Mavzu: javobgarlik va ma'suliyat markazlari bo'yicha boshqaruv hisobini tashkil qilish

5.Javobgarlik markazlari bo‘yicha daromad va xarajatlarni aniqlash
Xo‘jalik yurituvchi subyektlarda segmentar hisobotni tuzishda eng
muhim bosqich, bu segmentlar, ya’ni mas’uliyat markazlari bo‘yicha
daromad va xarajatlarni aniqlashdir.
Segmentlarning daromadlari va xarajatlarini hisobga olish bo‘yicha
buxgalteriya hisobining 14-sonli “Segmentar hisobot” nomli xalqaro
standarti (BHXS)ga ko‘ra, segmentar hisobotda daromad va xarajatlar
quyidagi moddalar bo‘yicha hisobga olinishi, maqsadga muvofiq:
- tashqi mijozlardan olinadigan daromadlar;
- xo‘jalik yurituvchi subyektning boshqa segmentlari bilan
bo‘ladigan muomalalardan olinadigan daromadlar;
- aktivlarning balans summasi;
- boshqa segmentlarning majburiyatlari;
- asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarni sotib olish xarajatlari;
- amortizatsiya xarajatlari;
- boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatida ishtirok etishdan
olingan sof foyda yoki zararlar va investitsiyalar hissasi;
- daromadlar va xarajatlar, aktivlar va majburiyatlarni taqqoslash
Yuqorida qayd qilingan, ya’ni buxgalteriya hisobining 14-sonli
“Segmentar hisobot” nomli xalqaro standarti (BHXS)ga ko‘ra,
segmentar hisobotda segment daromadlariga quyidagi ko‘rsatkichlar
tegishli emasligi ko‘rsatilgan:
- moliyaviy qo‘yilmalarni sotishdan olingan foizlar, dividendlar va
daromadlar (bunday daromadlar segmentning asosiy faoliyati bo‘lgan
hollar bundan mustasno);
- favqulodda daromadlar (fors-major majburiyatlar).
BHXS me’yoriga ko‘ra segment xarajatlari – bu bevosita segment
tarkibiga kiritilishi mumkin bo‘lgan xarajatlar yoki ularning xo‘jalik
yurituvchi subyekt umumiy xarajatlarining bir qismi sifatida namoyon
bo‘lishidir. Segmentlar xarajatlarini quyidagi moddalar bo‘yicha hisobga
olish tavsiya etilgan:
- asosiy materiallar sarfi xarajatlari;
- yordamchi materiallar sarfi xarajatlari;
- bevosita mehnat (ish) haqi xarajatlari;
-texnologik ehtiyojlar uchun boshqa bevosita xarajatlar;
Segment xarajatlariga quyidagilar kiritilmaydi:
- qisqa va uzoq muddatli moliyaviy qo‘yilmalar bo‘yicha xarajatlar
(ular segmentning asosiy faoliyati bo‘lgan hol bundan mustasno);
- daromad (foyda) solig‘i;
- favqulodda xarajatlar (fors-major majburiyatlari).
Xo‘jalik yurituvchi subyektning hisob amaliyoti an’analariga
muvofiq segmentar hisobotni buxgalter boshqaruv hisobi ma’lumotlariga
asoslanib tuzadi.
Javobgarlik markazlari bo‘yicha hisobda bo‘lgan talablarning
o‘sishiga axborot texnologiyalari va telekommunikatsiya vositalarining
rivojlanishi natijasida imkoniyatlarning o‘sishi ham bevosita ijobiy ta’sir
qiladi. Javobgarlik markazlari bo‘yicha hisobning kengayib borayotgan
imkoniyatlarining sabablarini ikki yo‘nalish bo‘yicha guruhlash
mumkin: 1) zamonaviy hisoblash kompyuter dasturlari ma’lumotlarni
o‘z vaqtida olishga va uni talab qilingan o‘lchamlarda aniqlashga
imkoniyat yaratadi; 2) internet, yo‘ldosh aloqa televideniyesi, uyali
telefon aloqasi ma’lumotlarni vaqtning haqiqiy tartibida ixtiyoriy
masofaga uzatish imkonini beradi.
Shunday qilib, iqtisodiyot va axborot texnologiyalaridagi obyektiv
jarayonlarning amalga oshishi munosabati bilan javobgarlik markazlari
bo‘yicha hisob istiqboldagi yo‘nalish hisoblanadi.