Mavzu: Ilmiy tadqiqotning yо‘nalishini tanlash va mavzuni asoslash

«Ilm odamlari» ilmiy izlanishlarning mahsullarini faqat fan sohasida tayyorgarlikka ega, bilimdon odamlarga berishlari mumkin. Tayyorgarlikka ega bо‘lmagan odamlar ularni о‘zlashtira olmaydilar. Shu narsa diqqatga sazovorki, «ilm odamlari» - olimlar butun dunyo bо‘ylab tarqalgan va butun insoniyatga tegishli. Ular bir-birini qidiradi, bir-biri bilan aloqa qiladi. Olimlarning uchrashuvlari va muloqotini taminlash shakllari har xil nom bilan ataladi bular seminarlar va konferensiyalar, simpoziumlar va kongresslar. Biroq muloqotning eng qulay va keng tarqalgan yо‘li – olimlarning ilmiy asarlarini e’lon qilish. Maxfiy ishlovlarni hisobga olmaganda, har bir olim muammoga nisbatan о‘z yondashuvi, erishishga о‘z hayotini baQishlagan natijalari bilan butun dunyoni tanishtirishga harakat qiladi.

• «Ilm odamlari» ilmiy izlanishlarning mahsullarini faqat fan sohasida tayyorgarlikka ega, bilimdon odamlarga berishlari mumkin. Tayyorgarlikka ega bо‘lmagan odamlar ularni о‘zlashtira olmaydilar. Shu narsa diqqatga sazovorki, «ilm odamlari» - olimlar butun dunyo bо‘ylab tarqalgan va butun insoniyatga tegishli. Ular bir-birini qidiradi, bir-biri bilan aloqa qiladi. Olimlarning uchrashuvlari va muloqotini taminlash shakllari har xil nom bilan ataladi bular seminarlar va konferensiyalar, simpoziumlar va kongresslar. Biroq muloqotning eng qulay va keng tarqalgan yо‘li – olimlarning ilmiy asarlarini e’lon qilish. Maxfiy ishlovlarni hisobga olmaganda, har bir olim muammoga nisbatan о‘z yondashuvi, erishishga о‘z hayotini baQishlagan natijalari bilan butun dunyoni tanishtirishga harakat qiladi.

Olimning mо‘ljallarida doimo mavjud bо‘lgan ambivalentlik R.Merton asarida о‘z ifodasini topdi. 1965 yilda nashr etilgan «Olimning ambivalentligi» kitobida2 olimlar о‘z faoliyatida mо‘ljal oluvchi qarama-qarshi yо‘nalishdagi normativ talablar mavjudligi qayd etilgan. Normalar va qarshi normalarning qarama-qarshiligi ilmiy tadqiqotning deyarli har bir jihatida seziladi. Masalan, olim о‘zi erishgan natijalari bilan hamkasblarini mumkin qadar tezroq tanishtirishi lozim. Biroq ularda xato о‘tib ketmasligi uchun u о‘z natijalarini e’lon qilishdan oldin sinchiklab tekshirishi shart. Bundan tashqari, olim yangi G‘oyalar va yо‘nalishlarga nisbatan ta’sirchan bо‘lishi lozim. Biroq, ayni vaqtda, u о‘z ilmiy prinsiplarini himoya qilishi va intellektual modaga berilmasligi kerak. Olimdan о‘tmishdoshlar va zamondoshlarning о‘z qiziqishlari sohasiga mansub barcha asarlarini bilish talab etiladi. Ayni vaqtda u tafakkurning mustaqilligini saqlab qolishi va uning eruditsiyasi qarashlarining о‘ziga xosligiga ta’sir kо‘rsatmasligi darkor. Olim о‘zi erishgan natijalarni fan xazinasiga kiritishga harakat qilishi lozim, biroq u oldingi paradigma doirasida olingan barcha bilimlarga shubha bilan qarashi kerak. Shunday qilib, fan qadriyatlar va meyorlar tizimining ambivalentligi doim olimning oldiga quyidagi muammoni kо‘ndalang qilib qо‘yadi: bir tomondan, insoniyat ravnaqi uchun yashash va ishlash, boshqa tomondan – о‘z tadqiqotlarining natijalari halokatli bо‘lgan taqdirda, ulardan foydalanish oqibatlari uchun mas’uliyatni о‘z zimmasiga olmaslik.

• Olimning mо‘ljallarida doimo mavjud bо‘lgan ambivalentlik R.Merton asarida о‘z ifodasini topdi. 1965 yilda nashr etilgan «Olimning ambivalentligi» kitobida2 olimlar о‘z faoliyatida mо‘ljal oluvchi qarama-qarshi yо‘nalishdagi normativ talablar mavjudligi qayd etilgan. Normalar va qarshi normalarning qarama-qarshiligi ilmiy tadqiqotning deyarli har bir jihatida seziladi. Masalan, olim о‘zi erishgan natijalari bilan hamkasblarini mumkin qadar tezroq tanishtirishi lozim. Biroq ularda xato о‘tib ketmasligi uchun u о‘z natijalarini e’lon qilishdan oldin sinchiklab tekshirishi shart. Bundan tashqari, olim yangi G‘oyalar va yо‘nalishlarga nisbatan ta’sirchan bо‘lishi lozim. Biroq, ayni vaqtda, u о‘z ilmiy prinsiplarini himoya qilishi va intellektual modaga berilmasligi kerak. Olimdan о‘tmishdoshlar va zamondoshlarning о‘z qiziqishlari sohasiga mansub barcha asarlarini bilish talab etiladi. Ayni vaqtda u tafakkurning mustaqilligini saqlab qolishi va uning eruditsiyasi qarashlarining о‘ziga xosligiga ta’sir kо‘rsatmasligi darkor. Olim о‘zi erishgan natijalarni fan xazinasiga kiritishga harakat qilishi lozim, biroq u oldingi paradigma doirasida olingan barcha bilimlarga shubha bilan qarashi kerak. Shunday qilib, fan qadriyatlar va meyorlar tizimining ambivalentligi doim olimning oldiga quyidagi muammoni kо‘ndalang qilib qо‘yadi: bir tomondan, insoniyat ravnaqi uchun yashash va ishlash, boshqa tomondan – о‘z tadqiqotlarining natijalari halokatli bо‘lgan taqdirda, ulardan foydalanish oqibatlari uchun mas’uliyatni о‘z zimmasiga olmaslik.