Mavzu: Kvant xromodinamikasi va kuchlarning umumlashgan nazariyasi. Kirish

KURS ISHI ning maqsadi. Oily ta’lim bakalavriat bosqichida fizika kursining “Atom yadrosi va Kvant xromonikasi va kuchlarining umumlashgan nazariyasi” bo’limi strukturasi va mazmunini takomillashtirilish, Elementar zarrachlardagi saqlanish qonunlarini o’rganishdan iborat.

Tadqiqot obekti. Oily ta’lim bakalavriat bosqichida fizika kursining “Atom yadrosi va Kvant xromonikasi va kuchlarining umumlashgan nazariyasi” bo’limini “Elementar zarrachlarning saqlanish qonunini” o’qitilish jarayoni.

Mavzuning predmeti. KURS ISHI ni bajarishda “Kvant xromonikasi va kuchlarining umumlashgan nazariyasi” bo’limining o’qitilishi, mazmuni, zamonaviy ahamiyati va ped.texnologiyalardan unumli foydalanishdan iborat.

Tadqiqot metodi. Tadqiqot ishining bajarilishida muammoga oid ilmiy, ilmiy – uslubiy ishlar va adabiyotlarni taxlili, hamda tadqiqot natijalarini umumlashtirish va matematik – statistik ishlov berish metodlaridan foydalanildi.

Ishning ilmiy va amaliy ahamiyati. Oily ta’lim bakalavriat bosqichida fizika kursining “Atom yadrosi va Kvant xromonikasi va kuchlarining umumlashgan nazariyasi” o’qitish jarayoni zamonaviy uslubda mashg’ulot o’tish ko’rsatiladi. 1932 yilda ingliz fizigi Chedvik neytronni kashf qildi. Bu kashfiyot yadro fizikasi fanining rivojlanishga turtki bo’ldi. Shu yilning o’zidayoq rus fizigi Ivanenko va nemis fizigi Geyzenberg deyarli bir vaqtda va bir-biridan mustaqil ravishda yadroni hozirgi paytda umumiy qabul qilingan p – proton n – neytron (pn) – modelini taklif qildilar. Bu modelga binoan, yadro Z dona proton va (A-Z) dona neytrondan tashkil topgan. Proton va neytronlar birgalikda nuklonlar deyiladi, 4 yadroda faqat nuklonlar mavjud bo’ladi. Nuklonlar o’z navbatida murakkab tuzilishga ega bo’lishi mumkin. Nuklonlarning harakati turli yo’nalishlar bo’yicha kuzatilishi mumkin. Shuning uchun ular spin (aylanish)ga ega bo’ladi. Neytronlarning spini yarim sonly (   2 ) qiymatga va harakat miqdorining orbital moment hamisha butun sonly qiymatga ega bo’lganligidan A nuklondan tuzilgan yadrolar tajribaga to’la mos keladigan spinlarga ega bo’lishi kerak. Spin soni       1 2,2 2,3 2,... ' , 0,1,2,... ' , Atoq bo lsa A juft bo lsa I Shunday qilib, zamonaviy tasavvurlarga ko’ra, atom yadrosi tarkibiga p – proton va n – neytronlar kiradi. Shuning uchun bu zarralar nuklonlar degan nomda yuritiladi. “Nuklon” lotincha so’z bo’lib, yadro – mag’iz degan ma’nolarni anglatadi. Atomlarning massalari butun sondan biroz farq qiladi. Yadroning m.a.b. dagi massasiga eng yaqin bo’lgan butun son yadroning massa soni A deb qabul qilingan. Massa soni atom yadrosidagi nuklon (p – proton va n – neytron)lar sonini bildiradi. Berilgan element atomining yadrosi shu elementning kimyoviy simvoli (belgisi) bilan belgilanadi va bu simvolning chap tomoniga – yuqorisiga massa soni pastiga esa yadroning zaryadi – Z, o’ng tomonining pastiga esa – N, neytronlar soni yoziladi. Agar simvolni X bilan belgilasak, u holda N A Z X ko’rinishda yoziladi.

I BOB. KVANT XROMODINAMIKASI.

1.