8- mavzu. Bozor va tavakkalchilik reja

Maxsulot sifati noanikligi. Avtomobil va sugurta bozoridagiasimmetrik axborot. Faraz kilaylik, bozorda foydalanilgan avtomobillar sotiladi. Faraz kilaylik, mashinaning xolati (sifati) urtacha xolatdan yukori bulsa yaxshi avtomobil, past bulsa - yomon avtimobil (ushbu masalani 1970 yilda birinchi bulib amerikalik olim A.Akerlof urgangan). YAxshi avtomobillarning narxi 3000 doll. agar bozorda ikkala kateuoriyadagiavtomobillar soni bir-biri ga tenu bulsa, avtomobilning urtacha narxi 2000 doll. buladi. Ushbu xolatda yaxshi avtomobilni xam, yomon avtomobilni xam sotib olish extimoli 50 foiz ga tenu.
Birok sotuvchilar uzlarining avtomobili sifatini yaxshirok biladi, xaridorlar bunday axborot ga e ga emaslar. YAxshi mashina sotuvchilarni 2000 doll. narx kanoatlantirmaydi. YOmon mashina sotuvchilarni esa 2000 doll. narx kanoatlantiradi va bu narx ular kutgan narxdan ancha yukori.
Bozorda asimmetrik axborot bulgan sharoitda avtomobil bozoridaginarx avtomobil sifati tugrisida tulik axborotni bermaydi, natijada bozordagisavdo-sotiklarni noratsional bulishi ga olib keladi. YAxshi avtomobil e galari uz avtomobillarini 2000 doll.da sotishdan voz kechadilar. Okibatda yaxshi avtomobillar taklifi kamayadi. YOmon avtomobillar narxi yukori bulgan uchun, ularning taklifi oshadi. Bunday xolatda yaxshi avtomobil olish extimoli 50 foizdan nol ga tushib ketadi.
Sugurtalash bozori. Sugurtalash bozorida xam avtomobillar bozoridagixolatni kuzatish mumkin. Sugurta kilinadigan shaxs uzining sugurta ob’ekti tugrisida sugurtalovchi ga karaganda kuprok axborot ga e ga. SHuning uchun xam, bu erda zaifrok, sogligi yaxshi bulmagan shaxslar kuprok sugurta kompaniyasi xizmatidan foydalanish ga xarakat kiladilar. Ushbu xolat sugurta kompaniyalarini sugurta narxini oshishi ga olib keladi va yukori sugurta narxi uz navbatida sogligiyaxshi bulgan shaxslarni sugurtalash ga bormasligini kuchaytiradi.
Ma’naviy tavakkalchilik (yukotish) - yukotishlar sugurta kompaniyasi tomonidan tulik koplanishi ga ishonib vujud ga kelishi mumkin bulgan yukotishlar extimolini onuli ravishda oshirish ga intiluvchi shaxslarning xatti-xarakati.
Insonlar uz xayotini, mulkini sugurtalagandan keyin, uzining xayoti ga, mulkining saklanishi ga kupincha befark karay boshlaydilar. Ular sugurtalash gacha kilinadigan extiyot-choralarni bajarmay kuyadilar. Bunday xolat tavakkalchilikni kuchaytiradi va inson uzini sugurta kilgan vokea-xodisalarning sodir bulish extimolini oshishi ga olib keladi.
Ba’zi bir nopok insonlar yukori sugurta xaki olish maksadida, onuli ravishda uzining eski uyini yokadi, mulkini yaroksiz xolat ga keltiradi va xatto uz karindoshlarini uldirish gacha boradilar.
Ma’naviy yukotishlarni kuyidagiyullar orkali kamaytirish mumkin:

• 
  sugurtalanadigan shaxslarni yaxshirok tekshirish, mijozlarni yukotishlari buyicha klassifikatsiya kilish asosida sugurta badalini differensiatsiyalash (ya’ni, yukotishi yukori bulgan shaxs uchun yukori sugurta badali belgilash);
  
• 
  yukori yukotish ga e ga buladigan shaxslar bilan sugurta shartnomasini tuzmaslik (narkomanlar, spirtli ichimlik ichib avtomobil xaydaydigan shaxslar);
  
• 
  yukotishni kisman koplash sharti bilan sugurtalash.