Mavzu: Muskul faoliyati natijasida odamning ish qobiliyatini tiklanishi Reja

Mavzu: Muskul faoliyati natijasida odamning ish qobiliyatini tiklanishi
Reja:

1. 
   Sportda tiklash sistemasi.
   

2. Sportda kuch kuvvatni tiklash vositalarining turlari.
3. Pisxologik, farmakolagik vositalar va metodlaridan foydalanish.
4. Kuch-kuvvatni tiklantiruvchi vositalarni kullanilishiga
qo‘yilgan gigienik talablar.
5. Xulosa
6. Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish

Zamonaviy sportning eng muhim muammolaridan biri sportchilarning ish qobilyatini oshirishdir. Etakchi dunyo sportchilarining bir kunda kamida 3-4 marta sport mashg’ulot-larini bajaradi. Sport mashg’ulotlarini ko’lami va jadalligi oshishi bilan birga sport musobaqalarining soni ham oshib bormoqda. Ma’lumotlarga qaraganda ayrim etakchi sportchilar davrida 51-54 marta musobaqalarda ishtirok etishgan.

Charchash – bu fiziologik jarayon bo’lib, biror aqliy yoki jismoniy yuklamadan yuzaga keladi va qisqa vaqtli dam olishdan keyin o’tib ketadi. O’ta charchash esa charchash jarayonining usma-ust kelishi, kasalliklardan so’ng tiklanmasdan mashg’ulotlarda ishtirok etganda, trenirovka rejimi buzilganda paydo bo’ladigan, patologiyaoldi holatini rivojlanishiga sabab bo’ladigan holat.
Takroriy katta hajmli va quvvatli jismoniy yuklanishlar ta’sirida sportchi organizmida ikkita karama-qarshi holatlar rivojlanadi:
1. Jismoniy chiniqish va sport ish qobilyatini oshishi (sarflangan energetik resurslar qayta tiklangan holatlarida);
2. Surunkali charchash va sportchini darmoni qurishi (muntazamlik ravishda tiklanish jarayonlarining muddatlari uzaygan holda).
Zamonaviy sportda sportchining organizmi faoliyati va ish qobiliyatini oshirishda navbatdagi mashg’ulotlar to’liq tiklan-magan holatida o’tkazilishi maqsadga muvofiqdir.
Sport mashg’ulotlarini jarayonidagi jadallashtirish va sport ish qobilyatini oshirishda qayta tiklash vositalarli keng muntazamlik ravishda qo’llanilishiga katta ahamiyat beriladi. Zamonaviy sportga ta’luqli haddan tashqari fizik va psixik (ruhiy) yuklanishlarda qayta tiklash vositalardan oqilona foydalanish katta ahamiyatga etadir.
Hozirgi zamonda qayta tiklash vositalari ikki turli shaklda o’tkaziladi:
a) sport mashg’ulotlar va musobaqalar jarayonidagi sport-chilarni tiklash sistemasi
b) tibbiy reabilitatsiya sistemasi: boshqacha aytganda kasallanish, shikastlanish, o’ta charchash va o’ta zo’riqishlardan keyin sportchilarni ish qobilyatini qayta tiklashdir.
Sortda kuch-kuvvatni tiklash vositalarining ko`l-lanishi metodikasi sort meditsinasi kursida karab chiqiladi. Gigienik nuktai nazardan olganda, bunday tiklanish vositalarini ko`llash vaktida muayyan tartib-koidalarga rioya etish lozim. Shunday qilish kerakki, bu tadbirlar salomatlikni mustaxkamlashga yordam be-radigan bo`lsnn.
Xaddan tashqari charchab kolishini oldinn olish va tolikishga barham bersh.i uchun kuch-kuvvatni tiklash vo-sitalaridan foydalanish sortda ana shu vositalarni ratsional tarzda ko`llashning asosiy sharti hisoblanadi; jismoniy mashklardan keyingi charchokni yo`kotish yoki kamaytirish kerak emas, chunkn bu trenirovka ta’siri ostvda aydo bo`ladigan va maxoratni oshiradigan funktsnonal va struktura o`zgarishlari uchun zarur bo`lgan faktor hisoblanadi. Xujayra va xujayrachalar dara-jasida olganda bu jarayonning moxiyati shundan borat-ki, charchok xujayraning genetik aaratini aktivlash-tirish uchun stimul bo`lib, u muskul xujayralari funktsional otentsiali (mitoxondriya, mioglobin)ni belgi-lovchi strukturalar xosil bo`lishining ko`ayishiga olib keladi. CHarchoksiz maxoratni o`stirib ham bo`lmaydi. Fakat umumiy toliknsh yoki kisman tolikishni ketkazish uchungina kuch-kuvvatni tiklovchi vosntalarni ko`llash loznm. Olib borilgan maxsus tadkikotlar shuni ko`rsata-diki, normal (tolikish darajasida bo`lmagan) charchash vaktida qilingan kiska .
muddatli massaj (kiskartirilgan variant bo`yicha massaj) ancha uzok Sortda tiklash sistemasini muddat qilingan massaj (to`lik tugri yo`lga kuymaslik, kuch varnant)ga karaganda sortchilarni kuvvatni tikllash vositalarini tayyorlashga yaxshirok ta’sir sortchini fizologik xolatiga ko`rsatadi (Ya- S. Vaynba-um, N. A. nisbatan tugri kullay olmaslik, Petuxov). kuyidagilar sortda kuch-kuvvatni sortchini doimiy nazoratga tiklash vosita-larini ko`llanishning olmaslik sortdagi muammo asosiy vazifasi hisoblanadi; butun bo`lib koladi.organizmnn hamda uning ayrim sistemalari va organlarini xadtsan tashqari ko` charchab, tolikib kolishdan saqlash; organizmning energetik extiyojlarinn (sarf bo`lgan energiyani tiklash) qondirish va uning lastik talablarini tahminlash; trenirovka qilib maxoratni yana ham oshirish; mus.obakalar vaktidagi faoliyat davrida maxsus ish kobnliyatinn o`stirish.
Birnnchi vazifann xal qilish vaktida tiklanish vositalari komleks tazda ko`llanishi, shu jumladan muskullarni autogen usulida bo`shashtnrish, massaj,. hammom, formakolognk vositalardaya ham foydalanish kurok sedativ (tinchlantiruvchi) va anabolik (nogar-monal) taxsir ko`rsatadigan vositalarni ko`llash zarur.
Kuch kuvvatni tiklashda uyku royat muxim rolg‘ o`ynaydi. Uyku vaktnda asosin anabolik jarayonlar kechadi. Bu jarayonlar struktura jnxatdan butun kun mobaynida bajarilgan trenirovka harakatlarining o`rninya bosadi. Normal uyku trenirovka va musobaka nagruzka-lari bnlan boglnk bo`lgan xaddan tashqari tolikishning oldini olish uchun zarur. Uyku davrida (EEG - elek-troentsefalografiya mahlumotlari bo`yicha) ikkita asosiy faza bo`ladi birinchisi «tez» uxlash fazasi (EEG to`lkinlarining yuqori chastotasi) bo`lib, u tush ko`rish bilan boglikdir. Ikkinchi faza esa sokin-to`lkinsimon uykudir. Mana shu ikkinchi fazada iuskullar charchaga-nidan keyingi kuch-kuvvatni tiklovchi asosiy jarayonlar sodir bo`ladi. Anik rejim (uykuga yotish va uykudan turishning bir-xil vakti) autotrening ko`llanishi. xonani shamolla-tish va aeronizatsiya qilish uyku vaktida kuch-kuvvatni effektiv ravishda tnklashga erishish imqonini beradi. Gavdaning muskul sistemasidagi ayrim joylar kattik charchab tolikkan vaktda elektrostimulyadaya va vibro-massaj qilish yaxshi samara beradn. Tiklanish vositalari (hammom, massaj. suv rotseduralari)ni ko`llanish vaktida ularning organizmta intensiv ta’sir ko`rsatishini hisobga olish kerak. Bu ta’sir dozasi salga oshib ketishi mumkin hamda sortchining ish kobiliyati va salomatliligiga salbiy ta’sir ko`rsatishi ham mumkin.
Tolikishning oldini olishda sauna effektiv vosita hisoblanadi. Undan foydalanishda kuyidagicha rejnmga rioya etish tavsiya qilinadi: Harorat 70°-75°, namlik-10-15%. katta trenirovka.
nagruzkalari va musobakalar Sortchini ish kobiliyatini tiklash kuch
arafastsda saunaad bo`lish Kuvvatini tulashda tiklantiruvchimuddati -20 25 minish vositalardan tugri foydalanmaslik, kobiliyatini oshirish uchun ayniksa farmogologik vositalarni musobakalar ol-didan 10 min. kullashda sortchini vazniga va musobakalardan keyin xatti - charchokning oldini olsh uchun 10 min saunada bo`lishi kerak. Ikkinchi vazifani effektiv tarzda xal kanday yondashish kerakligi ovqatlanish bo`limida karab chikilgan. Sarf qilingan energetika rezervlarini tik-lash hamda ko`shimcha energiya rszervlarini xosil qilish uchun, yangi xujayra strukturalarini bunyod etish uchun tarkibida oqsillar, yoglar, uglevodlar, vitaminlar, minerallar. mikroelementlar, suv etarln mnkdorda bo`lgan va narsalarning hammasi tegishli ravshlda balans qilingan. yahni muvofiklashtirilgan ovqatlanish ham zarurdir. Bundan shu narsani hisobga olish kerakki, yuqorida ko`rsatib o`tilga ovqatlanish ingredientlaridan birortasi ham unnng defitsiti (extiyoji) dan ortik darajadagi dozada olingan vaktda u ish kobilnyatiga stimullashtiruvchi ta’sir ko`rsatish kuvvatiga ega bo`lmaydi. Aksincha, ozuka moddalaridan (oqsillar, vitaminlar, minerallardan) birortasining xaddan tashqari ko` istemol qilinishi organizm uchun zararli ta’sir ko`rsatadi, chunki un keraksiz maxsulotlarni chiqarib tashlash uchun zo`rikib kuch ishlatishga majbur qiladi.
Trenirovka va musobaka faoliyatining shartlariga muvofik ravnshda, glikogen zaaslarini vujudga kel-tirish uchun kiska muddatga (bir necha kunga) tarkibida oqsil eki uglevod ko`rok bo`lgan ovqatlar istehmol qilish buyurilishi mumkin (ovqatlanish bo`limnga karang). Energiya sarflanishini tiklash jarayoni butun mikrotsikl (xafta) mobaynida sarf qilingan energiyaning jamnga yarasha muvofiklashtirib borilishi kerak, chunk mikroiklim ayrim kunlarida sarflangan energaya ko`rsatkichlari har xil bo`lib, kuidalik ovqatlanishiiig energetik kimmati taxminan bir xil bo`ladi hamda mikrotsiklning bnr kunida sarf qilingan o`rtacha energiya mikdoriga muvofik kelmogi kerak.
Uchinchi vaznfaning xal qilinishi, yaxni trenirovka qilib, maxoratnnng oshirilishi bundan oldingi ikkn vazifa (xaddan tashqari charchab, tolnkishning oldini olish hamda sarf qilingan energiya va lastik jarayon-larning tiklanishi) ni xal etish uchun ko`llangan tiklash vositalariga muvofik keladi.
Maxoratning oshirilnshi (kumulyativ trenirovka effektiniig o`sishi) ga karatilgan ta’sirni anabolitik vositalar (formakologik, farmakologik
vositalar, fizioteraevtik, anounktur jismoniy tarbiya vositalari vositalar) ham ko`rsatishi va metodlaridan foydalanib mumkin.gormonal anaboliklar sortchilarni ish kobiliyatini salomatlikka, xususan, jinsiy bezlarga tiklash va kuch kuvvatini zararli tahsr ko`rsatadi va ularning tulash. Sortchilarda ko`llanilishi man etilgandir; ular uchraydigan simtomlar «Start doinglar razryadiga taalluklidr. vasvasi», «Start aatiyasi»ni Nogormonal harakterdagi ta’sir bilish va uni oldini olishda ko`rsatuvchi rearatlar (metnluratsil, vositalarni kullay bilishga riboksin) shu maqsadlarda sortchining E’tibor bering. yoshiga, sort turiga va tayyorgarlik davriga muvofik keladigan dozalarda ko`llanilishi mumkin. To`rtinchi vazifa (musobaka faoliyati ko`rsatilayotgan vaktda ish kobiliyatini oshirish)ni xal etish uchun eng avvalo, ieyrozndokrin faoliyatini effektiv ravishda muvofiklashgirish lozim. Buning natijasida start berilgan vaktda («start vasvasasi», *start aatiyasi» xolatlaridan farkli o`larok) «jangovor teyyor bo`lish» xolatnga erishiladi. Simatiko adrenal va giofiz buyrak usti o`stlogi sistemalari mana shu ef-fekt amalga oshiriladigaya baza bo`lib, ayni iaxalda uning fiziologik negizini tashkil etadi. Shuningdek' buning uchun yana tayanch-harakat aaratining. muskul sisgemasining tayyorgarlign ham zarur. Psixo-neyro-endokrin va muskul sistemalarini tayyorlash uchun mu-sobakalar oldidan ko`llanadigan kuch-kuvvatni tiklov-chi vositalar komleksi autotrening. mashk oldidan massaj qilish, elektrostimulyatsiya va boshkalarni o`z ichiga oladi. Bevosita musobakalar oldidan maxsus metodika bo`yicha 10-20 minutlik massaj o`tkazish tadbiri nixoyatda yaxshi samara berishi aniklangan. Bunday massaj ish kobiliyatini oshiradi, «jangovor tayyor» xolatni vujudga keltnrish imksnini beradi, «start vas-vasasi» yoki «start aatiyasi>> simtomlari aydo bo`lganda esa ularni yo`kotish yoki kamaytirishga xizmat qiladi.
Shunday qilib, kuch-kuvvatni tklash vosyatalarii ko`llashga oid gagienik talablar kuyidagilardan iborat;- xaddaya tashqari charchab, tolikib kolishbing oldnni olshl maqsadida tiklanish vositalarnni ko`llash trenirovka qilib, maxoratni oshirishda zarur bo`lgan charchokni tsoldirish uchun dori-darmon qilish maqsadga muvofik emas) sarf qilingan energiyani tiklash va taksimlash; lastik jarayonlar (uglevodlar. yoglar, oqsillar)ni tiklash va taxmnnlash; suv-elektrolit almashu-vini taxmin etish; gormonal moddalar va fermentlar (suv, minerallar, mikroelementlar, vitamnnlar) sintezi; trenirovka qilib maxoratni va ish kobiliyatini oshirish; giklanish vositalarini sortchining yoshiga, jinsiga. kaysi sort turnga ixtisoslashganligiga va mala-kasiga karab, ana shu xususiyatlarni hisobga olgan xolda dozalashtirish tavsiya etiladi.