Mavzu: Maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyachisi shaxsiga qo’yilgan talablar Topshirdi: Qabul qildi: Reja

URGANCH RANCH TEXNOLOGIYA UNIVERSITETI

Maktabgacha ta’lim psixologiyasi va pedagogikasi yo’nalishi

__ kurs ____-guruh talabasi

__________________________________________________ning

“______________________________________________________________

_______________________________________________” fanidan tayyorlagan

MUSTAQIL ISHI

Mavzu: Maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyachisi shaxsiga qo’yilgan talablar


Topshirdi: _______________________
Qabul qildi: ______________________


Reja:

1 Tarbiyachi va uning jamiyatda tutgan o‘mi

2. Tarbiyachi shaxsiga qo‘yilgan talablar

3. Tarbiyachi shaxsini shakllantirish

4 Xulosa

5 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhat

0 ‘zbekiston Respublikasida amalga oshiriladigan ulkan islohotlaming muvaffaqiyati, eng awalo, odamlaming o‘z ishlariga 

mas’uliyat bilan qarashlariga, kundalik mehnat faoliyatida mam- 
lakat taraqqiyotiga hissa bo‘lib qo‘shiladigan ishlami qila olishla- 
riga bog‘liq. Jamiyatda pedagog (o‘qituvchi, tarbiyachi), 
birinchi-dan,o‘sib kelayotgan avlodni tarbiyalash, 
ikkinchidan,mehnat- 
kash xalqimizga har tom onlam a bilim berishdek savobli va 
mas’uliyatli vazifalami bajaradi.
Tarbiyachining qadr-qimmati shu qadar buyukki, u odamni 
ma’naviy jihatdan boy qilib, qalbini baxtga, ilohiy nurga to ‘ldiradi. 
Dunyoda biror kimsa yo‘qki, uning ustozi bo‘lmasa. Hukumat 
rahbarimi, buyuk allomami, shifokormi, xalq mehrini qozongan 
yozuvchimi yoki qo‘li gul kosibmi, qo‘yingki, barcha-barchaning 
o‘z ustozi va hayot yo‘lini charog‘on etib turuvchi yo‘lboshchisi 
bo‘ladi.Ustozning eng buyuk burchi xalqqa nafi tegadigan, aql-idrokli, 
qobiliyatli, uquvli shogirdlar tayyorlashdir.
Tarbiyachi yosh avlodni xalqimizning munosib farzandlari 
qilib tarbiyalashdek muhim, faxrli va shu bilan birga mas’uliyatli 
vazifani bajaradi. Tarbiyachining siyosiy yetukligi bolalami tar­
biyalash uchun xalq va jamiyat oldidagi o‘z mas’uliyatini ang- 
lashga, ta’lim-tarbiya ishlarini hal etishga ijodiy yondashishga, 
o‘z mahoratini doimo takomillashtirib borish va hamkasblarining 
ishdagi o‘sishiga ko‘maklashishda yordam beradi. Tarbiyachi o‘zi 
yashab turgan o‘lka hayotini bilishi, tabiat va jamiyat qonunlarini 
tushunishi, ijtimoiy faol bo‘lishi kerak.
Respublikamiz rahbariyati pedagoglar faoliyatini yuqori ba- 
holamoqda. M a’lumki, 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Far- 
moniga binoan 1-oktabr xalq ta’limi xodimlari — o‘qituvchi va 
murabbiylar kuni deb e’lon qilindi. Bu voqea davlatimizning o‘qi-
tuvchilami jamiyatda tutgan о‘mini naqadar yuksak baholashi- 
dan dalolat beradi. Yosh avlodni barkamol qilib tarbiyalashda 
erishgan yutuqlari uchun, pedagogik ishidagi ijodiy mehnatlari 
uchun, ilg‘or tajribalarni umumlashtirishda erishgan yutuqlari 
uchun o ‘qituvchi, tarbiyachilar «Metodist o‘qituvchi», «Katta 
o‘qituvchi», «Metodist-tarbiyachi», «Xalq maorifi a’lochisi» va 
shu kabi sharafli unvonlar bilan taqdirlanadilar. Xalq ta ’limi 
xodimlari orasidan respublika bo‘yicha deputatlar saylanishi ham 
ularga bo‘lgan chuqur hurmat-ehtiromni bildiradi.
Respublikamizda pedagog xodimlarning oylik maoshlari yil­
dan yilga oshirilib, turmush sharoitlari yaxshilanib kelinmoqda. 
Pedagog xodimlarning malakasini oshirish ilmiy-metodik mar- 
kazlari kengaytirilmoqda, ularning siyosiy tayyorgarligiga talab 
kuchaytirilmoqda, har 4—5 yilda qayta tayyorlashdan o‘tishlari 
uchun shart-sharoit yaratilmoqda. Tarbiyachi bolalarga kundalik hayotda, o‘yinlarda, mash- 
g'ulotlarda, birgalikdagi m ehnat faoliyatida va ular bilan bo‘ladi- 
gan muomalada ta ’sir ko‘rsatadi. U har bir bolani diqqat bilan 
o‘rganishi, uning shaxsiy xususiyatlarini, qobiliyatlarini bilishi, 
pedagogik nazokatini namoyon qilishi, bolalaming xulq-atvorini, 
ish natijalarini haqqoniy baholashi kerak, ularga o ‘z vaqtida yor- 
dam ko‘rsata olishi, oiladagi ahvoli bilan qiziqishi zarur. Hozirgi 
zamon tarbiyachisining o‘z kasbiga sadoqatliligi, g‘oyaviy e’tiqodi, 
bu kasbga bo‘lgan cheksiz sadoqati uni boshqa kasb egalaridan 
ajratib turadi.
Tarbiyachi shaxsiga qo‘yiladigan m uhim talablardan biri 
shuki, u o‘z predmetini, uning metodikasini chuqur o‘zlashtir- 
gan b o ‘lishi zarur. Predm etni va uning nazariyasini chuqur 
o'rganishi bolalami ilmga bo‘lgan qiziqishlarini oshiradi. Bu peda- 
gog-tarbiyachining obro‘sini ko‘taradi. Tarbiyachi kasbiga xos 
bo‘lgan muhim fazilatlardan, talablardan biri bolalarni sevish, 
ularning hayoti bilan qiziqish, har bir shaxsni hurmat qilishdan 
iborat. Bolani sevgan, butun kuch va bilimini bolalami kelajagi 
buyuk vatanga sodiq fuqaro qilib tarbiyalashga safarbar qila ola- 
digan odamgina haqiqiy pedagog-tarbiyachi bo‘la oladi. Bolaga 
befarq, uning kelajagi bilan qiziqmaydigan, tarbiyachilik kasbiga 
loqayd odam haqiqiy pedagog-tarbiyachi bo‘la olmaydi.
Bolalami sevish pedagogning murakkab mehnatini jozibali va 
yengil qiladi. 0 ‘qituvchi, tarbiyachining bolalarga munosabati 
pedagogikada tarbiyalanuvchi shaxsga hurmat, unga talabchanlik 
bilan bir qatorda turadi. Bu munosabat bolada pedagogga nisbatan 
ishonchni uyg‘otadi, o‘qituvchiga bolalarga chinakam m a’naviy 
murabbiy bo‘lishga imkon beradi.
Pedagog faoliyatining muvaffaqiyati pedagogik qobiliyatlari- 
ning mavjudligiga ham bog‘liqdir. Pedagogik qobiliyatlar — peda­
gogik mahoratga erishishning zaminidir. Pedagogik qobiliyatlar 
tarkibiga pedagogik kuzatuvchanlik, pedagogik tasawur, diqqatni 
taqsimlash, tashkilotchilik qobiliyati va pedagogik muomala kiradi. 
Pedagogik qobiliyatlar pedagogik faoliyat jarayonida, shuningdek, 
uni bu faoliyatga tayyorlash jarayonida shakllanadi. Pedagogik 
mahorat — yosh avlodga ta ’lim-tarbiya berishni yuksak darajada 
va doimiy ravishda takomillashtirib borish san’atidir. Tarbiyachi maktabgacha yoshdagi bolalarga tabiat, jamiyat 
hodisalari, kattalarning mehnati haqida boshlang‘ich bilim va tu- 
shunchalar beradi, ularga madaniy axloq, o‘z tengdoshlari va kat­
talar bilan madaniyatli munosabatda bo‘lish odatlarini singdiradi. 
Ularda yaxshilik, haqiqatgo‘ylik, adolat, jasurlik, kamtarinlik, 
kattalarga hurmat bilan qarash, tabiatga qiziqish, kuzatuvchanlik, 
o‘simlik va hayvonlarga g‘amxo‘rlik bilan qarash, mehnatsevarlik, 
kattalarning mehnati natijalarini asrab-avaylash kabi axloqiy si- 
fatlami tarbiyalaydi.
Xalq san’ati, musiqa, ashula, adabiyot, tasviriy san’atni 
bilish, san’atga muhabbat tarbiyachini madaniyatli qiladi, bolalar 
bilan olib boradigan ishida yordam beradi. Pedagog kerakli bilim, 
malaka va ko‘nikmalami m a’lum bir izchillik bilan egallab bor- 
sagina bolalami tarbiyalash va ularga ta’lim berish ishida yaxshi 
natijalarga erishadi. Tarbiyachi o‘z kasbining mohir ustasi bo‘lishi 
uchun maxsus tayyorgarlik ko'rishi kerak. U quyidagi shartlarga 
amal qilishi kerak:
• yosh avlodni tarbiyalash uchun yuqori malakali, kerakli 
bilimlami egallab, kerakli adabiyotlami tanlay oladigan, il­
miy adabiyotlar bilan ishlay oladigan, ilg‘or tajribali pe- 
dagoglaming tajribasini o‘rganib, o‘z ishiga tatbiq eta oltt- 
digan kishi bo‘lishi;
• bolalami kuzata oladigan ularning xulqi, xatti-harakati sa- 
bablarini to ‘g‘ri tahlil qilib, unga ijobiy ta’sir etuvchi vosi- 
talami topa olishi;
• yosh avlodni kerakli bilim, malaka, ko‘nikmalardan xabar- 
dor qilish uchun pedagogning nutqi ravon, aniq, mantiqiy, 
ixcham bolishi, ta’lim berishda texnikaviy vositalardan sa- 
marali foydalana olishi kerak. Bolalar bilim, malaka, ko‘nik- 
malarni yaxshi o‘zlashtirib olishlari uchun faollashtiruvchi 
savollardan foydalanishi;
• o‘ziga yuklangan vazifani bajarishi uchun bolalarda o‘sha fao- 
liyatiga nisbatan qiziqish uyg‘ota olishi, ularning diqqatini 
jalb qilib, faolligini o ‘stirishi, bolalaming xulqini, xatti- 
harakatini haqqoniy baholay olishi;
• har bir faoliyat uchun kerakli materiallami oldindan tayyor- 
lab qo‘yishi;
• kun tartibini to‘g‘ri tashkil eta bilishi, bolalar jamoasiga undagi 
har bir a’zoni e’tiborga olgan holda rahbarlik qila bilishi;
• bolalaming ruhiy va jismoniy holatini aniqlay bilishi va buni 
bolalar bilan amalga oshiriladigan ta’lim-tarbiyaviy ishlarida 
e’tiborga olishi;
• ota-onalar bilan muntazam ravishda suhbatlar, uchrashuvlar 
o‘tkazib, axborot almashtirib turishi;
• bolalarga nisbatan xayrixoh bo‘lishi, har bir bola uchun 
qulay sharoit yaratishi, xafa bo‘Isa ovuntira olishi;
• oUb borgan ta’lim-tarbiya ishini tahlil qila bilishi va uni yanada 
yaxshilash yo‘llarini topa olishi kerak.
Eng muhimi — tarbiyachi bolalarga ishonch bilan qarashi, 
ulaming mehnatsevarligi, mustaqilligi, tashabbuskorligini to ‘g‘ri 
taqdirlashi va mustaqil faoliyatlari uchun imkoniyat yaratishi ke­
rak. Buni bolalar yuqori baholashadi. Tarbiyachi yosh avlodni xalqimizning munosib farzandlari qilib tarbiyalashdek muhim, faxrli va shu bilan birga mas’uliyatli vazifalarni bajaradi. Bola shaxsining shakllanishida tarbiyachining yetakchi rol oʻynashi, uning har bir bolani shaxs sifatida shakllanishida javobgar ekanligini taqozo etadi. Tarbiyachi bolalarga kundalik hayotda, oʻyinlarda, mashgʻulotlarda, birgalikdagi mehnat faoliyatida va ular bilan boʻladigan muomalada ta’sir koʻrsatadi. U har bir bolani diqqat bilan oʻrganishi, uning shaxsiy xususiyatlarini, qobiliyatlarini bilishi, pedagogik nazokatini namoyon qilishi, bolalarning xulq-atvorini, ish natijalarini haqqoniy baholashi kerak hamda ularga oʻz vaqtida yordam koʻrsata olishi, oiladagi ahvoli bilan qiziqishi zarur. Zamonaviy demokratik jamiyatda maktabgacha ta’lim tashkilotlariga qoʻyilayotgan talablar tarbiyachidan muntazam ravishda oʻzining umummadaniy va kasbiy tayyorgarligini boyitib borishni talab qiladi. Tarbiyachi shaxsiga qoʻyiladigan muhim talablardan biri shuki, tarbiyachi nutq madaniyatiga ega boʻlishi lozim. Nutq madaniyati – bu tarbiyachida boʻlishi shart va majburiy sifatlardan hisoblanadi. Bu tarbiyachidagi nutqiy koʻnikma va nutqiy malakalarni hosil qiladi. Bu koʻnikma tarbiyachi faoliyatida takomillashib boradi, maxsus mehnat va mashqlar evaziga malaka oshiriladi hamda erishilgan muvaffaqiyatlar tufayli qobiliyat va mahorat shakllanadi. Nutq madaniyati jamiyat madaniy-ma’rifiy taraqqiyotining, millat ma’naviy kamolotining muhim bеlgisidir. Haqiqiy ma’nodagi madaniy nutq shaxs umummadaniy saviyasining favqulodda muhim unsurlaridan biridir. Shuning uchun ham mamlakatimizda ma’naviy-ma’rifiy islohotlar davlat siyosatining ustuvor yoʻnalishi dеb e’tirof etilgan bugungi kunda nutq madaniyati masalalari, pedagoglarning nutqiy madaniyat mahorati, farzandlarimizning madaniy nutq koʻnikmalari va malakalarini oshirish, ta’lim jarayonining barcha bosqichlarida madaniy nutq muammolarini еtarli darajada nazarda tutish har qachongidan ham dolzarb. Tarbiyachi nutq madaniyati – ijtimoiy madaniyatini, kishilik jamiyatining madaniyatini aks ettiruvchi bir koʻzgudir. Nutq madaniyati adabiy tilning har ikki shakli – yozma va ogʻzaki shakli uchun zarurdir. Nutq madaniyatiga e’tibor birgina tarbiyachilardan emas, balki har bir fuqarodan ongli ravishda oʻzlashtirish talab qilinadigan insoniy vazifalaridan biridir. Uni egallash har bir tarbiyachining va shaxsning madaniy saviyasi va bilimiga bogʻliq. Tarbiyachi pedagogik mahoratida nutq madaniyati, uning nafaqat ma’naviy va axloqiy jihatdan boyligini, balki bilimini tafakkurini ilmiy dunyo qarashini boyligini fikrva mushohada yuritishini belgiovchi meyordir. Tarbiyachi nutq madaniyatiga ega boʻlishi uchun uning nutqi quyidagi xususiyatlarni oʻzida aks ettirishi kerak: ˗˗ Nutqning toʻgʻriligi – nutqning eng muhim aloqaviy fazilatidir. Nutq toʻgʻri boʻlmasa boshqa kommunikativ sifatlari ham vayron boʻladi. Nutqning tuzilishi toʻgʻri boʻlmasa, uning mantiqiyligi, aniqligi, maqsadga muvofiqligiga ham putur etadi. Agar tarbiyachining nutqi toʻgʻri boʻlsa, jumlalarni, soʻzlarni va har bir tovushni toʻgʻri talaffuz etsa, bolalar ona tilining tovush tomonini muvaffaqiyatli ózlashtira oladilar. ˗˗ Nutqning aniqligi - bu soʻzning oʻzi ifodalayotgan voqelikka mutlaqo mos va muvofiq kelishidir. Aniqlik nutqning fazilati sifatida yorqin ifodalash qobiliyati bilan, nutq predmetining ma’nosi bilan, nutqda ishlatilayotgan soʻz ma’nolarini bilish bilan bogʻliq boʻladi. Tarbiyachi nutqining aniq, oddiy bólishi, fikrlar izchillik bilan bir-biriga bogʻlanib, tushunarli ifodalanishi lozim. Bolalar tarbiyachidan, kattalardan tovush va soʻzlarni toʻgʻi talaffuz etishni oʻrganibgina qolmasdan, balki tinglagan ertak va hikoyalarining mazmunini aniq, qiziqarli tarzda qayta hikoya qila olishga, tevarak-atrofni kuzatish natijasida olgan taassurotlarini soʻzlab berishga, óz fikrlarini ketma-ketlik bilan bayon etishga, xulosalar qilishni ham oʻrganadilar. ˗˗ Nutqning ifodalilgi - yaxlit bir sistema asosida tuzilgan, fikrlar rivoji izchil boʻlgan, har bir soʻz, ibora aniq maqsadga muvofiq ravishda ishlatiladigan nutqni tushunamiz. Nutqda fikrlar, his-tuygʻularni aniq ifoda etish lozim. Bunga faqat soʻzlar yordamidagina emas, balki nutqning ifodaviy vositalaridan: ovoz kuchi, temp, toʻxtam, ritm, urgʻu va hokazolardan ifoydalanish orqali erishiladi. Tarbiyachining she’r, ertak va hikoyalar oʻqib berayotganda ushbu vositalardan oʻrinli foydalanishi bolalar asar mazmunini yaxshi tushunib olishlari va ona tilining goʻzalligini his etishlariga yordam beradi. ˗˗ Nutqning sofligi - eng avvalo, uning adabiy tilning lisoniy normasiga muvofiq kelish kelmasligi tushuniladi. Darhaqiqat, yaxshi, ideal nutq hozirgi oʻzbek adabiy tili talablariga mos holda tuzilgan boʻlishi, turli til, ayri adabiy til unsurlaridan xoli boʻlishi kerak. Tarbiyachi adabiy til normalariga amal qilishi, oʻz nutqida turli mahalliy soʻzlarni ishlatmasligi, sóz urgʻulariga toʻgʻri ishlatishi lozim. ˗˗ Nutqning boyligi - tilning lugʻaviy boyligidan foydalangan holda yangi soʻzlar, jumlalar tuzish malakasiga ega boʻlishiligi lozim. Tarbiyachi soʻzlardan toʻgʻri foydalanishi lozim. Haddan tashqari me’yoridan ortiqcha gapirish bolalarni charchatadi. Agar me’yoridan past kuchsiz boʻlsa, bolalar mashgʻulotda zerikadilar. Shuning uchun tarbiyachi har soʻz va jumlalarini tushunarli tuzishga erishish lozim. Nutqda bildiriladigan mazmunni bolalarga tushunarli, qiziqarli. bogʻlangan holda yetkaza olish tarbiyachi nutqining zaruriy xususiyatlaridan hisoblanadi. Tarbiyachi nutq madaniyati birdaniga shakllanib maromiga yetadigan jarayon emas, u pedagogik mahorat bilan kasb faoliyati natijasida yillardavomida takomillashib sayqalanib boraverdi. Tarbiyachining nutqiy qobiliyati kasbiy, pedagogik talablar asosida shakllanib boradi. Uni rivojlantirish faqat tarbiyachining shijoatiga bogʻliq. Shu qobiliyat tufayli tarbiyachining nutq madaniyati ham shakllanib boradi. Nutq madaniyatiniining qonun qoidalarini yaxshi tushinish aniq ravshan ifodali nutq tuza olish tilning ifodali vositalaridan mazmuniga uslubga koʻra nutqiy vaziyatga qarab oʻrinli foydalana olish mahoratdir. Tarbiyachi modelining nutqiy madaniyatini shakllantirishda uning mustaqil fikrlashi fikr mahsulini nutq sharoitiga mos ravishda ogʻizaki va yozma shakllarda toʻgʻri varavon ifodalashi bu tarbiyachining nutqiy savodxonligini yanada shakllantirishiga yordam beradi. bolalar beixtiyor taqlid qiladigan namuna tarbiyachi (bog'bon)ning tilidir, tarbiyachining tili bolalar tiliga g'oyat samarali va nihoyatda kuchli ta‟sir ko'rsatadigan hamma narsalarni o'zida birlashtiradigan bo'lishi kerak. Bog'bonning tili bekam-u ko'st, adabiy talaffuzning har qanday nuqsonlaridan xoli bo'lishi lozim".Tarbiyachi maktabgacha ta‟lim tashkilotida asosiy shaxs hisoblanadi. Butun g„oyaviy-tarbiyaviy ishlarning sifati va qolaversa, kelajak avlodni tarbiyalanganlik va bilish darajasi tarbiyachining g„oyaviy-siyosiy va ilmiypedagogik tayyorgarligiga, javobgarlik hissiga, pedagogik mahoratiga va ishga bo„lgan ijodiy munosabatiga bog„liq. Bolaning o„quv faoliyatiga bo„lgan munosabati ko„proq uning tarbiyachi shaxsiga munosabati bilan belgilanadi.  Tarbiyachining o„ziga xos xususiyati – uning yuksak kasb mahoratidir. Eng muhimi – bolaning ruhiyatini, yosh va o„ziga xos ruhiyfiziologik xususiyatlarini bilishdir.  Bolalar bog„chasi dasturi bolalarning yoshini, jismoniy va ruhiy xususiyatlarini hisobga olib tuzilgani bilan har bir boladagi alohida ruhiy xususiyatning qay vaqtda va qanday namoyon bo„lishini oldindan ko„ra olmaydi, bu ish dasturda yaxshi tayyorlangan tarbiyachining zimmasiga yuklanadi.  Tarbiyachi o„z guruhidagi har bir bolaning jismoniy tomondan yaxshi rivojlanishi, uning oliy nerv faoliyati yaxshi ishlashi, shuningdek aqliy, axloqiy, mehnat, estetik tomondan normal tarbiyalanishi uchun yaxshi shartsharoit yaratadi. Tarbiyachi har bir boladagi o„ziga xos xususiyatlarni yaxshi bilgan holda undagi o„ziga xos xususiyatlarni (zararli bo„lsa) yo„qota borib, bolaga nisbatan qulay talab qo„yadi.  Tarbiyachi har bir bolaning kelajakda haqiqiy inson bo„lishiga yordam beradigan sifatlarini va imkoniyatini rivojlantirishi lozim. Maktabgacha tarbiya yoshi davrida tarbiyachining bolaga shaxsiy ta‟siri juda katta bo„ladi. CHunki bu davrdagi har bir ta‟surot bolaning xotirasida bir umrga saqlanib qoladi. Bolani tushuna bilish va uning ma‟naviy dunyosiga kira olish tarbiyachidan zo„r kasb tayyorgarligini talab etadi. Bola bilan jonli munosabatda bo„lish – fikrlar manbai, pedagogik yangiliklar, quvonch vatashvishlardirki, busiz tarbiyachining ijodiy mehnatini tasavvur etib bo„lmaydi. Tarbiyachi bolalarga ta‟lim berishni kun davomida amalga oshiradi: ularning bilimlarini boyitadi, madaniy, gigienik, xulq madaniyati, nutqi, sanoq-hisob, harakatlari kabi turli-tuman malaka va ko„nikmalarini shakllantirib boradi. Ammo ta‟lim berishda bosh rolni mashg„ulot egallaydi. Mashg„ulotlar bolalar bog„chasida ta‟limni tashkil etish shaklidir. U maktabgacha tarbiya yoshidagi hamda bolalar uchun majburiydir, unda dastur mazmuni belgilab berilgan. Kun tartibida unga ma‟lum o„rin va vaqt ajratilgan. Mashg„ulot tarbiyachi rahbarligida o„tkaziladi, tarbiyachi mashg„ulotlarda bolalarni yangi bilimlardan xabardor qiladi, bolalar egallab olgan bilimlarini esa aniqlab mustahkamlaydi. Bolalarning amaliy mashg„ulotlarini tashkil etadi. O„quv materialining mazmuni asta-sekin murakkablashtirilib boriladi. Demak, mashg„ulot bolalarni maktabga tayyorlashda katta ahamiyatga ega. Mashg„ulot bolalarda barqaror diqqat, irodani, diqqatni jalb eta olish kabi qobiliyatlar rivojlanadi. Ayniqsa, bolalarga bilim berishni jamoa usulida olib borish katta ahamiyatga birgalikdagi faoliyatda bolalar bir- birlariga faol ta‟sir etishadi, o„z tashabbusi, topag„onligini namoyon qilish imkoniyati tug„iladi. Bolalar ishiga zo„r berishni talab etuvchi vazifa qo„yilganda birgalikda qayg„urishadi, jamoatchilik hissi shakllanadi Har bir yosh guruhidagi bolalar, o„z tarbiyachilari bilan maishiy-xo„jalik, mehnat, o„yin faoliyatida muloqotda bo„ladilar. Tarbiyachi bolalar o'yinini tashkil etadi, badiiy asarlarni o'qib beradi yoki hikoya qiladi. Mana shu jarayonda tarbiyachi nutqining yaxshi tomonlari ham, nuqsonlari ham yaqqol namoyon bo'ladi va bu xususiyatlar tarbiyalanuvchilar nutqida o„z aksini topadi. Demak, bolalar bog'chasi tarbiyalanuvchilarining nutq xusu- siyatlari to'laligicha tarbiyachi nutqiga bog'liq. Doimo bolalarning diqqat markazida bo'lgan tarbiyachining nutqi bolalar uchun madaniy nutq namunasi hisoblanadi. Tarbiyachi har doim o'z nutqiga tanqidiy nuqtayi nazardan qarashi, agar nutqida biror kamchilikni sezsa, uni darhol bartaraf etishga harakat qilishi lozim.
Pedagogika
–
bu kelajak, istiqbol uchun meros qilib qoldiriladigan boylikdir.
Bu boyl
ikning qadr
-
qimmati shu qadar buyukki, u odamni ma'naviy jihatdan boy
qilib, qalbini baxtga, ilohiy nurga to‘ldiradi. Dunyoda biror kimsa yo‘qki, uning
ustozi bo‘lmasa. U hukumat rahbari, buyuk allomalarni, shifokorlarni, xalq mehrini
qozongan yozuvchimi y
oki qo‘ligul kosibmi, qo‘yingki, barcha
-
barchaning o‘z
ustozi va hayot yo‘lini charog‘on etib turuvchi yo‘lboshchisi bo‘ladi.
Jumhuriyatimizda pedagog xodimlarning oylik maoshlari yildan
-
yilga oshirilib,
turmush sharoitlari yaxshilanib kelinmoqda. Pedagog
xodimlarni malakasini
oshirish
ilmiy
-
metodik
markazlari
kengaytirilmoqda,
ularning
siyosiy
tayyorgarligiga talab kuchaytirilmoqda; har 4
-
5 yilda qayta tayyorlashdan o‘tishlari
uchun shart
-
sharoit yaratilmoqda.
Pedagog
–
tarbiyachi shaxsiga qo‘yilgan talabl
ar.
Pedagog
-
tarbiyachi bolalarga kundalik hayotda, o‘yinlarda, mashg‘ulotlarda,
birgalikdagi mehnat faoliyatida va ular bilan bo‘ladigan muomalada ta'sir ko‘rsatadi.
U har bir bolani diqqat bilan o‘rganishi, uning shaxsiy xususiyatlarini, qobiliyatlarini
b
ilishi, pedagogik nazokatini namoyon qilishi, bolalarning xulq
-
atvorini, ish
natijalarini haqqoniy baholashi kerak, ularga o‘z vaqtida yordam ko‘rsata olishi,
oiladagi ahvoli bilan qiziqishi zarur. Hozirgi zamon tarbiyachisining asosiy
fazilatlaridan biri
o‘z kasbiga sadoqatliligi, g'oyaviy e'tiqodliligi o‘z kasbini sevishi
va bu kasbga bo‘lgan cheksiz sadoqat o‘qituvchi
–
tarbiyachi boshqa kasb egalaridan
ajratib turiladi. Pedagog
–
tarbiyachi shaxsiga quyiladigan muhim talablaridan biri
shuki, u o‘z predme
tini, uning metodikasini chuqur o‘zlashtirgan bo‘lishi zarur.
Predmetni va uning nazariyasi chuqur bilishi bolalarni bilishga bo‘lgan qiziqishlarini
oshiradi.Bu pedagog
–
tarbiyachining obro‘sini ko‘taradi. Tarbiyachi kasbiga xos
bo‘lgan muhim fazilatlarid
an talablaridan biri bolalarni sevish ularning hayoti bilan
qiziqish har bir shaxsni hurmat qilishdan iborat. Bolani sevgan butun kuch va
bilimini bolalarni kelajagi buyuk vatanga sodiq fuqaro qilib tarbiyalashga safarbar
qilaoladigan odamgina haqiqiy tarb
iyachi pedagog bo‘la oladi.
Bolaga befarq uning kelajagi va qiziqmaydigan tarbiyachilik kasbiga loqayd odam
haqiqiy pedagog
–
tarbiyachi bo‘la olmaydi.
–
pedagogning murakkab mehnatini jozibali va yengil qiladi.
O‘qituvchi tarbiyachining
bolalarga munosabati pedagogikada tarbiyalanuvchi
shaxsga hurmat, unga talabchanlik bilan bir qatorda turadi. Bu munosabat bolada
pedagoga nisbatan ishonchni uyg‘otadi, o‘qituvchiga bolalarga chinakam ma'naviy
murabbiysi bo‘lishga imkon beradi.
Pedagog
fao
liyatining
muvaffaqiyati
pedagogik
qobiliyatlarining
mavjudligiga ham bog‘liqdir. Pedagogik qobiliyatlar
-
pedagogik mahoratiga
erishishning zaminidir. Pedagogik qobiliyatlar tarkibiga: pedagogik kuzatuvchanlik,
pedagogik tasavvur, diqqatni taqsimlash, tas
hkilotchilik qobiliyati va pedagogik
muommolar kiradi. Pedagogik qobiliyatlar pedagogik faoliyati jarayonida,
shuningdek uni bu faoliyatga tayyorlash jarayonida shakllanadi.
Pedagogik mahorat
–
bu yosh avlodga ta'lim
-
tarbiya berishni yuksak darajada va
do
imiy ravishda takomillashtirib borish san'atidir.
Pedagog
–
tarbiyachi shaxsini shakllantirish.
Tarbiyachi maktabgacha yoshidagi bolalarga tabiat, jamiyat hodisalari,
kattalarning mehnati haqida boshlang‘ich bilim va tushunchalar beradi, ularga
madaniy axl
oq, o‘z tengdoshlari va kattalar bilan madaniyatli manosabatda bo‘lish
odatlarini singdiradi, yaxshilik, haqiqatgo‘ylik, adolat, jasurlik, kamtarinlik,
kattalarga xurmat bilan qarash, tabiatga qiziqish, kuzatuvchanlik, o‘simlik va
hayvonlarga g‘amxo‘rlik b
ilan qarash, mehnatsevarlik, kattalarni mehnati
natijalarini asrab
-
avaylash kabi ahloqiy sifatlarni tarbiyalaydi.Xalq san'ati, musiqa,
ashula, adabiyot, tasviriy san'atni bilish, san'atga muhabbat tarbiyachini madaniyatli
qiladi, bolalar bilan olib boradig
an ishida yordam beradi. Pedagog kerakli bilim,
malaka va ko‘nikmalarni ma'lumbir izchillik bilan egallab borsagina bolalarni
tarbiyalash va ularga ta'lim berish ishida yaxshi natijalarga erishadi. Tarbiyachi o‘z
kasbining mohir ustasi bo‘lish uchun maxsus
tayyorgarlik ko‘rishi kerak. U quyidagi
shartlarga amal qilishi kerak:
1. Pedagog yosh avlodni tarbiyalash uchun yuqori ma'lumotli, kerakli bilimlarni
egallab, kerakli adabiyotlarni tanlay oladigan, ilmiy adabiyotlar bilan ishlay
oladigan, ilg‘or tajribal
i pedagoglarning tajribasini o‘rganib, o‘z ishiga tadbiq eta
oladigan kishi bo‘lishi kerak
2.Pedagog bolalarni kuzata oladigan, ularning xulqi, xatti
-
harakati sabablarini
to‘g‘ri tahlil qilib, unga ijobiy ta'sir etuvchi vositalarni topa olishi kerak.
3. Yo
sh avlodni kerakli bilim, malaka, ko‘nikmalardan xabardor qilish uchun
pedagogning nutqi ravon, aniq, mantiqiy, ixcham bo‘lishi lozim. Ta'lim berishda
texnikaviy vositalardan samarali foydalana olishi kerak. Bolalar bilim, malaka,
ko‘nikmalarni yaxshi o‘zl
ashtirib olishlari uchun faollashtirib savollardan
foydalanishi kerak.
4. Tarbiyachi o‘ziga yuklangan vazifani bajarish uchun bolalarda o‘sha faoliyatiga
nisbatan qiziqish uyg‘ota olish, ularning diqqatini jalb qilib, faolligini o‘stirish,
bolalarning xulq
ini, xatti
-
harakatini haqqoniy baholay olishi kerak.
5. Har bir faoliyat uchun kerakli materiallarni oldindan tayyorlab qo‘yishi kerak.
6. Kun tartibini to‘g‘i tashkil eta bilishi, bolalar jamoasiga undagi har bir a'zoni
e'tiborga olgan holda rahbarlik qil
a bilish.
7. Bolalarning ruhiy va jismoniy holatini aniqlay bilishi va buni bolalar bilan amalga
oshiriladigan ta'lim
-
tarbiyaviy ishlarida e'tiborga olishi lozim.
8. tarbiyachi ota
-
onalar bilan muntazam ravishda suhbatlar, uchrashuvlar o‘tkazib,
axborot al
mashtirib turishi kerak.
9. Pedagog bolalarga nisbatan hayrihoxlik munosabatda bo‘lishi, har bir bola uchun
qulay sharoit yaratishi, hafa bo‘lsa ovuntara olishi kerak.
10. Kun tartibida olib borgan ta'lim
-
tarbiya ishini tahlil qila bilishi va uni yanada
ya
xshilash yo‘llarini topa olishi kerak.
Eng muhimi
–tarbiyachi bolalarga ishonch bilan qarashi, ularning
mehnatsevarligi, mustaqilligi, tashabbuskorligini to‘g‘ri taqdirlashi va mustaqil
faoliyat qilishlari uchun imkoniyat yaratishi kerak. Buni
bolalar yuqori
baholaydilar


Xulosa
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, jamiyatda tarbiyachi nutq madaniyatini shakllantirishda yuqorida keltirilgan vazifalarni toʻgʻri olib borilsa hamda amal qilinsa tarbiyachi jamiyatda oʻz oʻrnini va mavqeini topadi. Tarbiyachi nutqi qanchalik tushunarli va ravon boʻlsa tarbiyalanuvchilar olayotga ta’lim-tarbiya sifati shuncha yaxshilanadi. Tarbiyachi nutqining jarangdorligi va oʻz nutqida adabiy jihatlarga e’tibor qaratishi ta’lim olayotgan har bir tarbiyalanuvchining soʻz boyligining rivojlanashiga turtki boʻladi. Shu bois, har bir pedagog oʻz nutqiga e’tibor berishi va oʻz nutqi ustida yanada koʻproq ishlamogʻi lozimShunday qilib, tahlil qilish, ichki maktabgacha didaktika mavjud an'anaviy va innovatsion tizimlari doirasida o'quv jarayonini tashkil qilish yondashuvlar, u maktabgacha bolalar ta'lim umumiy didaktik vaziyat tomonidan hidoyat, deb xulosa chiqardi va bolalar bu yosh psixologik xususiyatlari bilan bog'liq o'ziga xosligi bor bo'lishi mumkin. Tarbiyachi yosh avlodimizni xalqimizning munosib farzandlari qilib tayyorlashdek muhim, faxrli ish bilan birga mas‟uliyatli vazifani bajaradi. Tarbiyachining siyosiy etukligi bolalarni tarbiyalash sifati uchun xalq hamda jamiyat oldidagi o„z mas‟uliyatini anglashga, ta‟lim-tarbiya vazifalarini ijodiy yondashishga, o„z mahoratini doimo takomillashtirib borish va ishdagi o„rtoqlarini o„sishiga yordam beradi. Demak, tarbiyachi avvalo, bilimli bo„lishi, o„zi yashab turgan ulkan hayotini bilishi, tabiat va jamiyatning qonuniyatlarini tushunishi, ijtimoy faol bo„lishi, umumiy va maktabgacha tarbiya pedagogikasini, bolalar ruhiyati va fiziologiyasini egallashi va bolalarning yosh xususiyatlarini bilishi kerak. Shuningdek, pedagogik tarbiyachining hodisalarni tahlil qilishga ilmiy nuqtai nazardan yondashuvi bolani har tomonlama rivojlantirish muvaffaqiyatini amalga oshirishga imkon beradi. Uzluksiz ta‟lim jarayonida maktabgacha ta`lim tarbiyachisining pedagogik mahorati masalasi keng o„rganilgan sohalardan biri bo„lib, o„ziga xos pedagogik tizimning ishlab chiqilganligi bilan tavsiflanadi. K.Hoshimov, R.M. Qodirova, F.R. Qodirova, N.SH. Nurmuxammedova, M.Ochilov, S.Temirova, O.Musurmonova, S.Nishonova, U.Mahkamov, M.Inomova, M.Quronov, S.Ochilov, N.Ortiqov, Q.Qurbonboev, J.Toshmatova, Sh.Olimov kabi olimlar ish olib borganlar. Taniqli pedagog, bolalarni ona tiliga o'rgatish uslub va uslubiyotlarini ishlab chiqqan uslubiyotchi, maktabgacha tarbiya bo'yicha mashhur mutaxassis, professor Y.l.Tixeyeva tarbiyachi nutqiga yuksak baho berib, shunday degan edi: „Bog'chada Zamonaviy pedagogik psixologiya, har bir yoshdagi davr uchun o'zgacha, deb hisoblaydi xarakterli ko'rinish usuli rivojlanishi va ta'lim: Maktabgacha - boshlang'ich maktabida bir o'yin - o'rta maktab yoshidagi ta'lim - barcha variantlarining (o'quv, ish bilan ta'minlash, ijtimoiy, tashkiliy, badiiy, sport va boshqalar) davlat foydali texnikasi boshlashga. Ushbu davr mobaynida talabalar turli ta'lim shakllarini faol olib borishmoqda. o'rta yosh bosqichlari allaqachon ko'proq mansab yo'naltirilgan va bo'yalgan mustaqil ma'naviy hukmlari va xarakterdagi baholashning ta'lim faoliyati maxsus shakli bo'ladi.