Mutloq miqdorlar to`g`risida tushuncha va ularning turlari
.
Mutloq korganilayotgan hodisalar va ularning belgilarini bir xilligini, monandligini, olami, soni, hajmi, darajasi makon va zamonda taqsimlanish shaklida namoyon boplami yoki bir butun qismini tarsatkichlarga, olish usuliga asosan oqim va zahiraviy kolinadi. Oqim kolum davr davomida sodir boriflaydi, zahiraviy kolgan miqdorini aniqlaydi.
Ifodalanishiga qarab, mutloq miqdorlar yakka va umumiy miqdorlarga bo`linadi.
Yakka mutloq miqdorlar
Yakka mutloq miqdorlar statistik kuzatish jarayonida olinib, boshlang`ich xisob va kuzatish xujjatlarida qayt qilinadi. Bunday miqdorlar kuzatilayotgan to`plamning aloxida birliklarini tavsiflamaydi va statistik tekshirish uchun manba bo`lib xisoblanadi.
Umumiy mutloq miqdorlar
Umumiy mutloq miqdorlar deganda kuzatilayotgan to`plamning xar bir birligini emas, balki uning yig`indisini tariflovchi miqdorlar tushuniladi. Ular boshlang`ich statistik kuzatish materiallarini svodkalash natijasada olinadi. Umumiy mutloq miqdorlar moxiyati jixatdan bir xil bo`lgan yakka mutloq miqdorlarning yig`indisidir.
AUM = a1+a2+a3+t=1t=n aj
AUM - umumiy mutloq miqdor;
a1t=1t=n aj - Tuplam birliklarining yig`indisi.
Umumiy mutloq miqdorlar xodisa va jarayonlarning umumiy sonini, xajmini, qiymatini o`zida aks ettirib, muayyan olingan xo`jalik, tarmoq, viloyat, jumxuriyat mavqeyini imkaniyatini tavsiflaydi.
Umumiy mutloq miqdorlar xodisa va jarayonlarning umumiy sonini, xajmini, qiymatini o`zida aks ettirib, muayyan olingan xo`jalik, tarmoq, viloyat, jumxuriyat mavqeyini imkaniyatini tavsiflaydi.
Natura o`lchov birliklari deyilganda, murakkab xodisalarni ifodalovchi ikki va undan ortiq o`lchov birliklarining o`zaro birlikmaisi xisoblanadi
Masaan: AJ ning yillik yuk tashish aylanmasi 22,9 mlrd.tonna-kmni tashkil etadi.
Kompleks
Shartli natura nisbiy miqdori rejalashtiralayotgan davr ko`rsatkichining oldingi yilning xaqiqiy ko`rsatkichiga nisbatan qanday o`zgarishi lozimligini ko`rsatadi va quyidagicha xisoblanadi:
Dinamika nisbiy miqdorlari bir xil turdagi xodisa va jarayonlarning vaqt bo`yicha o`zgarishini avsiflaydi. Ular joriy davr ko`rsatkichini bazis davr ko`rsatkichiga bo`lish yo`li bilan aniqlanadi. Agar davrlar soni uch va undan ortiq bo`lsa, u xolda xar bir keyingi davr darajasini undan oldingi davr darajasiga taqqoslash yo`li bilan ham dinamika nisbiy miqdorlarini aniqlash mumkin. Birinchi ko`rinishda xisoblangan dinamika nisbiy miqdorlari bazisli, ikkinchisi esa zanjirsimon deb yuritiladi. Umumiy ko`rinishda ular quyidagicha xisoblanadi:
