Mavzu. Nuklein kislotaning genetik roli

R
(COOH)n
(NH
2
)m
R
(COO
-
)n
(NH
3
+
)m

---

qolishi mumkin. Oqsillarning qaytadan nativ holatga kelishi renaturatsiya deb 
ataladi. Bu jarayon 9-rasmda chizma ravishda ko’rsatilgan. 
Oqsillarning renaturatsiyasi organizmda katta biologik ahamiyat kasb etishi 
mumkin. Masalan, xaddan tashqari issiq sharoitda ayrim o’simliklar so’lib, egilib 
qoladi, suv berilsa yoki salqin tushishi bilan ular o’z holatiga qaytadi. SHunday 
noqulay sharoitda oqsillar qayta denaturatsiyaga uchrab, tashqi muhitga 
moslashadilar. 
9-rasm. Oqsil denaturatsiyasi I-nativ oqsil, II-denaturlangan oqsil. 
2.4. Oqsillarning sinflarga bo’linishi 
Barcha oqsillar sodda va murakkab tuzilishiga qarab ikki katta guruhga: oddiy 
oqsillar, bular bir komponentli bo’lib, ular gidroliz qilinganda faqat aminokislotalar 
hosil bo’ladi. Ikkinchisi esa murakkab oqsillar bo’lib, tarkibida aminokislota va 
qo’shimcha guruhlar bo’ladi. Qo’shimcha modda prostetik guruhlardan iborat 
bo’lib, ular lipid, uglevod, nuklein kislotalar bo’lishi mumkin. Murakkab oqsillarni 
prostetik guruhiga qarab lipoprotein, glikoprotein, xromoprotein va nukleoproteinlar 
deb ataladi.
Oddiy oqsillar 
Oddiy oqsillar turli xil erituvchilarda erish xususiyatiga qarab bir-biridan farq 
qiladi. 
Alьbuminlar-hayvon va o’simlik to’qimalarining tarkibida bo’ladi. Qon 
tarkibidagi alьbumin 575 aminokislota qoldig’idan iborat bo’lib, mazkur oqsilda 
asparagin va glutamin amnokislotalarining miqdori ko’p. Uning molekulyar massasi 
69 kDa. Bu globulyar oqsil qon plazmasining muhim tarkibi bo’lib, transport va 
ozuqa sifatida xizmat qiladi. To’qimalardagi umumiy oqsillarning 50% ni 
alьbuminlar tashkil qiladi. O’simlik tanasi alьbuminlarga juda boy, jumladan, soya 
o’simligida ikki xil alьbumin mavjud bo’lib, ularning sedimentatsiya konstantasi 2s 
va 7s, tarkibida metionin, triptofanlar miqdori yuqori. Bu guruhga kiruvchi oqsillar 
suvda va tuzlarning kuchsiz eritmasida yaxshi eriydi.

---

Globulinlar -qon tarkibida 

-, 

- va 

- fraktsiyalaridan iborat bo’lib, har qaysi 
fraktsiya geterogen holatida bir necha oqsillardan iborat. qon tarkibidagi globulinlar 
suvda deyarli erimaydi, molekulyar massasi 150 kDa. 
O’simlik globulinlari ham geterogen bo’lib, 11s va 7s sedimentatsiya ikkita 
konstantali fraktsiyadan iborat. 11s-globulinlar asosan glitsinin oqsilidan iborat, u 
soya o’simligidan ajratib olingan, molekulyar massasi 300-400 kDa. Tarkibida 
arginin, asparagin va glyutaminlar miqdori ko’p bo’ladi. Moyli o’simliklar donining 
moyi ajratib olingandan keyin qoladigan kunjarada ko’p miqdorda oqsil bo’lib, ular 
ham globulinlarga kiradi. 
Gistonlar – yadroviy oqsillar bo’lib, genlarning ekspressiyasida ishtirok etadi. 
Ularning molekulyar massasi 11-22 kDa atrofida bo’lib, tarkibida lizin va arginin 
aminokislotalar miqdori ko’p bo’lganligi uchun ishqoriy xarakterga ega.
Protaminlar – musbat zaryadli, yadroviy oqsillar bo’lib, molekulyar massasi 
10-12 kDa. Ular ham gistonlarga o’xshab genlarning faoliyatida ishtirok etadi. 
Tarkibidagi aminokislotalarning 80% i ishqoriy xususiyatga ega bo’lganligi uchun 
ular ion bog’lari orqali nuklein kislotalari bilan bog’lanadi. Bular asosan hayvonlar 
organizmida uchrab, ayniqsa baliqlarda ko’p bo’ladi.