Mavzu: Makroiqtisodiy siyosatning muvozanatli real valyuta kursi dinamikasiga ta’siri. Reja

2. Real sektorning iqtisodiyotdagi oʼrni va ahamiyati.
Jaxon bozorlaridagi bekarorlik sharoitida mamlakatni barkaror rivojlantirish vazifasini xal etishda iktisodiyotning real sektorni rivojlantirish masalasi ustuvor axamiyat kasb etadi. Ma’lumki, real sektor iktisodiyoti turli shakl va darajalarda namoyon buladi. Bular - mamlakat korxonalari ishlab chikarayotgan maxsulotlar va ularning rakobatbardoshligi;
mamlakat korxonalari va ularning rakobatbardoshligi;
mamlakat iktisodiyoti tarmoklari va larning rakobatbardoshligi;
milliy iktisodiyot va uning rakobatbardoshligi; mamlakat rakobatbardoshligi.
Mamlakatimiz Prezidenti Sh .Mirziyoyev Oliy Majlis Senati va Krnunchilik palatasi a’zolariga 2018 yilda amalga oshirilgan asosiy ishlar yakuni va Uzbekiston Respublikasini 2019 yilda ijtimoiy-iktisodiy rivojlantirishning eng ustuvor yunalishlariga bag’ishlangan
M urojaatnomasida “Iktisodiyotning barkaror usishi, birinchi navbatda, yetakchi soxalar rivojiga bevosita boFlikdir. K,aysi soxada yukori kiymatga ega maxsulot yaratilsa, biz ana shu soxani birinchi navbatda kullab-kuvvatlaymiz. Shuning uchun iktisodiyot rivojiga jiddiy turtki beradigan soxalarni rivojlantirish strategiyasini ishlab chikish va amalga oshirishimiz lozim”1, deb ta’kidlaydilar. Mamlakatimiz Prezidenti Sh .Mirziyoyev iktisodiyotning real sektori korxonalarida tayyorlanayotgan maxsulotlar va ularning rakobatbardoshligini oshirish asosida milliy iktisodiyotning jaxon xujalik tizimidagi urnini mustaxkamlash masalasiga aloxida e’tibor karatib kelmokdalar. Iktisodiyot real sektorini izchil ravishda takomillashtirish, tarkibiy jixatdan uzgartirish va diversifikasiya kilishni chukurlashtirish, yukori texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va ishlab chikarish tarmoklarining jadal rivojlanishini ta’minlash, faoliyat kursatayotgan quvvatlarni modernizasiya kilish va texnik yangilash jarayonlarini tezlashtirish orkaligina ta’minlanishi mumkinligini rivojlangan mamlakatlar tajribasi kursatmokda.
Prezidentimiz Sh .Mirziyoyev tomonidan iktisodiyot real sektorini rivojlantirishga tusik bulayotgan, ishlab chikarilayotgan maxsulotlar sifatining past bulishiga, tannarxining esa asossiz usib ketishiga olib keluvchi omillarni bartaraf etish zarurligiga aloxida e’tibor qaratilmokda.
Jumladan, korxonalarda mavjud asbob-uskunalar va texnologiyalarning salmokli mikdori jismonan yoki ma’naviy jixatdan eskirgani, ishlab chikarilayotgan maxsulotlarning material va energiya sarfi yukori darajada ekanligi, ishlab chikarilayotgan maxsulotlar sifatini boshkarish tizimini joriy etish, maxsulotlarning xalkaro standartlarga mosligini ta’minlash masalasi barcha korxonalarda tulik xal etilmaganligi, ishlab chikarish.
imkoniyatlaridan foydalanish darajasi konikarli emasligi ta’kidlab kelinmokda.
Iktisodiyot real sektorida ishlab chikarilgan maxsulotlarni tashki bozorlarga olib chikish uchun rakobatchilar, iste’molchilar, maxsulot eksport kilinayotgan mamlakatning konunchiligi tuFrisida axborot kumagini berish, davlatlararo kelishuvlarga kura mamlakat korxonalari uchun xorijiy davlatlarda eng kup kulaylik rejimini yaratish, bozor va ishlab chikarish infratuzilmalarini rivojlantirish, maxsulot reklamasiga kumaklashish kabi chora-tadbirlar xam real sektor korxonalari rakobatbardoshligini oshirishga ijobiy ta’sir kursatadi. Milliy iktisodiyot real sektori rakobat muxiti sharoitida iktisodiyotning tovar va xizmatlarni ishlab chikarish, iste’mol kilish va sotish imkoniyati bulib, unda uzining eksport imkoniyatlaridan foydalanib barkaror iktisodiy va innovasion saloxiyatini axolining yukori turmush farovonligini ta’minlagan xolda oshirish imkoniyatiga aytiladi. Iktisodiyot real sektori rivojlantirish kuyidagi omillarga asoslanishi zarur, ya’ni infratuzilmani va iktisodiyotni boshkarishni rivojlantirish, ishlab chikarishni ilmiy-texnikaviy va innovasion saloxiyatga asoslanishini shakllantirish, samarali boshkaruv tizimini shakllantirish, ilmiy tadkikotlarga asoslangan va xizmat kursatish soxalarini kullab-kuvvatlash xamda inson saloxiyatidan samarali foydalanish va uni rivojlantirish. Iktisodiyot real sektorini rivojlantirish omillarini taxlil kilish jarayonida, iktisodiy usishning yukori darajalarini intensiv ta’minlovchi, milliy iktisodiyot rakobatbardoshligini oshiruvchi va axoli farovonligiga erishtiruvchi umumiy kursatkichlarni kuyidagi yunalishlarga bulish mumkin, ya’ni iktisodiy, ijtimoiy, institusional, innovasion, ekologik. Mamlakatimizda iktisodiyot real sektorini rivojlantirish maksadida kuplab chora-tadbirlar amalga oshirilmokda, jumladan bu borada davlatning makroiktisodiy tartibga solish siyosati muxim axamiyatga ega. Davlatning tartibga soluvchilik roli iktisodiyot real sektori dinamikasi va darajasiga, xujalik subyektlari va boshkaruv tuzilmasiga bevosita va bilvosita ta’sir kiluvchi omillarda kurinadi.
Mamlakatimizda iktisodiyot real sektorini rivojlantirish shartlari asosan kuyidagilar, ya’ni iktisodiyotni izchil islox kilish, tarkibiy jixatdan uzgartirish va diversifikasiya kilishni chukurlashtirish, yukori texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va ishlab chikarish tarmoklarining jadal rivojlanishini ta’minlash, faoliyat kursatayotgan kuvvatlarni modernizasiya kilish va texnik yangilash jarayonlarini tezlashtirish. Iktisodiyot real sektori korxonalarida ishlab chikarilgan maxsulotlarni kupaytirishni ta’minlash yuzasidan kuyidagi chora-tadbirlar amalga oshirilishi zarur, ya’ni sanoatda maxsulot tannarxini 10-15 foizga pasaytirish borasida dastur ishlab chikish; sanoatning kayta ishlash tarmoklarini jadal rivojlantirish, iste’mol tovarlarining turini kupaytirish va sifatini yaxshilash buyicha kushimcha imtiyozlarni kuzda tutuvchi maxsus karor kabul kilish, tashki bozorlarda xaridorbop, rakobatdosh bulgan yukori likvidli maxsulotlar ishlab chikarishni kengaytirish maksadida eksportga maxsulot chikaruvchi korxonalarni raFbatlantirishni yanada
kuchaytirish buyicha kushimcha chora-tadbirlarni tayyorlash, korxonalarning eksport yarmarkalari utkazishini kengaytirish, mamlakatimiz korxonalari maxsulot takdimotini utkazishi xamda eksport shartnomalarini tuzishi uchun ularni nufuzli xalkaro yarmarkalarga jalb etish buyicha aloxida Xukumat karorini kabul kilish. Uzbekiston sharoitida innovasion korxonalarning muvaffakiyatli faoliyatini ta’minlash ishida kuyidagi vazifalarni xal kilish katta axamiyat kasb etadi, ya’ni asosan maxalliy menejerlarning malakasiga boFlik bulgan, yangiliklarni izlash va uzlashtirishga moyil muxitni yaratish, butun innovasiya
faoliyatining iste’molchi extiyojlariga buysundirilishi, “tadkikot-ishlab chikarish-sotish” jarayonini tezlashtirish maksadida boshkarmada darajalar sonini kiskartirish, yangiliklarni ishlab chikish va joriy etish muddatlarini
kiskartirish. Iktisodiyot real sektori korxonalari rakobatbardoshligini ta’minlashiga kuyidagi afzalliklarni aloxida ajratish mumkin, ya’ni mamlakatda siyosiy, ijtimoiy, iktisodiy xolat va xukukiy tizimning barkarorligi, inson kapitalini rivojlantirishga (ta’lim, soFlikni saklash, ijtimoiy extiyojlarga) sarflanayotgan katta kuyilmalar xajmi, axolining urtacha yashash yoshining uzunligi, mexnat resurslarining rakobatbardoshligi xamda mamlakat axolisi savodxonligi va malaka darajasining yukoriligi.
Iktisodiyot real sektori korxonalari rakobatbardoshligini taminlovchi omillarni shartli ravishda uch guruxga bulish mumkin buladi: resurs orkali rakobatbardoshlikni ta’minlash - bunda resurslarning aloxida sifat yoki son jixatdan ustunlikka ega bulishi nazarda tutiladi (tabiiy, mexnat, investision), operasion omillarga asoslanib rakobatbardoshlikni ta’minlash - unda mavjud resurslardan samarali foydalanish darajasi yoki boskichining xususiyatlari nazarda tutiladi (infratuzilmaviy, investision muxit, ilmiy- texnikaviy va ta’lim), strategiyaga asoslanib rakobatbardoshlikni ta’minalash- unda rakobat ustunligini ta’minlovchi omillarni rivojlantirish strategiyalari va uning takomillashganligi nazarda tutiladi (rakobat muxiti,
ijtimoiy-madaniy, innovasion, informasion, global).