror predmetni olishta harakat qila olganidan so’ng, uni sinchiklab o’rganishida ko’rishimiz mumkin. Ularning tafakkurlari, asosan, ko’rgazmali- harakatli bo’lib, u atrof olamdagi turli bog’liqliklarni o’rganishga xizmat qiladi. o’zidan uzoqroq turgan koptokni biron-bir o’zunroq narsa bilan itarib yuborish mumkinligini ko’rgan bola, endi mustaqil ravishda divan tagiga kirib ketgan koptokni tayoqcha yordamida olish mumkinligini tafakkur eta oladi, Bu davrdagi bolalar tafakkurida umumlashtirish katta o’rin-tutadi. Umumlashtirishda nutq muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, soat deyilishi bilan bola qo’l soatini yoki devordagi osma soatni ham tushunishi mumkin, Lekin, ular turlicha bo’lganligi bois, ularda umumiylikni topish bola uchun birmuncha qiyinroq hisoblanib, bu borada fikrlash yordamga keladi va umumlashtirishni Tashqil etadi.
Ilk bolalik davrining boshlariga kelib, bolada birinchi tafakkur operasiyalari yuzaga keladi. Buni bola biror predmetni olishta harakat qila olganidan so’ng, uni sinchiklab o’rganishida ko’rishimiz mumkin. Ularning tafakkurlari, asosan, ko’rgazmali-harakatli bo’lib, u atrof olamdagi turli bog’liqliklarni o’rganishga xizmat qiladi. O’zidan uzoqroq turgan koptokni biron-bir o’zunroq narsa bilan itarib yuborish mumkinligini ko’rgan bola, endi mustaqil ravishda divan tagiga kirib ketgan koptokni tayoqcha yordamida olish mumkinligini tafakkur eta oladi, Bu davrdagi bolalar tafakkurida umumlashtirish katta o’rin-to’tadi. Umumlashtirishda nutq muщim aщamiyat kasb etadi. Masalan, soat deyilishi bilan bola qo’l soatini yoki devordagi osma soatni ham tushunishi mumkin. Lekin, ular turlicha bo’lganligi bois, ularda umumiylikni topish bola uchun birmuncha qiyinroq xisoblanib, bu borada fikrlash yordamga keladi va umumlashtirishni tashkil etadi.