8- mavzu. Bozor va tavakkalchilik reja

8- MAVZU. BOZOR VA TAVAKKALCHILIK
Reja:

1. 
   Noaniklik sharoitida tanlash.
   
2. 
   Tavakkalchilikka bulgan munosabat.
   
3. 
   Tavakkalchilikni pasaytirish.
   
4. 
   Investitsiya va tavakkalchilik.
   

1. Noaniklik sharoitida tanlash
SHu vakt gacha biz barcha kursatkichlar (narx, iste’molchi daromadi, ishlab chikarilgan maxsulot mikdori, olinadigan foyda, xarajatlar) anik berilgan deb keldik. Lekin, real xayotda bozor sub’ektlari tomonidan kabul kilinadigan karor noanikliklar bilan boglik. Ma’lumki, tugri karor kabul kilishning asosiy sharti - bu axborot. Noaniklik sharoitida karor kabul kilish deganda, tulik axborot bulmaganda karor kabul kilish tushuniladi. Biror vokea yoki xodisa tugrisida axborot tulik bulmasa, kabul kilingan karor salbiy okibatlar ga, ya’ni ma’lum yukotishlar ga olib keladi. Ushbu yukotishlar tavakkalchilikni bildiradi.
Noaniklik sharoitida karor kabul kilishda tavakkalchilik (yukotish) darajasini bilish, uni oldini olish uchun, tavakkalchilik darajasini kamaytirish uchun, chora tadbirlar kurish ga imkon beradi.
Noaniklikka misol tarikasida jamgarilgan pulni ishonchlirok bulgan bankka kuyish yoki tavakkalchilik (yukotish extimoli kuprok bulgan) yukori bulgan, lekin shu bilan bir ga yukori dividend olish mumkin bulgan tijorat fondlar ga kuyish tugrisida karor kabul kilishni keltirish mumkin. Xuddi shunday noaniklik sharoitida iste’molchilar tomonidan xam, ishlab chikaruvchilar tomonidan xam, sotuvchi va xaridorlar tomonidan karor kabul kilish ga tugri keladi va bu kabul kilingan karorlar albatta, ma’lum darajadagitavakkalchilik (yukotishlar) bilan boglik bulishi mumkin. Noaniklik cheklangan resurslarni samarasiz taksimlanishi ga, ortikcha sarflar ga, vaktni yukotish ga olib keladi.
Tavakkalchilikni ulchash. Tavakkalchilikni ulchashning asosi extimol tushunchasi bilan boglik. Amerikalik olim F.Nayt (1885-1974) extimolni ikki tur ga buladi: matematik, ya’ni oldindan aniklash mumkin bulgan extimol va statistik extimol. Birinchi tur extimol ga tanganing rakam yoki uerb tomonini tushish extimoli ga tenuligiyoki uynaydigan olti kirrali toshning oltita rakamidan bittasini tushishi extimolining ga tenuligimisol bulishi mumkin.
Ikkinchi turdagiextimolni empirik, ya’ni faraz kilish yuli orkali aniklash mumkin. Masalan, korxona ga xom ashyoni vaktida etib kelmaslik extimoli faraz kilinganda, ushbu faraz kilingan rakam baxolovchining bilimi ga tajribasi ga asoslanadi. Nima uchun deganda, ushbu vokeaning takrorlanishi tugrisida statistik ma’lumotlar yuk. Extimol sub’ektiv ravishda aniklanganda, bitta xodisani xar xil insonlar xar xil kiymatdagiextimol bilan baxolaydi.
YUkoridagimisolda vokea ga ta’sir kiluvchi tasodifiy omillar kup va ularni xammasini bartaraf kilish mumkin emas. Bundan tashkari, bu erda tenu extimolli alternativ variantlarning uzini yukligiextimolni matematik xisob-kitoblar orkali aniklash ga imkon bermaydi.
Birinchi turdagiextimolni ob’ektiv extimol desak, u iktisodiyotda kamrok uchraydi, ikkinchi turdagiextimol sub’ektiv extimol bulib, biznes ga xosdir. Xam ob’ektiv va xam sub’ektiv extimollar tavakkalchilik darajasini ifodalashda va tanlashda foydalaniladi. Ob’ektiv extimol urtacha kiymatni aniklash ga yordam bersa, sub’ektiv extimol olinishi mumkin bulgan natijalarning uz garuvchanlik mezonini aniklash ga yordam beradi. Tavakkalchilikni mikdoriy aniklash uchun biror vokea yoki xodisaning olib kelishi mumkin bulgan okibatlarini va bu okibatlarning extimolini bilish kerak buladi.
Kutiladigan mikdor - bu mumkin bulgan barcha natijalarning urtacha ulchangan kiymatlari. Bu erda xar bir natijaning extimoli ushbu mos kiymatlarning takrorlanish chastotasi yoki ulchovi.
,
bu erda - mumkin bulgan natija;
- ushbu natijaning paydo bulish extimoli, .
CHetlanish - bu xakikiy natija bilan kutiladigan natija urtasidagifark bulib, u tavakkalchilikdan (yukotishdan) darak beradi. Ushbu fark kancha katta bulsa yukotish, ya’ni tavakkalchilik xam shuncha yukori buladi.