8- mavzu. Bozor va tavakkalchilik reja

3. Tavakkalchilikni (yukotishlarni) pasaytirish
Tavakkalchilikni pasaytirishning kuyidagiturlari mavjud: diversifikatsiya, sugurtalash, tavakkalchilikni taksimlash, axborot izlash.
Diversifikatsiya usulida tavakkalchilik bir necha tovarlar ga taksimlanadi, ya’ni biror tovarni sotish (sotib olish) yukori tavakkalchilik bilan boglik bulishi boshka bir tovarni sotishdan (sotib olishdan) buladigan tavakkalchilikni kamaytirish ga olib keladi.
Masalan, biror firma ikki xil maxsulot ishlab chikaradi. Ma’lumki, bir vaktning uzida ikkala maxsulot turi ga bulgan talabning kamayib ketish extimoli, ulardan bittasi ga bulgan talabni kamayib ketish extimolidan yukori. Kup xollarda bir turdagimaxsulot ga bulgan talab kamayganda ikkinchi turdagimaxsulot ga bulgan talab oshadi. Kuyidagi4-jadvalda ikki turdagimaxsulotdan olinadigan daromadlar keltirilgan.
4-jadval
Tovarlarni sotishdan tushgan daromad.

Tovarlar turi	YOz fasli	Kish fasli
1-tur (muzkaymok)	6 mln. sum	1 mln. sum
2-tur (issik choy)	1 mln. sum	6 mln. sum

Firma uz ishlab chikarishini diversifikatsiya kilib yoz oyida ikkinchi tur tovar xisobidan yukotadigan daromadini birinchi tur tovarni kuprok sotish xisobidan koplaydi. Xuddi shunday kish faslidagiyukotishlar ikkinchi tovar xisobidan koplanadi. Kurinib turibdiki firma diversifikatsiya yuli bilan tavakkalchilikni kamaytirdi. Lekin, diversifikatsiya tavakkalchilikni tulik yukotmaydi, u fakat kamaytiradi xolos.

Tavakkalchiliklarni kushish - ushbu usul tasodifiy yukotishlarni uz garmas xarajatlar ga aylantirish orkali tavakkalchilikni kamaytirish ga karatilgan. Ma’lumki, mulkning ugirlanishi, shaxsning kasal bulib ish ga chikmasligi, tabiiy ofatlarning bulishi tasodifiy bulib ular juda katta xarajatlar ga olib kelishi mumkin. Ushbu noxush xodisalarning okibatlarini kamaytirishda sugurtaning axamiyati katta.
Uzbekistonda xam xozirgi vaktda kupgina insonlar uz xayotlarini, mulkini sugurtalaydilar. Sugurta ishlarini yul ga kuyish uchun respublikada maxsus konunlar ishlab chikilgan va bir kator davlat va nodavlat sugurtalash firmalari faoliyat kursatmokda.
Sugurtalashda tavakkalchilikni kushish samaradorligishu bilan belgilanadiki, sugurtalangan shaxslarning tavakkalchiligibir-biri ga boglik bulmasligikerak.