Mavzu: Ishlab chiqarish xarajatlari va uning kamaytirish yo'llari

Mahsulot tannarxini pasaytirishning manbalari va omillari

Mehnat unumdorligini oshirish, xomashyo va material, yoqilg’i va 
elektroenergetika xarajatlarini kamaytirish, xizmat ko’rsatish va boshqarish 
sarflarini qisqartirish, ishlab chiqarishdan tashqari, xarajatlarni tejash sanoat 
mahsuloti tannarxini pasaytirishning eng muhim manbalari hisoblanadi.

Mehnat unumdorligini oshirish uchun yangi texnika, texnologiya jarayonlarini va 
ishlab chiqarishni o’stirish yoki tashkil etishning ilg’or usullarini joriy qilish orqali 
har bir mehnatchi tomonidan tayyorlanayotgan mahsulotni ko’paytirish kerak 
bo’ladi. Bu holda har bir mahsulot birligiga sarflanadigan ish haqi qisqaradi, 
ammo ishchining umumiy ish haqi esa ortib boradi. Mehnat unumdorligi ish 
haqiga nisbatan jadal o’sgandagina tannarx pasayadi. 

Mehnat unumdorligining o’sish mohiyati shundan iboratki, bunda mahsulot 
ishlab chiqarishga ketadigan jonli mehnat ulushi kamayadi, ilgari sarflangan 
mehnatning ulushi esa ortadi, biroq mahsulot birligi uchun ketadigan mehnat sarfi 
qisqaradi.

Material, yoqilg’i va elektr energiya xarajatlarini kamaytirish uchun ularni tejab 
sarflash, qimmatbaho materiallarni arzon, Lekin yaxshi materiallar bilan 
almashtirish, ularni sotib olish va korxonaga keltirish bilan bog’liq bo’lgan 
sarflarni qisqartirish kerak bo’ladi. 

Xizmat ko’rsatish va boshqarish uchun ketadigan xarajatlarni qisqartirishga esa 
tarmoq va korxonalardagi ma’muriy boshqaruv apparatining sarflarini 
kamaytirish, asbob-uskuna, bino va inshootlarni saqlash, yoritish, isitish uchun 
ketadigan mablag’’larni tejab-tergab sarflash orqali erishiladi.

Unumsiz xarajatlarni (jarima to’lash, penya va hokazolar) tugatish mahsulot 
tannarxini pasaytirishda muhim ahamiyat kasb etadi. 

---

 

Bozor talabi hali noma’lum, shu sababli noyob mahsulotga narx belgilashda 
asosiy masala «Qaymog’ini olish» yoki «Kirib olish» siyosatini qabul qilishdan 
iboratdir. 

Bunda mutaxassislar narxga nisbatan asosiy iste’molchilarning munosabati 
darajasini belgilaydilar, shuningdek, raqiblar bozorga qay darajada tezlik bilan 
kirib kelishi mumkinligini o’rganadilar. O’ziga o’xshash o’rinbosarlari bo’lgan 
yangi mahsulot taqlidiy yoki moslashtirilgan mahsulot tarzida tasnif etiladi. 
Bunday hollarda narx siyosati ilgarigi taktikasini davom ettiradi va narx darajasi 
muqobil tovarlar o’rtasida mavjud bo’lgan sifat va miqdorga qarab o’zgaradi.

Mahsulotning bozorga kirib kelishi va o’sishi bosqichidan to’yinish bosqichiga 
harakati darajasiga qarab, narxlarni puxta boshqarish narx marketingni 
strategiyasini amalga oshirishning kaliti hisoblanadi. 

To’yinish bosqichida narxlarni ko’tarish odatda talabning ko’payishi emas, balki 
ishlab chiqarish xarajatlarining qiymatini ortishi oqibatidir. SHu sababli 
mahsulotning turiga qarab yo erkin narxlar qo’yiladi yoki tovarlar sotish 
hajmini ko’paytirish uchun narxlar pasaytiriladi. 

Yo’qolib ketayotgan mahsulotlarga narx belgilash. 

Narx marketingida keyingi rejalarga qarab ikki muqobil narx belgilash yo’li 
qo’llaniladi. Ishlab chiqarishni qisqartirish uchun narxlarni bosqichma-bosqich 
pasaytirish strategiyasi jami g’amlamalar sotib tugatilgunga qadar amalga 
oshiriladi. Unga muqobil holda foydani quvvatlash yo’lida qo’shimcha 
xarajatlar, xususan mahsulot sotishni rag’batlantirish xarajatlarini qisqartiriladi, 
narxlar esa ilgarigi darajada saqlab qolinadi. Raqiblarning bozorni tashlab chiqib 
ketishiga qarab, bozor ta’minoti manbalari qisqaradi va aksariyat bunday 
vaziyatda shu mahsulotga hali muhtoj bo’lgan muayyan bozor segmenti 
saqlanib qoladi. Bu esa mahsulot yashash davrining so’nggi bosqichi davrida 
bozorda qolgan firmaga o’z narxini oshirish imkonini yaratishi mumkin.

---

 

Savdo-sotiq faoliyatida marketing mutaxassislari uchun narx 
belgilashning ikkita asosiy siyosati mavjud, bu «qaymog’ini 
olish» va «kirib olish» siyosatidir. 

«Qaymog’ini olish» va «Kirib olish» siyosatlari narx 
belgilashning favqulodda namoyon bo’lishi hisoblanadi. Uning 
birinchisi – qimmat narxlar, ikkinchisi – arzon narxlar 
strategiyasidir.

«Qaymog’ini olish» siyosati avvalo, tovar narxi ishlab chiqarish 
narxidan ancha yuqori o’rnatib asta-sekin uni tushirib boradi. 
«Qaymog’ini olish» siyosatidan aksariyat bozorga yangi 
mahsulotni joriy etishda foydalaniladi. Bunda narx qandaydir 
bir yuqori darajada belgilanadi, mahsulot esa segmentasiya 
natijasida asosiy deb e’tirof etilgan bozorda sotiladi. Bozorning 
to’yinishidan so’ng iste’molchilarni jalb qilish maqsadida narx 
pasaytiriladi. SHunday yo’l bilan to’liq daromad eng ko’p 
miqdorga etkaziladi.
SHu sababli yagona yo’l – tovar sotish bozorlarini kengaytirish, 
yangi segmentlar izlashdir.

---

 

Korxonada ishlab chiqarish xarajatlari korxona faoliyati uchun 
muhim rol o’ynaydi, chunki mahsulot ishlab chiqarish va sotish 
xarajatlari qancha kam bo’lsa korxona foydasi va rentabelligi 
shuncha oshadi.
Korxona sarf xarajatlari o’z ichiga 1) mahsulot ishlab chiqarish 
tannarxi, 2) davr xarajatlari, 3) moliyaviy faoliyat bo’yicha 
xarajatlar, 4) favqulotda zararlarni oladi.

O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 
fevralda qabul qilgan 64 qarori bilan tasdiqlangan «Mahsulot 
(xizmatlar)ning sotish xarajatlarining tuzilishi va moliyaviy 
natijalarning tashkil topishi qoidalari»ga asosan korxonalarning 
xarajat moddalari quyidagilardan tashkil topadi: 
Xulosa

---

 

1. Исманов, И. Н., & Хабижонов, С. К. У. (2019). Организация учета 
инвестиций в Капитальные вложения. Вестник науки и образования, (12-3 
(66)). 

2. Кудбиев, Д. К., & Турсунова, Д. Д. (2018). ОСНОВНЫЕ ПРИНЦИПЫ 
БУХГАЛТЕРСКОГО УЧЁТА ОСНОВНЫХ СРЕДСТВ. 
In 
Бухгалтерский 
учет: достижения и научные перспективы 
XXI 
века (
pp. 87-93). 

3. 
Муминова, Э. А., Кундузова, К. И., & Умаралиев, З. Б. (2018). 
МОДЕРНИЗАЦИИ ЭКОНОМИКИ И ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ 
УЗБЕКИСТАНА. 
In 
НАУЧНО-ТЕХНИЧЕСКИЙ ПРОГРЕСС: 
СОЦИАЛЬНЫЕ, ТЕХНИЧЕСКИЕ И ОБЩЕСТВЕННЫЕ ФАКТОРЫ (
pp. 
194-198).

4. Tashpulatov, A. (2020). Modern forms of self-employment under 
conditions of recession. ISJ Theoretical & Applied Science, 05 (85), 452-455. 
5. Tolibjonovich, N. O. (2020). Global Economic Crises: The Global 
Economic Crisis In The Context Of The Coronavirus Pandemic And Its 
Elimination In Uzbekistan. Solid State Technology, 63(4), 5131-5145.
Foydalanilgan adabiyotlar