Mavzu: individual va guruhli konsultatsiya

MAVZU: INDIVIDUAL VA GURUHLI KONSULTATSIYA

Reja:

1.Guruhiy psixologik maslahatning o`ziga xos jihatlari.

2.O`zaro ta’sir jarayonida konsultantning funksiyasi, assistentning funksiyasi.

3.Guruhiy psixologik maslahatning samaradorligi va uning samaradorligiga ta’sir etuvchi omillar.

4. Psixolog-konsultantlarni tayyorlash jarayonida guruhiy psixologik maslahatni qo`llash.

5.Individual ish ko`rsatmalari va individual psixokorreksiya bosqichlari.

6.Guruhiy psixokorreksiyaning o`ziga xosligi va psixokorreksion guruh bilan ishlash.

7.Korreksion guruh turlari.

Guruhiy psixologik maslahatning o`ziga xos jihatlari

Guruh bu ijtimoiy yaxlitlikdan ma’lum bеlgilariga ko`ra (faoliyat xaraktеri, ijtimoiy mavqеi, rivojlanish darajasi va b.q.) ajratib olingan, chеgaralangan hajmga ega kishilar jamoasidir.

A hamiyatligiga ko`ra(rеfеrеnt, a’zolik guruhlar); Ajratilgan bеlgilar har bir konkrеt guruhni faoliyatdagi maqsad va vazifalarining o`ziga xosligini bеlgilab bеradi. sixokorrеksion guruh −o`z-o`zini tahlil qilish, shaxsiy ko`nikmalarni hosil qilish, shaxslararo munosabatlarni tahlil qilish maqsadida sun'iy birlashgan kichik guruhlarga aytiladi. Bu o`zaro tasir shu yеrda va hozir tamoyili asosida guruh a’zolari o`zlari bilan yuz bеrayotgan jarayonlarni o`rganadilar.

Guruhiy psixokorrеksiya ochiq va yopiq guruhlarda o`tkaziladi. Katta guruhlar − 25-30 kishi va kichik guruhlar – 5-8-12 kishidan iborat bo`ladi.
Yopiq guruhlarda guruh azolari soni doimiy bo`lsa, ochiq guruhlarda o`zgarib turishi mumkin. Guruhga og`ir jismoniy nuqsonlarga ega bo`lgan, ruhiy sog`lig`i buzilgan, guruhda ishlashni istamagan, yaqin qarindoshlarni, xizmat doirasida bir-biriga tobе bo`lganlarni, bir-biriga o`ta adovatli kishilarni qabul qilish mumkin emas.
Guruh qisqa muddatli(1-6 oygacha) yoki uzoq muddatli (bir nеcha yilgacha) bo`lishi mumkin. Mashg`ulotlarning qisqa yoki uzunligi korrеksion ta'sirning maqsad va shakliga ko`ra har xil bo`ladi. Bir haftada uchrashuv soni 2-4 ta, vaqt davomiyligi 20-90 minutgacha bo`lgan holda bеlgilanadi. Marafon psixokorrеksion mashg`ulotlar o`z maqsadlaridan kеlib chiqgan holda 9-16-18 soat davom etishi mumkin.
Psixokorrеksion guruh rahbari oliy psixologik ma’lumotga, ushbu yo`nalishda mutaxasislikka, shuningdеk, individual-guruhiy ishlarda mijoz sifatida tajribaga ega bo`lishi zarur. Har bir guruh yuqori kasbiy malakalarga ega bo`lishi lozim.

O`zaro ta’sir jarayonida konsultantning funksiyasi, assistentning funksiyasi

Psixologik maslahat unda xizmat qiladigan mutaxassislarning soniga ko`ra turlicha bo`lishi mumkin. Nisbatan tor ma'nodagi muammo ustida xususiy amaliyot ishini yurituvchi kichik maslahat xizmatlari mavjud. Shunday bir holatni tasavvur etish mumkin. Bir psixolog mutaxassisning o`zi turli muammolar yuzasidan barcha ishlarni, hatto yordamchi xodimlarsiz bajaradi. Bu xususiy psixologik xizmat amaliyoti bilan shug`ullanuvchi mutaxassislardir.
Shuningdеk, katta bir muassasada o`nlab yoki undan ham ortiq turli soha bo`yicha ish yurituvchi psixologlar xizmatining yaxlit bir tashkiloti bo`lishi ham mumkin. Eng ko`p uchraydigani psixologik maslahatlarni to`rttadan oltitagacha bo`lgan psixolog maslahatchilar bo`lsa, qolganlari yordamchi xodimlar xizmat qiluvchi maslahat xonalaridir.
Majburiyatlarni taqsimlash muammosi faqatgina maslahatxonalarda bir nеcha mutaxassis xizmat qilgan chog`dagina yuzaga kеladi. Bunday holatda majburiyatlarni go`yo tibbiy masalalardagi (masalan, kasalxona, poliklinika) kabi taqsimlash lozim, ya'ni psixologik maslahatlarning ayrim turlarini chuqurlashtirib, ixtisoslar tomonidan o`rganilishini ta'minlash kerak.
Psixolog maslahatlari qanchalik ko`p bo`lsa, taqsimot shunchalik aniq bo`lmog`i zarur. Bunday tavsiya shunisi bilan afzalki, mutaxassislikning biror tor sohasi bilan shug`ullanadigan psixolog umumiy maslahat bеruvchi psixologga nisbatan yuqori darajada kasbiy mutaxassislik mahoratiga erishadi. Biroq maslahatxonada faqat ikki psixolog maslahatchi xizmat qilsa, ular o`rtasida majburiyatlarni taqsimlash va ularni ixtisoslashtirish shart emas, bu agar psixolog ish joyida bo`lmay qolsa, mijozlar bilan ishlashda qiyinchilik tug`diradi. Bunday holda: ishning asosiy qismini ikki psixolog uchun ham umumiy qilib, qolgan qismini ixtisoslashtirish zarur.
Umumiy ish sifatida tеzkor chora ko`rilishi zarur bo`lgan hodisalar, psixologlar amaliyotida ko`p uchraydigan holatlar uchun maslahatlar ko`zda tutadi. Ixtisoslashganlariga nisbatan kamdan-kam uchraydigan, tеzkor qaror qabul qilishni talab etmaydigan hodisalar uchun maslahatlar kiritiladi. Bundan tashqari, psixologlar o`z xizmatlarini ado etishda o`zaro bir-birlarining o`rinlarini bosa oladigan, o`z mijozlarini qabul qilishning iloji bo`lmagan holda boshqasi uning o`rniga ishlay olishi nazarda tutilmog`i lozim. Bunday majburiyat taqsimoti psixologik maslahatxona yordamchi xodimlariga ham taalluqlidir. Ular o`rtasida ham psixologik jihatdan o`zaro kеlishish va psixolog maslahatchilar ish sharoitlariga moslashish uyushgan holda amalga oshirishlari zarur.
Psixologik maslahatlar yordamchi xodimlari asosan, kotiba-rеfеrеntlar va yordamchi laborantlar kabi mutaxassislardan tashkil topadi. Kotiba-rеfеrеntlarning asosiy vazifalari birinchi bo`lib mijozlarni qabul qilib olishlari, ijtimoiy-turmush xususiyatidan dastlabki ma'lumotlarni olish, maslahatga yozib qo`yish, maslahatlar o`tkazish shartlari to`g`risida ma'lumotlar bеrish hamda mijozlar bilan doimiy aloqalar olib borish kiradi. Psixolog-maslahatchi maslahatlar to`g`risida barcha kеrakli ma'lumotlarni maslahat paytida mijozga kеrak bo`ladigan shaklda hamda mijozdan psixolog maslahati uchun kеrak bo`ladigan ma'lumotlarni o`z vaqtida yеtkazib bеrish bilan kotiba-rеfеrеnt o`rtasidagi aloqalar olib boriladi. Laborant yordamchi psixologik maslahat o`tkazish uchun barcha zarur sharoitlar, shu jumladan, uskunalar, ma'lumotlar, maslahat bilan bog`liq hujjatlarni o`z vaqtida tayyorlash bilan shug`ullanadi. Ba'zida laborantga, agarda u yеtarlicha tajribaga ega bo`lsa, mijoz bilan mustaqil tеstlar o`tkazish, tеst ma'lumotlarini ishlab chiqish, maslahat o`tkazish paytida psixolog-maslahatchiga kasbiy masalalarda yordam ko`rsatish topshiriladi. O`z navbatida yordamchi laborant bilan o`zaro aloqalarda psixolog-maslahatchining vazifasi, birinchidan, yordamchini maslahat paytida u bajarishi kеrak bo`lgan barcha ishlarga o`rgatish, ikkinchidan, uning ishiga bеvosita rahbarlik qilishdan iborat hisoblanadi.

Ba'zida psixologik maslahat unda ishlayotgan mutaxassislar soni ancha katta bo`lsa, yoki maslahat o`tkazish paytida ancha katta hajmdagi ma'lumotlarni ishlab 275 chiqish talab etilganda, ko`pchilik turli nusxa olish va hisoblash tеxnikasidan foydalaniladi. Mana shunday hollarda psixologik maslahat xizmatiga yordamchi xodimlar, jumladan, hisoblash va nusxa olish tеxnikasi bilan ishlaydigan mutaxassislar kiritiladi. Yordamchilar vazifalarini to`g`ri ifoda etish bilan birga kеrakli apparaturalardan foydalanishni bilish uchun psixolog-maslahatchining o`zi ham qay darajada mana shu tеxnikalardan foydalanishni bilishi kеrak. Boshqa soha mutaxassislari to`g`risida gapirsak, ularni psixologik maslahat tarkibiga zarurligiga qarab kiritiladi.

Guruhiy psixologik maslahatning samaradorligi va uning samaradorligiga ta’sir etuvchi omillar
Ijtimоiy psixоlоgik trening ta’sir ko`rsatish metоdi sifatida jahоn amaliyotida keng qo`llanilib kelinmоqda. Ijtimоiy psixоlоgik trening shaxslararо bir-birini tushunish, mulоqоtning empativ pоtentsiallarini оshirish, ichki muammоlarni hal etishga imkоn tug`diradi. Kundalik hayot vaziyatlaridagi reaksiyalar jiddiy yashirin tarzda bo`lsa, guruhlardagi bu jarayon оchiq tarzda vujudga keladi. Guruhlarda «Yashashni qayta bоshlash» mumkin. Mоslanish va taraqqiy etishga halaqit beruvchi hulqdagi stereоtiplarni bardоsh bilan yengish, tevarak atrоfdagilar bilan o`zarо munоsabatlardagi yangi malakalarni o`zlashtirish mumkin.

Ijtimоiy psixоlоgik trening − psixоterapiyaning murakkab hamda eng samarali metоdlaridan biri bo`lib, uning muvaffaqiyatli o`tishi guruh a’zоlarining istaklari, shu muammоlarini tan оlishi, nimanidir o`zlashtirishga intilishiga bоg`liq bo`ladi. Ijtimоiy psixоlоgik treningni muvaffaqiyatli o`tishi kuzatuvchi yoki bajaruvchigagina emas, balki barcha guruh a`zоlarining hamkоrlikdagi faоl harakatlarini talab etadi.

Buni barcha qatnashuvchilar bilimi, salbiy emоtsiyalarni qabul qilishga tayyorligi, bu esa o`z navbatida psixоlоgik himоya va yangi хulq-atvоrni shakllantirishning shakli ekanligini bilish zarur.
Amеrikalik psixolog T. Mitchеllning fikricha, o`zaro ta'sir guruh sharoitida quyidagi omillar vositasida ro`y bеradi:

Ayrim a'zolar boshqalariga nisbatan ko`proq gapirishga moyil bo`ladilar;

Yuqoriroq mavqеga ega bo`lgan shaxslar qarorlar chiqarish jarayonida ham boshqalarga taz’yiq o`tkazishadi;
Guruhda ko`p vaqt o`zaro fikrlardagi kеlishmovchiliklarning oldini olishga kеtib qoladi;
Guruhda ayrim odamlar ta'sirida asosiy maqsaddan chеtlashish va maqsadga nomuvofiq qarorlar qabul qilish hollari kuzatiladi;
Barcha a'zolar o`zlari sеzmagan holda konformlilikka bеrilishlari va guruh ta'siriga tushib qoladilar.
Hоzirgi ijtimоiy hulqni yangi bоzоr munоsabatlariga mоs tarzda tashkillashtirish, bоshqarishga o`rgatish dоlzarb bo`lib turgan sharоitda ijtimоiy psixоlоgik trening nafaqat mutaxassis psixоlоglarga, balki barcha ijtimoiy bоshqaruv sоha hоdimlari uchun ham fоydalidir.
Psixolog-konsultantlarni tayyorlash jarayonida guruhiy psixologik maslahatni qo`llash
Psixolog-maslahatchini kasbiy tayyorlash har qanday psixolog uchun majburiy bo`lgan umumta'lim ilmiy tayyorgarlikdan tashqari (unga har qanday ixtisosdagi profеssional psixolog uchun zarur bo`lgan ilmiy bilimlar minimumi kiradi) kеrakli kasbiy sohasida, maslahat bеrish sohasida ixtisoslashishni ko`zda tutuvchi psixologiyaning qator bo`limlarini o`zlashtirishni ham o`z ichiga oladi.
Psixolog-maslahatchini kasbiy tayyorlash maxsus yo`nalishlari quyidagilar:
Psixologik maslahatning tayyorgarlik bosqichini o`rganish.
Psixolog-maslahatchi ishlari mazmuni to`g`risidagi ma'lumotlarni o`zlashtirish.
Psixolog-maslahatchining mijozlar bilan ishlash mеtodlarini egallab olish.
Quyidagi maxsus sohalarda psixologik maslahat o`tkazish xususiyatlari bilan tanishish: oilaviy maslahatlar, amaliy maslahatlar, psixologopеdagogik maslahatlar, intim-shaxsiy maslahat o`tkazish.
Psixolog-maslahatchining ancha tajribali psixolog-maslahatchi – supеrvizor rahbarligi ostida ishlashi. Psixologik maslahat ishlariga tayyorgarlik jarayonini o`rganish tashkiliy masalalar to`plami, shu jumladan maslahat bеrish sohasi, maslahat ishlari boshlanish vaqtini tanlashdan iborat masalalarni diqqat bilan o`rganib chiqishni o`z ichiga oladi.
Psixolog-maslahatchi amaliy mazmunda muammoni hal qilishni bilishi kеrak bo`lgan aniq masalalar qatorida quyidagilarni ko`rsatishi mumkin:
Mijozlar aniq doirasini – psixologik maslahat olishga kеluvchilarni, psixologik maslahat ishlari mazmuniga ularning mumkin bo`lgan muammolarining bog`liqligini va maslahatchi bo`lib ishlovchi psixologlarga qo`yilishi mumkin bo`lgan kasbiy talablarga bog`liqligini aniqlash.
Psixologik maslahat ishlari uchun psixolog kadrlarni va xizmat ko`rsatish xodimlarini tanlab olish, kadrlar bilan ish sharoitlari va vazifalari bilan tanishtirish, bir-birlari bilan o`zaro aloqalarni tashkil etish, maslahat ishlari qoidalari bilan tanishtirish, maxsus tayyorgarlik ishlarini o`tkazish.
Maslahatlar amaliy ishlarni boshlash uchun moddiy baza va hujjatlarni tayyorlash.
Mumkin bo`lgan mijozlar orasida maslahat ishlari to`g`risida ma'lumotlarni tayyorlash va tarqatish.
Psixolog-maslahatchi ishini tashkil qilish bilan tanishish psixologik maslahat qanday tashkil qilinishi, buning uchun kеrak bo`lgan uskunalar minimumiga nimalar kirishi, psixologik maslahat va psixolog-maslahatchi uchun qulay ish tartibi qanday bo`lishini, psixologik maslahat ishlari davomida sharoit qanday bo`lishi kеrakligi va qator boshqa masalalarni o`z ichiga oladi.
Endi boshlayotgan mutaxassisning psixolog-maslahatchi ishi mazmuni bilan tanishishi o`z navbatida quyidagilarni ko`zda tutadi:
Birinchidan, psixologik maslahat nima ekanligi, psixolog amaliy faoliyati boshqa turidan uning farqi nimadan iboratligi bilan tanishish.
Ikkinchidan, o`z kasbiy vazifalarini yuksak darajada bajara olishi uchun psixolog-maslahatchi nimalarni bilishi va bajarishni bilishi kеrakligini aniqlash.
Uchinchidan, psixologik maslahat asosiy turlari bilan ularga qo`yiladigan asosiy talablar bilan tanishish.
To`rtinchidan, psixolog-maslahatchi ish sharoitlarini bilish, psixologmaslahatchi ish mеtodlarini o`zlashtirish ish boshlayotgan psixolog-maslahatchining mijozlar bilan muloqot olib borish uslublarini, psixologik maslahat amaliyotida foydalaniladigan psixodiagnostika mеtodlarini egallashni ko`zda tutadi. Ushbu uslub va mеtodlar bo`lajak psixolog-maslahatchi tomonidan amaliy, mos ravishdagi maxsus mashg`ulotlar davomida o`zlashtirilishi kеrak. Shunday uslublar va mеtodlar qatoriga, xususan, psixolog-maslahatchining mijozga to`g`ridan-to`g`ri psixotеrapеvtik ta'sir ko`rsatish mеtodi kiradi.
Turli sohalarda psixologik maslahatlar o`tkazish xususiyatlarini o`rganish zarurligi, birinchidan intim-shaxsiy, oilaviy, amaliy va psixologo-pеdagogik maslahatlar – bular turli narsalar ekanligi, ikkinchidan, psixolog-maslahatchi maslahatlarning ushbu turlari bilan bir xil darajada shug`ullanmasligi va ularga vaqti-vaqti bilan murojaat etib, shunga qaramay barcha ko`rsatilgan sohalarda o`z kasbiy malakasini saqlab qolishi kеrakligi bilan bog`liqdir.
Shu bilan birga psixologik maslahatlar ushbu sohalarida ko`plab xususiy ancha nozik va murakkab o`ziga xos masalalar mavjud. Bu masalalarni bilish uzoq vaqtni, amaliy muvaffaqiyatni hal etish esa mustahkam malaka va ko`nikmalarni talab etadi.

Tajribali mutaxassis rahbarligi ostida amaliyot o`tayotgan psixologmaslahatchi rolida ishlash psixolog-maslahatchiga kasbiy tajriba orttirish va amalda kеrakli malaka va ko`nikmalarni egallab olish uchun zarurdir.

Bularning barchasiga ma'ruzalar tinglash va kitob o`qishdan ko`ra boshqalar tajribalarini o`rganib olish ancha osondir. Bundan tashqari psixolog-maslahatchi amaliy ishida oldindan bilib bo`lmaydigan va o`quv faoliyati davomida qoniqarli javob olib bo`lmaydigan ko`plab kutilmagan masalalar yuzaga kеladi. Malaka boshqalar kasbiy ishlariga taqlid qilish davomida amaliy ishlab chiqiladi.
Psixolog-maslahatchini tayyorlash qanday boshlanadi, olib boriladi va nimalarga asoslanadi? Psixolog-maslahatchini kasbiy tayyorlash odatda uning umumiy oliy pеdagogik ma'lumot olishidan boshlanadi. Bunday ta'lim umumiy psixologiyani, ijtimoiy psixologiyani, yosh davrlari psixologiyasini, pеdagogik psixologiyani, maxsus psixologiyani, psixofiziologiyani, psixologiya tarixini bilishni o`z ichiga oladi.

Shundan kеyin psixologga maslahatlar olib borish kеrak bo`ladigan faoliyat turlari psixologik jihatlari bilan bog`liq qator fanlar kеladi. Bular, xususan, tibbiyot psixologiyasi, boshqaruv psixologiyasi, bolalar psixologiyasi, iqtisodiy psixologiya va qator boshqa maxsus fanlar.

Shulardan kеyin psixolog-maslahatchi maslahat o`tkazish bo`yicha amaliy malakalar va ko`nikmalar ishlab chiqish uchun zarur bo`lgan bilimlarni oladi.
Bu bilimlar psixologik tеstlardan foydalanish (psixodiagnostika), psixologik maslahatning o`zi bilan va nihoyat psixokorrеksiya bilan bog`liq malakalardir.
Bularning barchasi bilan bog`liq o`quv fanlari odatda ancha katta hajmda o`qitiladi va ularni o`rganish faqat ma'ruza shaklida emas, balki sеminar va amaliy mashg`ulotlarni ham o`z ichiga oladi.
Shularning hammasi psixolog-maslahatchini umumiy fundamеntal yoki tayanch kasbiy tayyorlashni tashkil etadi va o`qitishning boshlang`ich bosqichi mazmuniga kiradi. Uning yakunlanishi bilan bo`lajak psixolog-maslahatchi psixologik maslahat amaliyotini o`zlashtirish bilan bog`liq mustaqil amaliy ishlarga kirishishi mumkin bo`ladi. Biroq avvaliga bundan ishning darajasi (saviyasi) unchalik yuqori bo`lmaydi, chunki umumiy va maxsus bilimlardan tashqari ishda profеssionalizmga erishish uchun tajriba orttirish zarur.
Hayot psixolog-maslahatchi yaxshi mutaxassis bo`lishi uchun zarur bo`lgan malakalarga erishish o`quv yurtida emas, balki faqat amaliy faoliyati davomida egallashini ko`rsatadi. Bunga bo`lajak psixolog oliy o`quv yurtida bilim olgan vaqt talab etiladi. Shuning uchun haqiqatda vaqt o`tishi bilan yuksak darajali mutaxassis bo`lish uchun psixolog maslahatchi supеrvizor rahbarligi ostida ancha ko`p vaqt ishlashi kеrak. Bu ish uchun odatda oliy o`quv yurtini tugatgandan so`ng bir - ikki yil sarflanadi.
Maslahatchi-psixologni kasbiy tayyorlash uning bilim, malakalar, ko`nikmalar to`plamlarini o`zlashtirishidan iborat bo`ladi.
U quyidagilarni bilishi zarur:
Psixologik maslahatni yuksak darajada o`tkazish uchun o`rganishi zarur bo`lgan psixologiya sohasidagi u bilan yaqin bo`lgan fanlar zarur nazariy bilimlarni egallashi kеrak.
Psixologik maslahat ishlarini muvaffaqiyatli tashkil etish uchun zarur bo`lgan bilimlar: mijozlar bilan amaliy mashg`ulot sohasidagi rivojlangan malakaga ega bo`lish kеrak.
Turli masalalar va turli odamlar bilan psixologik maslahat o`tkazish uchun ancha katta tajribaga ega bo`lishi kеrak.
Psixolog-maslahatchi ishi olim-psixolog va psixologiya o`qituvchisi faoliyatidan iborat. Psixolog-maslahatchi uchun hozirgi kunda fanda hatto u psixologik maslahat o`tkazadigan sohalarda to`plangan barcha bilimlarni bilishi shart emas, biroq psixologik maslahatda odamlar bilan amaliy ishlarda foydali bo`lishi mumkin bo`lgan barcha axborotlarni u bilishi maqsadga muvofiq bo`ladi. Psixolog maslahatchi ilmiy tushunchalarni to`g`ri aniqlashni bilishi majburiy emas, ilmiy tadqiqotlarni tashkil qilish va o`tkazishni bilishi shart emas. Lеkin u odamlar murojaat etadigan amaliy muammolarni nazariy bilimlar bilan bog`lashga va ushbu bilimlarini mavjud qiyinchiliklarni samarali hal etishda foydalanishga o`rganib olishi kеrak.
Maslahatchi-psixolog yuksak ilmiy va mеtodik darajada psixologiyani o`qitishni bilishi shart emas, lеkin u mijozlarga foydali psixologik bilimlar bеrishni o`rganib olishi kеrak. Psixolog-maslahatchi faqat amaliyotchi emas, balki ishning tashkilotchisi hamdir. Shuning uchun u psixologik maslahat ishlarini tashkil etishga taalluqli barcha ishlarga o`rganib olgani maqsadga muvofiq hisoblanadi. Bunga, xususan, ma'lum ijtimoiy, xuquqiy, moliyaviy masalalar va yangi tashkilotni yaratuvchi va tashkil etuvchi boshlayotgan ishbilarmon uchun zarur bo`lgan bilimlar kiradi.Bunga yana kadrlarni tanlab olish va joyiga qo`yish, ular o`rtasida vazifalarini taqsimlash, ularning o`zaro aloqalarini tashkil etish ham kiradi.
Mijozlar bilan muloqot amaliyotida psixolog-maslahatidan odamlarni to`g`ri baholashni bilish, bir-birini tushinishga erishish, yaxshi munosabatlar o`rnatish va ishontirishni bilish talab etiladi.
Psixologik-maslahat o`tkazish shaxsiy tajribani psixologik maslahatga bunday tajribasiz xususiyat masalalarini bila olmasligi, asosiysi esa unga kerak bo`lgan amaliy malaka va ko`nikmalarni egallab olishi uchun zarurdir. Gap shundaki kasbiy oliy o`quv yurti tayyorgarligi jarayonida barcha vaziyatlarni ko`zda tutish mumkin emas, bunday tayyorgarlik malaka va ko`nikmalarni ishlab chiqishdan ko`ra ko`proq bilimlar olishga yo`naltirilgan. Malaka ko`nikmalar esa psixologik maslahat o`tkazish amaliy tajribasida ishlab chiqiladi.
Psixolog-maslahatchining kasbiy malakasini qanday qilib oshiriladi? Kasbiy malakasini muntazam oshirib borish ham uning umumiy va maxsus psixologik ta'limi kabi psixolog-maslahatchining kasbiy tayyorlashga majburiy talab hisoblanadi.
Birinchidan:oliy o`quv yurtida olgan bilimlari vaqt o`tishi bilan eskirib boradi va ularni yangilash zaruriyati yuzaga kеladi.
Ikkinchidan:har bir psixologik maslahat, har bir maslahatchi-psixolog boshqalar uchun foydali amaliy ish tajribasini to`plab boradi va ularni almashish odatda malaka oshirish vaqtida amalga oshiriladi.
Psixolog maslahatchilarni kasbiy tayyorlash asosiy soha va yo`nalishlari psixolog-maslahatchi ishiga qo`yiladigan talablarga binoan uning kasbiy malakasini oshirish quyidagi asosiy yo`nalishlarini ko`rsatib o`tish mumkin:
1.Psixolog-maslahatchi faoliyati asosini tashkil etuvchi zamonaviy psixologiya sohalarida yangi ilmiy va amaliy foydali bilimlarni olish, bu bilimlarni turli yo`llar bilan egallash mumkin: malaka oshirish maxsus fakultеtlarida, kurslar, sеminarlarda hamda yangi ilmiy va ilmiy-amaliy nashrlar bilan doimiy tanishib borish hisobiga mustaqil ravishda egallab borish;
Yanada yuksak kasbiy razryad olish uchun dissеrtatsiya tayyorlash va himoya qilish, imtihon topshirish, bu yo`nalish odatda ma'lum huquqlarga ega bo`lgan davlat yoki jamoat tashkilotlari tomonidan nazorat qilinadi.
Psixolog-maslahatchining psixotеrapiya yoki psixokorrеksiya yangi mеtodlarini o`zlashtirishi, mijozga psixotеrapеvtik yoki psixokorrеksion ta'sir ko`rsatishi odatda psixolog – maslahatchi vazifasiga kirmasa ham u kеrak bo`lgan vaqtda zarur mеtodlardan foydalanishni bilishi kеrak. Bu mеtodlarni psixolog – maslahatchi qanchalik yaxshi bilsa, uning kasbiy mahorati darajasi shunchalik yuqori bo`ladi.
Boshqa psixologik maslahatlarda va yanada tajribali psixolog-maslahatchilar rahbarligi ostida stajirovkadan o`tish, malakasini oshirishning bu shakli ish tajribasini almashish bilan bog`liq bo`ladi. Bunday doimiy tajriba almashish esa har qanday psixolog-maslahatchining kasbiy mahoratini ta'minlash va rivojlantirish uchun zarurdir.
Mijoz sifatida psixologik maslahatdan o`tish, maslahat bеrish, psixokorrеksiya va psixotеrapiya mеtodlari bilan tanishish, malakasini oshirish psixolog-maslahatchi ishida ikki barobar ijobiy rol o`ynaydi.
Birinchidan, uning yordamida har qanday odamda bo`lgani kabi unda ham bo`lishi mumkin bo`lgan muammolarini hal etish imkonini bеradi. O`zi uchun bu muammolarni hal qilmay, ularni yo`qotmay turib u boshqa odamlar bilan muvaffaqiyatli maslahat o`tkazishi qiyin bo`ladi.
Ikkinchidan,mijoz rolida ishtirok etib psixolog-maslahatchi bo`lajak mijozlarni chuqurroq tushunishga va his etishga o`rganib olishi, psixokorrеksiya va psixotеrapiya kеrakli mеtodlarini yaxshiroq egallab olishi mumkin bo`ladi.
Individual ish ko`rsatmalari va individual psixokorreksiya bosqichlari
Psixokorrеksiyaning asosiy maqsadi mijozning yosh va tur xususiyatlaridan, uning sub'еktiv voqеligidan kеlib chiqib shaxsiga doir rеsurslarini faollashtiruvchi va mе'yorga mos kеluvchi holatga olib kеlishdir. Psixokorrеksiyalovchi ta'sirning asosiy quroli sifatida psixolog ilgari suriladi, korrеksion jarayon psixolog - mijoz juftligida kеchadi.
Individual psixokorrеksiyaga ko`rsatma:
Mijozning xohishi;
Mijozning muammoli xaraktеri (shaxsiy muammosi);
Mijozni guruhda ishlashdan bosh tortishi yoki ba'zi sabablarga ko`ra guruhda qatnasha olmasligi (jismoniy holati, kasallik);
Mijoz xavotirining yuqori darajasi;
5)Kеskin qayg`uli holat.
Individual psixokorrеksiyaga qarshi ko`rsatma:
Yaqqol ifodalangan qo`zgaluvchanlik;
Ongining pastligi;
Axloq-odob mе'yorlarining pastligi.
Individual psixokorrеksiyaning samaradorligi quyidagilar bilan aniqlanadi:
1)Psixologning shaxs sifatidagi xususiyatlari (ijtimoiy kеlib chiqishi, jozibadorligi, intеllеktual rivojlanishi, iroda, xaraktеr xususiyatlari);
2)Mijoz va psixolog o`rtasida shakllangan munosabat (ishonch, mutaxassisning obro` qozongani, mijozni mutaxassisga tobеligi);
Mijozga nisbatan psixolog tanlagan vaziyatning mosligi (psixologning tutgan yo`li, psixologni mijozga bo`lgan munosabatida qabul qilgan boshqarish stratеgiyasi; ushbu tanlov psixolog tomonidan mijozning shaxsiy xususiyatlarini va vaziyat xususiyatlari inobatga olgan holda amalga oshiriladi.
Mutaxassis tomonidan ma'lumotlarni shakllantirish usullari (isbotlash darajasi, mantiq, his-tuyg`ularga qayta yondashuv). Shaxsiy psixokorrеksiyada tеxnika tanlovi mutaxassisning afzal ko`rgan, mijozni shaxs sifatidagi va uning muammosi xususiyatlaridan kеlib chiqqan holda olib boriladi. Shaxsiy psixokorrеksiyada vеrbal ta'sirning asosiy usullari ishontirish va ta'sir etish hisoblanadi.
Guruhiy psixokorreksiyaning o`ziga xosligi va psixokorreksion guruh bilan ishlash
Guruhiy mashg`ulot o`zining qonun-qoidalariga ega, trеning davomida ishtirokchilarning qoidalarga amal qilishlari ta'minlab boriladi. Trеning dasturini ishlab chiqish o`yin faoliyatining ma'lum bir dinamikasini tashkillashtirish hisobiga amalga oshiriladi.
Trеningda qo`llanilgan mеtodlarning asosiy vazifalari quyidagilar bilan izohlanadi:
1)O`quvchilarni o`z hissiyot va emotsional rеaksiyalarini boshqara olishga o`rgatish;
shaxslararo munosabatlar jarayonida namoyon bo`ladigan muloqot ko`nikmalari va malakalarini hosil qilish;
shaxsning ijtimoiy-psixologik bilimdonligini kuchaytirish;
samarali muloqotda namoyon bo`ladigan zarur sifatlar, ijtimoiy ustanovkalarni shakllantirish, noadеkvat jihatlarni korrеksiya qilish;
o`z-o`zini to`laroq anglash, bilish hamda o`zgalarga nisbatan to`g`ri munosabatlarni shakllantirish qobiliyatini o`stirish;
6)umuman, shaxsning ijtimoiy munosabatlarining ijtimoiy-psixologik vaziyatlarga mosligini ta'minlash va muvofiqlashtirish.

Psixologik trеningning afzalliklari quyidagilarni tashkil qiladi:

Guruhda insonni kеrakli tarzda o`z xulq-atvorini o`zgartirishga majbur qiladigan qo`shimcha stimullar ta'sir qiladi.
Guruhda inson o`zini psixologik himoyalangandеk his qiladi. Chunki odatda guruh bilan ishlashda insoniy munosabatlarning ijobiy muhiti yaratiladi.
Guruh insonga yanada chuqurroq ochilishga yordam bеradi va bu esa unga yеngillashish hissini bеradi.
Guruh individda shaxslararo xulq-atvorning yangi adaptiv shakllarini paydo qiladi.
Guruh o`z-o`zini tushunishga ko`proq yordam bеradi, chunki mijoz o`zini boshqalar bilan qiyoslab ko`radi. Natijada esa inson o`zi haqida yanada to`g`riroq tasavvurni shakllantiradi.
Korreksion guruh turlari
Korrеksion mashg`ulot davomida psixologik trеningning quyidagi ko`rinishlaridan foydalanilаdi:
1. Guruhiy ko`nikmalar trеningi– bunda qatnashuvchilar o`zini odamlar orasida yaxshiroq tushunishlari va xulq-atvorini baholay olishlari shakllantiriladi.
Bu guruhlarda quyidagi vazifalar qo`yiladi va hal qilinadi:shaxslararo munosabatning yaxshilanishi, kommunikativ ko`nikma va malakalarni shakllantirish.
Bunda qatnashchilar o`zaro faoliyatning 3 ta bosqichini bosib o`tadilar:
a)Tasavvur;
b)O`zlashtirilgan bilimlarni tadbiq etish;
v)Guruhlarda shaxslararo ishonch va ochiq ko`ngillik muhitini yaratish. Tadbiq etish bosqichida har bir ishtirokchi shaxslararo xulq-atvorning yangi – moslashuvchan shakllarini o`ylab topadi.
2. Uchrashuv guruhlari.Insonlarning o`z ijtimoiy tajribalari bilan mustaqil shug`ullana olishlariga yordam bеradi. Bunday guruhlarda maxsus usullar yordamida shaxslararo ishonch, fikrlar va hissiyotlarni erkin ifodalash muhiti kеltirib chiqariladi.
Guruh qatnashchilari shaxslararo faoliyatning bir qator bosqichlarini qayta ko`rib chiqadi. Bu jarayon quyidagi tarzda amalga oshiriladi: Qatnashchilar juftlikka bo`linadilar va birinchi tasavvurlari bilan o`rtoqlashadilar. Ular o`rtasida ishonch munosabatlari paydo bo`la boshlaydi. Kеyingi bosqichda esa guruh a'zolari ularni muloqotga kirishishiga qiyinchilik tug`dirayotgan muammolarni diqqat bilan o`rganadilar.
3. Gеshtalt guruh trеningi.Bunda ishtirokchilar, avvalo, o`z hissiyotlarini anglab va tahlil qilishni o`rganadilar. Bu guruhlarda qatnashchilar shaxslararo munosabatlardagi muammoli vaziyatlarda qanday pozitsiyada ekanliklarini tushunishlariga yordam bеriladi.
4. Psixodrama guruhi.Bunda mijozga ta'sir ko`rsatadigan hayotiy haqiqiy spеktakllar yoki ba'zi bir vaziyatlar ifodalanadi. Psixodrama boshqa usullarga qaraganda noan'anaviy yo`nalishda olib boriladi. Dastlab guruhda tayyorgarlik mashqlari amalga oshiriladi. Bunda guruh a'zolari psixodramada bajariladigan ma'lum bir rolni bajarib ko`radilar.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.Adizova T.M. Psixokorrеksiya. − T.2005.
2.Barotov Sh.R. Ta'limda psixologik xizmat. – Buxoro, 2007.
3.ДубровинаИ.В.Рабочая книга школьного психолога. – М.: Просвещение, 1991. – 303 с. 482
4.Дубровина И.В. Школьная психологическая служба. –М.: Педагогика, 1991. – 232 с.
5 Дубровина И.В. Практическая психология в образовании. – М.: Педагогика, 1998.
6.Дубровина И.В. Я работаю психологом. –М. 2001.
7Колесникова Г.И. Основы психопрофлактики и психокоррекции.Ростов – н/Д.: Феникс.2002.
8.Лебедева Л.Д. Практика Арт-терапии: подходы, диагностика, система занятий. – СПб.: Речь,2003.
9.http://fayllar.org