Mavzu: Husnixatga o‘rgatishning maqsad va vazifalari, ahamiyati reja 1

4. Rayxoniy xati 
- muhaqqaqdan kelib chiqqan bo'lib uning ixtirochisi 
Ibn Bavvobdir.
5. Tavqe xat
i - yarim tekis yarim yumaloq chiziqdan tashkil topgan. 
6. Riqo xati
- ko'pchilik harflar bir-biriga qurama qilib yoziladi. 
Yuqorida ko'rsatib o'tilgan xatlarning har biri o'z o'rnida qo'llanib 
kelingan. 
Muxakqaq 
- qasida va she'rlar yozishda, 
suls 
- ilmiy asarlar va 
xat
yo'l - yo'riqlarida, 
rayxoniy va nasx 
- qissa va xabarlarda, tavqe-
buyruq va farmonlarda, 
riqo
- maktublarda ishlatilgan. Undan tashqari, 
bu olti asosiy usulning har biri ingichka va yo'g'on qalamlarda yozilishi 
natijasida yana o'n ikki xil xatni tashkil qilgan. Shuning uchun ham eski 
maktablarda yozuv malakasini xamma o'quvchilar ham to'liq egallay 
olmaganlar yozishga qiynalishning yana bir sababi ko'p. Xarflarning 
so'zda qo'llanish o'rniga qarab har xil shakl olishdir. 
Eski maktabda harflaming nusxaga qarab, alfavit tartibida katta-katta 
qilib yozish 
«sarxat»
deb atalib, ba'zan sarxat yozish bir-ikki yilga 
cho'zilgan. Sarxat yozishga o'rgatilgandan so'ng 
«murakkabot»,
ya'ni 
xarflarni bir-biriga qo'yib yozib o'rgatilgan. Murakkabotdan keyin 
«muqattaot»
mashqi, ya'ni bayt va ruboiylar ko'chirib yozish o'rgatilgan. 
Eski maktabda muqattaotga juda ko'p vaqt sarf qilingan. Bolalar duoi 
salomni yozishni bilsalar, ularning xat-savodi chiqqan hisoblangan.
Eski maktabda chiroyli yozuvga alohida ahamiyat berilgan, ammo 
husnixat 
mashg'ulotlari 
uchun 
zarur 
bo'lgan 
qoidalar 
yuzaki 

---

5 
tushuntirilgan. Chiroyli yozuvga o'rgatish vaqtida faqat qalamni qanday 
ushlash qoidalarigina eslatilgan. Qalam bilan bir marta yozilgandan so'ng 
uning ustidan qayta yozishga yo'l qo'yilmagan, bu yozuv qoidalarini 
saqlashdagi birdan-bir usul bo'lgan. Bolalarga yuqoridagiga o'xshash 
ayrim yo'1-yo'riqlar ko'rsatilgani bilan ularning ko'z bilan qog'oz 
o'rtasidagi masofaning to'g'ri saqlanishiga e'tibor berilmagan. Hatto 
yozish vaqtida nafas olish ham ta'qiqlangan. 
Eski maktabda husnixat qoidalarini o'rgatuvchi birdan-bir «Mufradot» 
kitobi bo'lgan. Domlalar yozishni o'rgatish va husnixat mashq qildirishda 
shu kitobdan foydalanganlar. Bu vaqtda husnixatga o'rgatishning birdan-
bir yo'li ko'chirib yozish. Ko'nikmasini hosil qilish bo'lgan. Bolalar uchun 
arab alfavitida yozish juda qiyin bo'lib, unda biror nuqtaning noo'rin 
qo'yilishi yoki nuqtalar sonining kam yoki ortiq bo'lishi so'zning ma'nosini 
tubdan o'zgartirib yuborgan. Shuning uchun, arab yozuvida juda ehtiyot 
bo'lib yozish zarrur edi. Ana shunday bir vaqtda husnixat bo'lishni, har 
bir harfni to'g'ri va aniq yozishni talab qilish, bu masalaga kishilarning 
diqqatini jalb qilishda husnixat ta'limini o'rgatuvchi metodik qo'llanma 
juda muhim edi. Bu ishga birinchi bo'lib shoir va xattot Shermuhammad 
Avazbek o'g'li Munis (1778-1829) bel bog'laydi. Munis 1804 - yilda o'zbek 
tilida «Savodi ta'lim» nomli risola yozadi. Uning bu risolasi amaliy hamda 
nazariy 1948 yilda YE.V.Guryanov tomonidan tuzilgan «Yozuv 
mashqlarining psixologik eslatmalari» va « Alifbe davrida » yozuvga 
o'rgatishning psixologiyasi va metodikasi» nomli qo'llanmalarda esa 
yozuv jarayoniga ilmiy asosda yondoshiladi va yozuvning psixofiziologik 
asoslari ochib beriladi. Muallif bu qo'lanmalarda o'quvchilarning 
diqqatini boshlang'ich sinflarda darsning samaradorligini oshiruvchi 
qator shart-sharoitlarga tortadi hamda amaliy ko'rsatmalar beradi. 1959 

---

6 
yilda YE.V.Guryanovning «Yozuvga o'rgatish psixologiyasi» kitobi nashr 
qilindi. Bu qo'llanmada, asosan, yozuvga o'rgatish psixoldogiyasi to'la 
ochib beriladi, hamda eski kalligrafik yozuv sistemasi tanqid qilinadi. 
Muallif bosim bilan yoziladigan yozuv sistemasini misollar bilan ko'rsatib 
beradi, hamda mavjud yozuv grafikasini soddalashtirishni talab etadi. 
Yozuv qurollarining takomillashib borishi bilan YE.V.Guryanov tomonidan 
tavsiya etilayotgan yozuv sistemasi 1970 yildan boshlab maktablarda 
keng qo'llanila boshlandi. 
1965 yildan boshlab o'zbek maktablarida yangi soddalashtirilgan harflar 
asosida yozuvga o'rgatish bo'yicha tajriba ishlari olib borildi. 
Tajriba yakunlari shuni ko'rsatdiki, soddalshtirilgan harflar zamon 
talabiga to'la mos keladi. 
1970 yildan boshlab barcha rus alfaviti asosida o'qitiladigan maktablar 
uchun yangi, soddalashtirilgan harflar bilan husnixat kitoblari hamda 
metodik qo'llanmalar chiqarila boshlandi. Shu jumladan, o'zbek 
maktablari uchun ham husnixat darsliklari yaratildi. 
Ammo bu darslik va metodik ko'rsatmalar hozirda yangi dastur asosida 
ishlayotgan boshlang'ich sinf o'qituvchilarining talabiga javob berolmay 
qoldi. 
Husnixat va uni o‘qitish metodikasi fani amaliy fan, chunki u 
o‘quvchilarni o‘qitish, tarbiyalash, o‘stirishning amaliy vazifalarini 
bajaradi. Boshqa fanlar kabi husnixat o‘qitish metodikasining ham o‘z 
predmeti bor. Husnixat o‘qitish metodikasining o‘rgatish predmeti ta’lim 
berish sharoitida chiroyli yozuvni egallash, grafik jihatdan to‘g‘ri, chiroyli 
yozishga o‘rgatish jarayoni hisoblanadi.