3
spinlarining yo’nalishlari boshqa yarmi spinlari yo’nalishlariga qarama-qarshi
bo’ladi va juft-juft bo’lib bir-birini kompensatsiyalaydi). Masalan, nuklonlar soni
A=4 bo’lsa spin kvant soni 2, 1, 0 qiymatlarga ega bo’lishi mumkin. Masalan:
2
1
H
uchun spin kvant soni 1 ga teng,
4
2
He uchun esa nolga teng.
Nuklonlar soni
Atoq bo’lganida yadroning spin kvant soni
A
∙ 1 2
⁄ dan (
hamma
nuklonlarning spinlari bir-biriga parallel va yo’nalishlari bir xil) 1 2
⁄ gacha
(nuklonlarning spinlari bir-biriga parallel va nuklonlar yarmi spinlarining
yo’nalishlari boshqa yarmi spinlari yo’nalishlariga qarama-qarshi bo’ladi va juft-
juft bo’lib bir-birini kompensatsiyalaydi, jufti yo’q bolgan oxirgi spin
qoladi)bo’lgan yarimbutun qiymatlarni qabul qilishi mumkin. Masalan, A=5
bo’lganida spin kvant sonining mumkin bo’lgan qiymatlari 5 2
⁄ , 3 2
⁄ , 1 2
⁄ .
Masalan,
𝐻
1
3
uchun spin kvant soni1 2
⁄ ,
𝐼𝑛
49
115
uchun esa 9 2
⁄ .
Yadro spini bilan magnit momenti bog‘langan. Uni yadro magnetoni
л
p
я
T
Ж
m
eh
M
27
10
0508
,
5
2
orqali aniqlash mumkin. Protonning magnit momenti
я
м р
M
P
79
,
2
, neytronniki esa
я
м р
M
P
91
,
1
ga teng bo’ladi
“ – “ ishora neytronning magnit momenti spiniga teskari yo’nalganligini
ko’rsatadi.
Yadro kuchlari – bu nuklonlarni bog’lab turuvchi kuchlar bo‘lib, zarracha
zaryadiga bog’liq emas. Ular ~ 10
-15
m masofada ta’sirlashadi. Yadro kuchlari
to’yinish xususiyatiga ega, ya’ni nuklon o’zini o‘rab turuvchi hamma nuklonlar
bilan emas, balki bir nechta aniq nuklonlar bilan ta’sirlashadi. Yadro kuchlari
elektromagnit kuchlaridan ancha kattadir.
Yadroning masssasi uni tashkil etuvchi nuklonlar massalari yig’indisidan
kichikdir. Bu farqqa massa defekti deyiladi. Nisbiylik nazariyasiga asosan massa va
energiya o’zaro bog’liqdir.
2
mc
E
Yadro energiyasi ham nuklonlar energiyalari yig’indisidan kichikdir.
4
Yadroni alohida nuklonlarga ajratish uchun zarur bo’lgan energiyaga
bog‘lanish energiyasi deyiladi.
(10.4) ga asosan bog‘lanish energiyasi uchun quyidagini yozish mumkin:
2
)
(
c
M
Nm
Zm
E
я
n
p
бог
1m.a.b.-taxminan 931 MeV energiyaga to’g’ri keladi. U holda bog‘lanish
energiyasi
)
(
я
T
p
бог
M
Nm
Zm
E
931 MeV
amalda bitta yadroni ikki bo’lakka bo’lishda kerak bo’ladigan energiyani
hisoblash zarur bo’ladi. Bunday hollarda bitta nuklonga to’g’ri keladigan bog‘lanish
energiyasi aniqlanadi.
1-rasm.
Solishtirma
bog‘lanish
energiyasi(ε)ning
atom
massasi(A)ga
bog’liqlik grafigi.
Solishtirma bog‘lanish energiyasining atom massasiga bog‘lanish grafigidan
ko’rinadiki, maksimal bog‘lanish energiya 8,6 MeV massa soni A=50 ga yaqin
bo’lgan yadrolarga to’g’ri keladi.
Agar tizim katta energiya holatidan kichik energiya holatiga o‘tsa reaksiyada
energiya ajraladi, ya’ni boshqacha aytganda kichik bog‘lanish energiya holatidan
katta bog‘lanishli energiya holatiga o’tganda. Atomdagi jarayonlarga qaraganda
yadrodagi jarayonlarda katta energiya talab qilinadi.
Atomdan elektron urib
chiqarish uchun bir necha o’n elektron volt energiyakerak bo’lsa, yadrodan nuklonni
chiqarish uchun bir necha MeV energiyakerak bo’ladi.
Dostları ilə paylaş: