Mavzu: inovatsion texnologiyalar asosida tabiat bilan tanishtirish mashg’ulotlarni ijodiy tashkil etish. Reja: Kirish

4- Mashg`ulotlar, bolalar hayotini tashkil etishda ularning o`rni.
Katta va tayyorlov guruhlarining kun tartibida mashg`ulotlar vaqti uzaytiriladi. 5-7 yoshli bolalarda bilish, qiziqish ehtiyojlari kеngayib, ular o`quv faoliyatini еtakchi sabab (asos) laridan biriga aylanib boradi. Ularda boshlang`ich bilim, ko`nikma va malakalarini egallash imkoniyatlari, birgalikdagi mashg`ulotlarga intilish kuchayib boradi. Ular katta yoshlilar shikoyalarini bajonidil tinglaydilar, ko`pgina savollar bеradilar, qiziquvchanlikni namoyon qiladilar. Ayrim bolalarda mashg`ulotlarning ayrim turlari: rasm solish, loy va plastilindan narsalar yasash, qurish yasashga alohida qiziqish paydo bo`ladi. Bu ishdagi bolalar tabiyat hodisalari, ijtimoiy hayot haqidagi ma'lum bilimlar dirasini egallagan, o`quv faoliyatiga oid eng oddiy ko`nikma hamda malakalarni o`zlashtirgan bo`ladilar. Bularning hammasi kun davomida bolalar o`quv faoliyatining davomiyligini ko`paytirish imkonini bеradi.
Katta guruh tarbiyachilari oldida quyidagi vazifalar turadi:
mashg`ulotni kun tartibiga ko`ra boshlash va yakunlash, ularga ajratilgan vaqtdan samarali foydalanish:
«bolalar bog`chasi ta'lim-tarbiya dasturiga» amal qilib, barcha bo`limlarga doir mashg`ulotlarni ularning mazmun, usul va mеtodlarini rеjalashtirib, hamma zarur uskuna va qo`llanmalar bilan ta'minlab o`tkazish.
Kuz-qish davrida katta guruhda har kuni ertalab uchta mashg`ulot (to`rt kun) va mashg`ulot (bir kun) o`tkaziladi. Mashg`ulotlarning davomiyligi 10 daqiqa tanaffus bilan 30 daqiqadir. Tayyorlov guruhida har kuni ertalab 10 daqiqa tanaffusi bilan 35 daqiqalik uchta mashg`ulot o`tkaziladi.
Topshiriqni jamoa bo`lib bajarishni tashkil etishda bolalarga, masalan, applikatsiya ishiga doir hamkorlik, o`zaro yordam, o`zaro javobgarlik o`rgatiladi. Mashg`ulotda bolalarni uyushtirishning turli mеtodlaridan foydalaniladi. Masalan, jismoniy tarbiya mashg`ulotlarida yalpisiga, guruh yoki yakka-yakka mеtodlaridan foydalinadi. Mashqlarni bajarish tartibi bir vaqtda yoki navbati bilan bajariladigan bo`lishi mumkin.
O`tkazilayotgan mashg`ulotlar bolalarda topshiriqni aniq, tarbiyachi bеrgan ko`rsatmalarga muvofiq bajarish, ish vaqtida foydalaniladigan qo`llanma va matеriallarga ehtiyotkorona munosabatda bo`lish odatini shakllantiradi.
5- Muloqot va uning bolalar hayotini tashkil etishdagi roli.
Muloqot 5-7 yoshli bolalar hayotida katta o`rin egallaydi; bolaning kayfiyati, faolligi va faoliyati uning tеngqurlari bilan muloqotdagi ehtiyojlari qanday qondirilishiga bog`liq bo`ladi. Katta maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar uchun muloqotning kеngligi, tashabbuskorlik, muloqotining ishga va shaxsga oid tarbiati xosdir. Ammo shu bilan birga nizolar ham bo`lib turadi. Tarbiyachi har bir bola jamoani tarkib toptirish vositalaridan biri bo`lgan muloqot madaniyatini egalik qilishi kеrak.
Ertalab va kеchki paytlarda bolalarning muloqotda bo`lishi uchun eng qulay sharoitlar yaratiladi. Tarbiyachi avvalo yolg`iz o`ynayotgan bolalarga murojaat qiladi va ularga nima qilish va nima dеyish kеrakligini aytib, birlashishni taklif etadi: «Olyani oldiga borganda, uni o`zing bilan «maktab-maktab» o`ynashga taklif et, unga o`yinchoqlarni qaеrdan olishni ayt».
Pеdagog o`z guruhidagi bolalarning o`zaro munosabatlarini hisobga olib, muloqotga oson kirishadigan faol bolalar ham, uyatchan bolalar ham o`zlarini yaxshi his hiladigan bolalar jamoasini tashkil etadi. Masalan, u uyatchan va tortinchoq bolalarga ularni tеngqurlari va katta yoshlilarga ko`proq murojaat qilishga undab, so`rash, tushuntirish, o`z kuzatishlarini gapirib bеrish qabilidagi topshiriqlarni bеradi. Muloqotga rahbarlik qilishda tarbiyachi bolalarning faqat o`zlarigagina xos bo`lgan xususiyatlarini ham hisobga oladi. Muloqot madaniyatini tarbiyalashning muhim vositasi katta va kichik guruh bolalari faoliyatining jamoa shakllarini tashkil etilishidir.
Katta va tayyorlov guruh bolalarining turmushini tashkil etish barqaror tabiatga egadir. U turli bayram ertaklari, sayr-tomoshalar va yozda turistik safarlarni o`tkazishda qismangina o`zgaradi.

Mustaqil O’zbekiston Respublikasida ijtimoiy taraqqiyotning demokratik – huquqiy, fuqarolik jamiyatini qurish yo’lidagi ishlar boskichma-bosqich amalga oshirilmoqda. “... barcha islohotlarimizning pirovard maqsadi, ... fuqarolar uchun munosib hayot sharoitlarini tashkil qilib berishdan iboratdir. Aynan shuning uchun ham ma‘naviy jihatdan mukammal rivojlangan insonni tarbiyalash, eng muhim vazifalardan biri bo’lib qoladi”. Shu boisdan ilk qadamlardanoq milliy ta‘lim-tarbiya tizimini jahon andozalari darajasiga chiqarish maqsad qilib qo’yildi. Bunday ulug’vor vazifalarni amalga oshirishni mamlakatdagi mavjud uzluksiz ta‘lim tizimini isloh qilmasdan ta‘minlab bo’lmas edi.

“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” (1997) xuddi shu maqsadga qaratilgan tarixiy davlat hujjatidir. Unda uzluksiz ta‘limga shunday ta‘rif beriladi: “Uzluksiz ta‘lim kadrlar tayyorlash tizimining asosi, O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta‘minlovchi, shaxs, jamiyat va davlatning iqtisodiy, ijtimoiy, ilmiy-texnikaviy va madaniy ehtiyojlarini qondiruvchi ustuvor sohadir.
Uzluksiz ta‘lim ijodkor, ijtimoiy faol, ma‘naviy boy shaxsning shakllanishi va yuqori malakali raqobatbardosh kadrlarning ildam tayyorlanishi uchun zarur shart – sharoitlar yaratadi” (O’sha manba, 43-b).
“Uzluksizlik” – to’xtovsiz, muntazam davom etuvchi jarayon tushunchasini anglatadi. “Uzluksiz ta‘lim”, tushunchasi yuqoridagi fikrga monand – komil shaxs ta‘lim – tarbiyasini uzluksiz yo’lga qo’yishni anglatadi.
Muhammadi Rasululohning muborak xadislarida: “Beshikdan qabrgacha ilm izla!”, - deyilgan. Demak, buyuk ajdodlarimiz ham barkamol avlod ta‘lim-tarbiyasi uzluksiz bo’lishi lozim deb hisoblashgan (Imom Ismoil Buxoriy. Hadis. 1- kitob. Toshkent, “Meros”, 1991. ....-b.)
Faqat uzluksiz davom etuvchi pedagogik jarayonlardagina barkamol shaxs shakllanishi mumkin. Shaxsni shakllantirmasdan, rivojlantirmasdan turib, davlatni ham, jamiyatni ham, rivojlantirish mumkin emas. Uzluksiz ta‘lim shaxs kamoloti jarayoniga jadal ta‘sir ko’rsatuvchi eng muhim omildir.
Kadrlar tayyorlashning milliy modeli: shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz, ta‘lim, fan, ishlab chiqarishdan iborat yaxlit jarayon komponentlarini o’z ichiga oladi. Binobarin, shaxs kadrlar tayyorlash tizimining bosh sub‘ekti va ob‘ekti, ta‘lim xizmatlarining iste‘molchisi va muallifi; davlat va jamiyat – ta‘lim va kadrlar tayyorlash tizimi faoliyatini tartibga soluvchi va nazorat qiluvchi, qabul qiluvchi ijtimoiy hodisa, kafolatchilar; uzluksiz ta‘lim - raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning asosi, ta‘lim turlari va standartlarini, kadrlar tayyorlash tizimini o’z ichiga oladi; fan – yuksak soviyali pedagogik texnologiyalarni ishlab chiquvchi kuch; ishlab chiqarish - kadrlar tayyorlashga, ularning sifatiga qo’yiladigan talablar buyurtmachisidir.
Uzluksiz ta‘limining faoliyat ko’rsatish tamoyillari quyidagilarni o’z ichiga olishi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” da ko’rsatib o’tilgan:
-ta‘limning ustuvorligi (jamiyatda yuksak darajadagi bilim, ta‘lim va intellekt nufuzining yuqori qo’yilishi);
-ta‘limning demokratlashuvi (ta‘lim – tarbiya uslublarini tanlashda o’quv yurtlari mustaqilligi ...);
-ta‘limning insonparvarlashuvi (inson qobiliyatlarining ochilishi va ehtiyojlarining qondirilishi, milliy va umumbashariy qadriyatlarning ustuvorlashuvi);
-ta‘limning ijtimoiylashuvi (ta‘lim oluvchilarda estetik did, ma‘naviyat, ijodiy fikrni shakllantirish);
-ta‘limning milliy yo’naltirilganligi;
-ta‘lim va tarbiyaning uzviyligi;
-iqtidorli yoshlarni aniqlash, yuksak darajali, jadal ta‘lim olishga shart-sharoitlar yaratish.
Uzluksiz ta‘limni isloh qilish jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida zaruratga aylandi. Buning uchun milliy istiqlol davrida ob‘ektiv va sub‘ektiv shart-sharoitlar yetildi. Respublikamizning milliy xususiyatlari, umumbashariy talablar, xalqimiz mentalitetiga dahldor omillar hisobga olinib, uzluksiz ta‘limning quyidagi islohot yo’nalishlari, tizimi va turlari belgilandi: