Mavzu: Ikkinchi tartibli egri chiziqlar. Reja

8-misol. у²=8х parabola berilgan. Uning direktrisasining tenglamasi yozilsin va fokusi topilsin.
Yechish. Berilgan tenglamani parabolaning kanonik tenglamasi (12) bilan taqqoslab 2р=8, р=4 ekanini ko’ramiz. Direktrisa tenglamaga, fokus koordinatalarga ega bo’lishini hisobga olsak direktrisaning tenglamasi x=-2 va fokus F(2;0) bo’ladi.
Izoh. Fokal o’qi 0y o’qdan iborat parabolaning tenglamasi
х²=2ру (13)
ko’rinishga ega bo’ladi
9-misol. у=3х²-12х+16 parabolaning tenglamasi kanonik holga keltirilsin va uning uchi topilsin.
Yechish. Tenglamani
у=3(х²-4х)+16, у=3(х²-4х+4-4)+16; у=3(х-2)²+4; у-4=3(х-2)²
ko’rinishga keltirib х-2=Х, у-4=У deb belgilasak parabolaning tenglamasi
У=3Х²
kanonik ko’rinishga keladi. x-2=Х, у-4=У alamashtirish bilan eski 0xу sistemani 0₁(2;4) nuqtaga parallel ko’chirdik. Yangi 0₁ХУ sistemaga nisbatan parabolaning tenglamasi kanonik ko’rinishga ega bo’ladi. Yangi sistemani koordinatalar boshini koordinatalari parabola uchining koordinatalari bo’ladi, ya‘ni х₀=2, у₀=4.
10-misol. F(0,4) nuqtadan hamda y=8 to’g’ri chiziqdan bir xil uzoqlikda joylashgan tekislik nuqtalarining geometrik o’rni, egri chiziqning koordinata o’qlari bilan kesishish nuqtalari topilsin va egri chiziq chizilsin.
Yechish. М(х,у) egri chiziqning ixtiyoriy nuqtasi bo’lsin. Shartga binoan undan y=8 to’g’ri chiziqqacha masofa va undan F(0,2) nuqtagacha masofa o’zaro teng ya‘ni,

13-chizma.
= (13-chizma).
Bu tenglamani har ikkala tomonini kvadratga ko’tarsak (8-у)²=х²+(у-4)²
yoki qavslarni ochsak.
64-16у+у²=х²+у²-8у+16 yoki 64-16у=х²-8у+16
hosil bo’ladi. Tenglamani soddalashtisak
-16у+8у=х²+16-64, -8у=х²-48
yoki –8 ga bo’lsak

tenglamaga ega bo’lamiz. U 0y o’qqa simmetrik parabolaning tenglamasi.
Endi parabolaning koordinata o’qlari bilan kesishish nuqtalarini topamiz. Parabola tenglamasiga x=0 qiymatni qo’ysak y=6 kelib chiqadi. Demak parabola 0y o’q bilan 0₁(0,6) nuqtada kesishar ekan. Shuningdek paraborla tenglamasiga y=0 qiymatini qo’ysak
hosil bo’ladi. Demak parabola 0x o’q bilan ва nuqtalarda kesishar ekan.
Agar parabola tenglamasini yoki х²=-8(у-6) ko’rinishda yozib x=X, y-6=Y almashtirish olsak uning tenglamasi Х²=-8У kanonik shaklni oladi.
Izoh. Aylana, ellips, giperbola va parabola umumiy tenglamalari yordamida berilganda koordinatalar sistemasini parallel ko’chirish yoki koordinata o’qlarini burish yordamida umumiy tenglamani yangi sistemaga nisbatan kanonik ko’rinishga keltirish mumkin.
Adabiyotlar

1. 
   Т.Азларов, Ҳ.Мансуров. Математик анализ. 1-қисм. Тошкент «Ўқитувчи», 1986.
   
2. 
   А.А.Гусак. Высшая математика. 1-том. Минск, 2001.
   
3. 
   Д.В.Клетеник. Сборник задач по аналитической геометрии. Москва, «Наука”, 1986.
   
4. 
   В.П.Минорский. Сборник задач по высшей математике. Москва, «Наука”, 2000.
   
5. 
   Н.С.Пискунов. Дифференциал ва интеграл ҳисоб. 1-том, Тошкент, «Ўқитувчи», 1972.