Mavzu: Lirik tur, She’rshunoslik Reja: Lirik tur va uning o`ziga xos xususiyatlari

Turoq- bo'g'inlarning misralar bo'yicha muayyan tartibda takrorlanib kelishidir. Turoqlar aruzda rukn deb yuritiladi. Barmoq vaznida turoqlar bo'g'inlarning miqdoriga, aruz vaznida esa ruknlar hijolarning ham miqdoriga, ham sifatiga qarab farqlanadi. Hozirgi o`zbek she’riyatida bir bo'g'indan tortib 8 hatto undan ortiq bo'g`indan tarkib topgan turoqlar ham uchraydi.

• Turoq- bo'g'inlarning misralar bo'yicha muayyan tartibda takrorlanib kelishidir. Turoqlar aruzda rukn deb yuritiladi. Barmoq vaznida turoqlar bo'g'inlarning miqdoriga, aruz vaznida esa ruknlar hijolarning ham miqdoriga, ham sifatiga qarab farqlanadi. Hozirgi o`zbek she’riyatida bir bo'g'indan tortib 8 hatto undan ortiq bo'g`indan tarkib topgan turoqlar ham uchraydi.

3 3 5

• 3 3 5
• Yuksak tog' / oralab // o'kirgan sherning
• 6 5
• Narasiga tengdir // aksi sadosi.
• 3 3 5
• Besh yuz yil / yangradi // tog'day Vatanda,
• 6 5
• Buyuk Alisherning // asriy nidosi.

Adabiyotshunoslik ilmida nutqning bu tarzda qolipga, o‘lchamga solinishi vazn yoki she’riy tizim deb ataladi. She’r tizimlari mana shu qolipga solingan nutqqa nimaning asos sifatida olinayotganiga qarab bir-biridan farq qiladi. She’riyatimizda asosan uchta: barmoq, aruz va erkin vaznlar qo‘llanib kelingan. O‘zbek she’riyatida eng ko‘p o‘rin egallaydigan barmoq deb atalgan she’r tizimida misralardagi bo‘g‘inlar miqdori asosiy o‘lchov hisoblanadi.

• Adabiyotshunoslik ilmida nutqning bu tarzda qolipga, o‘lchamga solinishi vazn yoki she’riy tizim deb ataladi. She’r tizimlari mana shu qolipga solingan nutqqa nimaning asos sifatida olinayotganiga qarab bir-biridan farq qiladi. She’riyatimizda asosan uchta: barmoq, aruz va erkin vaznlar qo‘llanib kelingan. O‘zbek she’riyatida eng ko‘p o‘rin egallaydigan barmoq deb atalgan she’r tizimida misralardagi bo‘g‘inlar miqdori asosiy o‘lchov hisoblanadi.

Barmoq she’r tizimida misralarda bo‘g‘inlar soni bir xil miqdorda takrorlanadi va bir xil guruhlanadi, biroq bo‘g‘inlarning sifati, ya’ni ochiq-yopiqligi, uzun-qisqaligi muhim sanalmaydi. O‘zbek she’riyatiga arab va fors she’riyatidan kirib kelgan aruz deb nomlangan tizimda esa misralardagi hijolarning qat’iy miqdori va guruhlanishidan tashqari sifati, ya’ni qisqa, cho‘ziq va o‘ta cho‘ziqligi ham muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Hozirgi o‘zbek she’riyatiga xos vaznlardan yana biri erkin she’r tizimi deb ataladi. Erkin vaznda bir o‘lchamdan boshqasiga erkin o‘tib ketilaveradi. Unda na bo‘g‘inlar va na turoqlar sonining bir xilligiga rioya qilinadi.

• Barmoq she’r tizimida misralarda bo‘g‘inlar soni bir xil miqdorda takrorlanadi va bir xil guruhlanadi, biroq bo‘g‘inlarning sifati, ya’ni ochiq-yopiqligi, uzun-qisqaligi muhim sanalmaydi. O‘zbek she’riyatiga arab va fors she’riyatidan kirib kelgan aruz deb nomlangan tizimda esa misralardagi hijolarning qat’iy miqdori va guruhlanishidan tashqari sifati, ya’ni qisqa, cho‘ziq va o‘ta cho‘ziqligi ham muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Hozirgi o‘zbek she’riyatiga xos vaznlardan yana biri erkin she’r tizimi deb ataladi. Erkin vaznda bir o‘lchamdan boshqasiga erkin o‘tib ketilaveradi. Unda na bo‘g‘inlar va na turoqlar sonining bir xilligiga rioya qilinadi.