Antonimlar nutqda belgi-xususiyat, miqdor, o‘rin, payt ifodolovchi so‘zlarda ko‘p bo‘lib, aniq tushuncha ifodalaydigan lug‘aviy birliklarda kam uchraydi
Antonimlar nutqda belgi-xususiyat, miqdor, o‘rin, payt ifodolovchi so‘zlarda ko‘p bo‘lib, aniq tushuncha ifodalaydigan lug‘aviy birliklarda kam uchraydi.
Antonimlar nutqda belgi-xususiyat, miqdor, o‘rin, payt ifodolovchi so‘zlarda ko‘p bo‘lib, aniq tushuncha ifodalaydigan lug‘aviy birliklarda kam uchraydi.
Bu hol antonimlarning asosan belgi, xususiyat negizida (sifat va ravishlarda) paydo bo‘lishidan darak beradi.
Antonimlarga so‘z turkumlari nuqtai nazaridan qaralganda ularning quyidagi turkumlarda uchrashini kuzatish mumkin:
1) ot antonimlar: ota-ona, yigit-qiz, kelin-kuyov;
2) sifat antonimlar: shirin-achchiq, katta-kichik, baland-past;
3) fe’l antonimlar: kulmoq-yig‘lamoq, turmoq-o‘tirmoq;
4) ravish antonimlar: uzoq-yaqin, oz-ko‘p, sekin-tez;
5) ba’zan nutqda baho me’zoni bo‘lgan besh va ikki sonlari ham zidlikka ega bo‘ladi.
Antonimlar nutqda juft holda qo‘llanilib, ma’no ko‘chgan holda yangi tushuncha ifodalash vositasi bo‘ladi.
Antonimlar nutqda juft holda qo‘llanilib, ma’no ko‘chgan holda yangi tushuncha ifodalash vositasi bo‘ladi.
Masalan: bordi - keldi, keldi - ketdi, yaxshi - yomon, oq - qora kabi antonimik juftliklar aslida fe’l va sifatlar bo‘lib, nutq jarayonida otga ko‘chishi mumkin: bordi-keldi uzildi, keldi-ketdi ko‘p bo‘ldi, oq-qorani tanigan kabi.
Antonimlar asosida anglashilgan ma’no zidligi kuchli va kuchsizligi bilan ham farqlanadi. Masalan, oq-qora, issiq-sovuq kabi belgi anglatuvchi so‘zlarga nisbatan ota-ona, chol-kampir singari nom bildiruvchi so‘zlarda ma’no zidligi kuchsizroqdir.
Shunga ko‘ra ularni sof va yarim antonimlar sifatida ajratish mumkin. Bulardan tashqari, muayyan matndagina o‘zaro zidlik kasb etuvchi o‘t (olov)-suv, it-mushuk, mushuk-sichqon kabi matniy antonimlar ham mavjud.
Zidlik munosabati faqat so‘zlar doirasida mavjud bo‘lmay, so‘z bilan iboralar o‘rtasida ham uchraydi: qo‘rqoq-yuragida yoli bor, botir-chumchuq pirr etsa, yuragi shirr etadigan kabilar shular jumlasidandir. Budnay antonimlar leksik-fraziologik antonimlar deyiladi.
Zidlik munosabati faqat so‘zlar doirasida mavjud bo‘lmay, so‘z bilan iboralar o‘rtasida ham uchraydi: qo‘rqoq-yuragida yoli bor, botir-chumchuq pirr etsa, yuragi shirr etadigan kabilar shular jumlasidandir. Budnay antonimlar leksik-fraziologik antonimlar deyiladi.
Antonimlar tildagi kuchli uslubiy vositalardan biri bo‘lib, badiiy ijodda tazod san’atini vujudga keltiradi.
