Мавзу: Ми=дорларнинг нисбий бо\ли=лигига доир масалалар устида ишлаш

" B i r t o ’ p d a g i g a z m o l i k k i n c h i t o ’ p d a g i d a n 4 m o r t i q
b o ’ l i b , u n d a n 2 4 s o ’ m o r t i q t u r a d i . 1 m g a z m o l q a n c h a
t u r a d i ? "  
B u n d a y s a v o l q o ’ y i l a d i . N e g a 1 t o ’ p g a z m o l 2 t o ’ p
g a z m o l d a n q i m m a t ? J a m i p u l d a g i 2 4 s o ’ m f a r q
u z u n l i k l a r d a g i 4 m f a r q q a t o ’ g ’ r i k e l a d i , d e m a k , 4 m
g a z l a m a 2 4 s o ’ m t u r a d i , d e b , x u l o s a q i l i n a d i . D e m a k , 2 4 : 4
= 6 ( s o ’ m )
B u n d a y t a y y o r g a r l i k d a n n o m a ' l u m n i i k k i a y i r m a g a k o ’ r a
t o p i s h g a d o i r m a s a l a l a r n i q a r a s h g a o ’ t i l a d i . B i r t o ’ p d a 3 m
g a z m o l i k k i n c h i t o ’ p d a 7 m s h u n d a y g a z m o l b o r . I k k i n c h i
t o ’ p d a g i g a z m o l b i r i n c h i g a q a r a g a n d a 2 4 s o ’ m o r t i q t u r a d i . 1
m g a z m o l q a n c h a t u r a d i ? 4 m g a z m o l - c h i ? 7 m g a z m o l - c h i ?
M a s a l a y e c h i m i n i h a r q a y s i a m a l g a d o i r s a v o l y o z i s h
y o ’ l i b i l a n t a x t q i l i s h i m u m k i n .
1 ) N e c h a m g a z m o l 2 4 s o ’ m t u r a d i ? 7 - 3 = 4 ( m )
2 ) 1 m g a z m o l q a n c h a t u r a d i ? 2 4 : 4 = 6 ( s o ’ m )
3 ) 3 m g a z m o l q a n c h a t u r a d i ? 6 • 3 = 1 8 ( s o ’ m )

---

12 
4 ) 7 m g a z m o l q a n c h a t u r a d i ? 6 • 7 = 4 2 ( s o ’ m ) .
J a v o b : B i r i n c h i t o ’ p g a z m o l 1 8 s o ’ m . I k k i n c h i s i e s a 4 2
s o ’ m t u r a d i . T e k s h i r i s h : 4 2 - 1 8 = 2 4 ( s o ’ m ) . J a d v a l
y o r d a m i d a q u y i d a g i c h a t a s v i r l a n a d i :
B a h o s i
M i q d o r i
J a m i p u l i
B i r x i l
I - 3 m I I - 7 m
?
? 2 4 s o ’ m o r t i q
B u n d a y m a s a l a n i q a r a y l i k .
" B i r d o ’ k o n g a 1 5 y a s h i k , i k k i n c h i s i g a s h u n d a y 1 0
y a s h i k s a b z a v o t k e l t i r i l d i . B i r i n c h i d o ’ k o n g a s a b z a v o t
k e l t i r i l d i . I k k i n c h i d o ’ k o n g a n e c h a k g s a b z a v o t k e l t i r i l g a n ?
B u m a s a l a n i n g s h a r t l i j a d v a l y o r d a m i d a s h u n d a y
y o z i l a d i .
B i r y a s h i k n i n g
m a s s a s i .
Y a s h i k l a r s o n i .
B u t u n m a s s a .
B i r x i l
1 - 1 5 y a s h i k
I I - 1 0 y a s h i k .
? - 6 0 k g o r t i q .
?  
M a s a l a y e c h i l i s h i n i n g m a s a l a n a m a l l a r b o ’ y i c h a
y o z i l i s h i b u n d a y k o ’ r i n i s h d a b o ’ l a d i :
1 ) 1 5 - 1 0 = 5 ( y a s h i k )
2 ) 6 0 : 5 = 1 2 ( k g )
3 ) 1 0 - 1 2 = 1 2 0 ( k g )
J a v o b : I k k i n c h i d o ’ k o n g a 1 2 0 k g s a b z a v o t k e l t i r i l g a n .
Q a r a l a y o t g a n x i l d a g i b a ' z i m a s a l a l a r h a r x i l u s u l l a r b i l a n
y e c h i l i s h i m u m k i n . M a s a l a n : " E k i n u c h u n b i r d a l a g a 4 5 q o p ,
i k k i n c h i d a l a g a 6 9 q o p . I k k i n c h i d a l a g a b i r i n c h i s i g a
q a r a g a n d a 1 t 9 2 0 k g b u g ’ d o y o r t i q k e l t i r i l g a n i m a ' l u m .
I k k a l a d a l a g a q a n c h a b u g ’ d o y k e l t i r i l g a n ? " M a s a l a s h a r t i n i
j a d v a l y o r d a m i d a b u n d a y q i s q a y o z i s h m u m k i n :
Q o p n i n g m a s s a s i
Q o p l a r s o n i
H a m m a b u g ’ d o y
m a s s a s i
B i r x i l
4 5 q o p
6 9 q o p
?  
? - l t 9 2 0 k g o r t i q .

---

13 
I - u s u l :
l ) 6 9 - 4 5 = 2 4 ( q o p )
2 ) 1 9 2 0 : 2 4 = 8 0 ( k g )
3 ) 4 5 + 6 9 = 1 1 4 ( q o p )
4 ) 1 1 4 - 8 0 = 9 1 2 0 ( k g )
I I - u s u l :
l ) 6 9 - 4 5 = 2 4 ( q o p )
2 ) 1 9 2 0 : 2 4 = 8 0 ( k g )
3 ) 4 5 • 8 0 = 3 6 0 0 ( k g )
4 ) 6 9 • 8 0 = 5 5 2 0 ( k g )
O ’ q u v c h i l a r
y e c h i s h u s u l l a r i n i t a q q o s l a y d i l a r v a
b i r i n c h i u s u l r a t s i o n a l r o q d e b x u l o s a c h i q a r a d i l a r .
M a s a l a : " O ’ g ’ i l b o l a 7 v a r a q q i z b o l a e s a 1 1 v a r a q
q o g ’ o z s o t i b o l d i . Q i z b o l a o ’ g ’ i l b o l a g a q a r a g a n d a 1 2 t i y i n
o r t i q t o ’ l a d i . Q o g ’ o z u c h u n q i z b o l a q a n c h a t o ’ l a d i v a o ’ g ’ i l
b o l a q a n c h a t o ’ l a d i ? "
M i q d o r i
B a h o s i
Q a n c h a t u r i s h i
O ’ g ’ b o l a Q i z
b o l a
7
1 1
B i r x i l
1 1 v . 7 v d a n
1 2 t i y i n o r t i q t u r a d i
1 1 - 7 = 4
1 2 : 4 = 3 B i r v a r a q q o g ’ o z b a h o s i .
3 - 7 = 2 1
3 • 1 1 = 3 3 T e k s h i r i s h ; 3 3 - 2 1 = 1 2
Q u y d a g i m a s a l a n i k o l l e k t i v r a v i s h d a t u z i s h m u m k i n .
“ O ’ g i l v a q i z b o l a b i r x i l q o g ’ o z v a r a q l a r i s o t i b
o l i n d i . O ’ g ’ i l b o l a 7 v a r a q q i z b o l a e s a 1 1 v a r a q q o g ’ o z
s o t i b o l d i . Q i z b o l a o ’ g ’ i l b o l a g a q a r a g a n d a 1 2 t i y i n o r t i q
t o ’ l a d i . 1 v a r a q q o g ’ o z q a n c h a t u r a d i ? " M a s a l a n i n g q i s q a
y o z u v i :

---

14 
V a r a q l a r s o n i
B a h o s i
Q a n c h a t u r i s h i
O ’ g ’ i l b o l a
Q i z b o l a
7
1 1
B i r x i l
1 1 v a r a q q o g ’ o z
7 v a r a q q o g ’ o z d a n
1 2 t i y i n q i m m a t
O l d i n g i m a s a l a y e c h i b b o ’ l i n g a n i d a n k e y i n
o ’ q u v c h i l a r g a q i y i n l a s h t i r i l g a n m a s a l a n i y e c h i s h u c h u n
o l d i n q i z b o l a o ’ g ’ i l b o l a d a n n e c h a v a r a q q o g ’ o z o r t i q
o l g a n i n i b i l i s h k e r a k l i g i , b u n d a n k e y i n e s a b i r v a r a q n i n g
b a h o s i n i t o p i s h k e r a k l i g i n i o y d i n l a s h i b q o l a d i :
1 ) 1 1 - 7 = 4
2 ) 1 2 : 4 = 3 ( t i y i n ) .
J a v o b : 1 v a r a q q o g ’ o z 3 t i y i n t u r a d i .
T e k s h i r i s h : 4 + 3 = 7 .

---

15