Mavzu G‘o‘za va uning turlari Paxta tolasining olinishi

Mavzu G‘o‘za va uning turlari Paxta tolasining olinishi
Reja

1. 
   G‘o‘za va uning turlari
   
2. 
   G’o’za agrotexnikasi
   
3. 
   Paxta tolasining olinishi
   

G ‘o‘za eng qadimgi dehqonchilik ekinlaridan biridir. G ‘o‘za ekish va uning tolasidan gazlamalar to'qish bilan dastlab Hindiston, Xitoy, Afrika, Peru, Meksika, Braziliya aholisi shug'ullangan. 0 ‘rta Osiyodagi qadimgi shaharlarda olib borilgan arxeologik qazilmalar chog'ida topilgan gazlama 4 ming yil awal paxta ipidan to'qilganligi aniqlangan. G ‘o‘za ko‘p yillik, issiqlikni yoqtiruvchi daraxtsimon o'simlik. Ko‘p yillar davomida paxta ekish tajribasini qoilash natijasida eng yaxshi turlarini tanlab olish y o ii bilan bir yillik, tola sifati yaxshi, serhosil mahalliylashgan g‘o ‘za navlari vujudga kelgan. G ‘o‘zaning tarqalish doirasi shimoliy kenglikning 47° parallelidan va janubiy kenglikning 35° parallelidan oim aydi. Asosiy paxta yetishtiruvchi davlatlar jumlasiga
0 ‘zbekiston, Misr, Xitoy, AQSH, Hindiston, Pokiston, Turkiya, Avstraliya, Argentina, Braziliya kiradi. Bu davlatlarning paxta tolasi dunyo bo'yicha ishlab chiqariladigan paxta tolasining 80 foizini tashkil etadi Л'.пму paxta yetishtiruvchi davlatlarda ishlab chiqariladigan idliisining miqdori I lii/.irgi vaqtda g‘o‘zaning 4 madaniy va 50 dan ziyod yovMivi imiari mavjud. G ‘o ‘zaning avlodi «Gossipium» bo'lib, tiiil'-.iyiilar oilasiga kiradi. «Gossipium» — lotincha «GossipiНИ , y;i'iii paxta beruvchi daraxt degan ma'noni bildiradi. I’axla tolasi beradigan g‘o‘za turlari quyidagilar: 1 ( iossipium xirsutum — o'rta tolali. ( iossipium barbadenze — uzun tolali. I, С iossipium arboreum — daraxtsimon. (Jossipium xerbatseum — o'tsim on paxta. Yuqoridagi har bir g‘o‘za turining tarkibida bir qancha . ji'ksiya navlari bo‘ladi. Ular bir-biridan pishib yetilish muddati, lin.ildorligi va tolasining asosiy fizikaviy, mexanikaviy ko‘riilkichlari bilan farq qiladi Gossipium xirsutum g‘o ‘zasi — paxta yetishtiradigan Immma davlatlarda ekiladi. 0 ‘zbekistonda yetishtiriladigan paxtaning 98 foizini o'rta tolali imxla tashkil etadi. Chunki paxtaning bu turi agrotexnika kii'rsatkichlari va tolasining fizikaviy-mexanikaviy xususiyatlari bo'yicha sanoat ishlab chiqarishi talablariga javob beradi. O'rta lolnli g'o'zaning balandligi 90-^-130 sm, poyalari baquwat, yotib (¡ohnaydi. Ko'saklari 4-5 chanoqli. Har bir chanoq bo'lagida / : 9 chigit hosil bo'ladi. Bir ko'sakdagi chigitli paxtadan tolaning rhiqishi 35—37 foizni tashkil etadi. Tolasining uzunligi L ,^=29-^33 mm, chiziqli zichligi (yo'g'onligi) — T=180-^200 mteks, solishtirma uzilish kuchi P_^=23-^27 cH/teks, hosildorligi 25-^35 s/ga, pishib yetilishi 120-M50 kun. Bugungi kunda asosiy I'kiladigan seleksion navlari: 108-f, Toshkent-6, Buxoro-6, Sam arqand-3, N am angan-77, S-6524, S-6530, AN-402, lioyovut-2, Oq oltin, Oktabr-60, Yulduz, M ehr va h.k. 2. Gossipium barbadenze — uzun tolali paxta, O'zbekistonda asosan janubiy viloyatlarda ekiladi. Chunki g'o'zaning hosili pishib yetilishi o'rta tolali g'o'za hosiliga nisbatan 15—20 kunga kechroq. G'o'zaning bu turi Barbados orolidan topilgan. Shuning uchun bu paxtaning nom i orol nom i bilan yuritiladi. Asosan Turkmanistonda, Tojikistonda, Misr arab davlatida, Janubiy Amerika va Afrika davlatlarida ekiladi. Bu paxtaning afzalligi — tolasi uzun va ingichka. Bu tolalardan mayin, yupqa, nafis gazlamalarni va g'altak tikuv iplarini ishlab chiqarish uchun foydalaniladi. G ‘o ‘zaning balandligi 130 sm gacha, ko‘saklari 3—5 chanoqli, bir ko'sakdagi chigitli paxtaning massasi 3,5— 4,5 g., chigitli paxtadan tolaning chiqishi 33^25 foizni tashkil etadi. Tolasining uzunligi L^,^=35^50 mm, chiziqli zichligi T=125-M65 mteks, solishtirma uzilish kuchi P^=30-^-35 cH / teks. Asosiy seleksion navlarga: 5904-1, ASH-25, 9647-1, S-6037, T-7, T-I4, Termiz-31, 6249-V, Drujba-60, Sharaf-80 kiradi. Gossípium arbereum — daraxtsimon ko‘p yillik g‘o ‘za. Tolasi kalta va dag‘al, asosan Hindistonda, Xitoyda, Pokistonda va boshqa davlatlarda foydalaniladi. G ‘o‘zaning balandligi 3—6 m bo'ladi. 0 ‘zbekistonda yangi navlami yaratishda keng foydalaniladi. Gossipium xerbatseum — bir yillik o ‘tsimon g‘o ‘za. Uning vatani Afrika va Osiyo davlatlaridir. Poyasining bo'yi past, hosili tez pishar, tolasi kalta va dag'al. Olimlar g‘o‘zaning xerbatseum turi bilan har xil seleksiya ishlarini olib borib, hozirgi yuqori xususiyatlarga ega bo'lgan navlarni yetishtirishga muyassar bo‘lganlar. Paxtaning bu turi 0 ‘zbekistonning paxtachilik tarixida G ‘o ‘zadan yuqori va sifatli hosil olish uchun quyidagi agrotexnika tadbirlari: G ‘o ‘zani almashtirib ekish rejasiga rioya etish, yerlarfii kuzda shudgor qilish, ekiladigan chigitni tayyorlash, chigitni ob-havo sharoitidan kelib chiqib o‘z vaqtida ekish, g‘o ‘za o'simligining o ‘sish zichligini to ‘g‘ri tanlash, sug‘orish, o ‘g‘itlash, defoliatsiya va dessikatsiya qilish o‘z vaqtida sifatli bajarilishi kerak. Xo'jalikdagi ekin yerlarining 60—70 foizi paxta uchun ajratilgan bo‘lishi, qolgan yerlarga rejaga asosan boshqa qishloq xo‘jaIik ekinlari ekilishi kerak. Bu tadbir g‘o ‘zaning vilt bilan kasallanishini kamaytiradi