Mavzu: milliy iqtisodiyot va uning makroiqtisodiy ko’rsatkichlari reja: O’zbekistonda milliy hisoblar tizimi; holati va istiqbollari

Mavzu: MILLIY IQTISODIYOT VA UNING MAKROIQTISODIY KO’RSATKICHLARI
Reja:
1. O’zbekistonda milliy hisoblar tizimi; holati va istiqbollari
2. Iqtisodiy o’sishning mohiyati,asosiy tavsifnomasi va modeli
3. Makroiqtisodiy muvozanatlikning mohiyati va unga erishish yo’llari
4. O'zbekiston tashqi savdo munosabatlari geografiyasining sifat jihatidan o'zgarib borishi

1.O’zbekistonda milliy hisoblar tizimi;holati va istiqbollari
Makroiqtisodiy tahlil makro darajada (mamlakat yoki jahon miqyosida) milliy iqtisodiyotning to‘laligicha faoliyat qilishi tadqiqoti bilan shug‘ullanadi. Milliy mahsulot yalpi ichki mahsulot dinamikasi narxlar darajasining o‘zgarishi, inflyatsiya, ishchi kuchining bandligi masalalari bu tahlil obyekti bo‘lib hisoblanadi. Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot o‘zaro bog‘langan va bir-biri bilan o‘zaro ta’sirda bo‘ladi.

Induksiya va deduksiya bir-biriga qarama-qarshi bo‘lgan, ammo o‘zaro bog‘liqlikdagi fikrlash usulidir. Fikrning xususiy faktlardan umumiy faktlarga qarab harakati induksiya, aksincha, umumiy faktlardan xususiy faktlarga tomon harakati deduksiya deb ataladi.

Yalpi ichki mahsulot (YaIM)ni hisoblashda milliy hisoblar tizimidan foydalaniladi. Milliy hisoblar tizimi (MHT) – bu barcha asosiy iqtisodiy jarayonlarni, takror ishlab chiqarish sharoitlari, jarayonlari va natijalarini tavsiflovchi o‘zaro bog‘liq makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar, tasniflar va guruhlar tizimi.
MHT BMT tomonidan e’lon qilingan «Milliy hisoblar va yordamchi jadvallar tizimi» nomli hujjat asosida xalqaro statistikada standart tizim sifatida 1953 yildan boshlab qo‘llanila boshladi. Shu davrdan (1953 yildan) buyon to bugungi kungacha MHT to‘rt marta o‘zgartirilib, takomillashtirildi. Lekin u hali ham
takomillashtirishga muhtoj. Hozirgi davrda dunyoning 100 dan ortiq 425 mamlakatlarida, shu jumladan O‘zbekistonda mazkur tizimning takomillashtirilgan shakli qo‘llanilmoqda.
O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan keyin, ya’ni 1993 yildan boshlab MHTdan foydalana boshladi. Q.Mambetjanovning fikricha, hozirgi kungacha milliy hisoblar tizimining rivojlanishini yettita bosqichga ajratib o‘rganish maqsadga muvofiq.

Iste'molchilarning xatti-harakatlari nazariyasi - bu iste'molchilarning bozordagi xatti-harakatlarini ko'rib chiqadigan, ehtiyojlar va talablarning o'zaro ta'sir mexanizmini ochib beradigan nazariya. Bozor talabini shakllantirish individual iste'molchilarning qarorlariga asoslanadi. Ushbu qarorlar, xarajat yoki imkoniyatni hisobga olgan holda, eng katta foyda olish yoki qaytish yoki foydali ta'sirga erishish istagi bilan belgilanadi.

Birinchi marta ehtiyoj va talab nisbati tahlili marginalizm (frantsuzcha marginal - marginal, qo'shimcha) deb nomlangan nazariy oqim vakillari tomonidan ishlab chiqilgan. Bu ikkinchi jinsdan kelib chiqqan. XIX asr. Marginalizmning analitik apparati bozor mexanizmini o'rganishga, bozor muvozanati sharoitlarini, bozor narxlarining xususiyatlarini aniqlashga yordam berdi.

Jamg‘arish iqtisodiyotdagi yalpi sarflarning tarkibiy qismlaridan biri hisoblanib, investitsion tavsifdagi tovarlarga talab darajasini belgilab beradi. Investitsiyalar jamg‘arishning amalda namoyon bo‘lish shakli bo‘lganligi sababli dastlab, tahlilni jamg‘arishning mohiyati, omillari va samaradorligini nazariy jihatdan asoslash bilan boshlaymiz.

Jamg‘arish – milliy daromadning bir qismining (jamg‘armaning) asosiy va aylanma kapitallarni, shuningdek, ehtiyot zaxiralarini ko‘paytirish uchun sarflanishidir.