Mavzu: Ona tili lug’at tarkibining ma’no jihatdan tavsiflanishi. Lug’at tarkibidagi so’zlarning kelib chiqish jihatidan tavsiflanishi

Mavzu: Ona tili lug’at tarkibining ma’no jihatdan tavsiflanishi.

Lug’at tarkibidagi so’zlarning kelib chiqish jihatidan tavsiflanishi

Reja

· Lug’at haqida tushuncha
· Ona tili lug’at tarkibi
· Lug’at tarkibidagi so’zlarning kelib chiqishi
· Lug’at tarkibining ijtimoiy guruhlar tomonidan qo’llanilishi

Ensiklopedik lugʻat soʻzlarning oʻzini emas, balki ular orqali bildiriladigan predmet va tushunchalarni izohlaydi, tushuntiradi

· Soʻzni tavsiflashdagi bir qancha farqli xususiyatlariga koʻra, Lug’atlarni asosan 2 turga: ensiklopedik va lingvistik (filologik), lugʻatlarga ajratish mumkin.

Lingvistik Lug’atlarning asosiy maqsadi esa til birligi hisoblangan soʻzning maʼnolarini, turli lisoniy xususiyatlarini ochib berishdan iborat. 

O’zbek tili o’tmishida qardosh bo’lmagan juda ko’p tillar bilan o’zaro alokada bo’ldi va bu tillardan o’zbek tiliga ma‘lum miqdorda so’zlar o’zlashdi. Bu jarayonda o’zbek tiliga ayniqsa fors -, tojik, arab va rus bugungi kunda ingliz tillari barakali ta‘sir etadi:

· O’zbek tili o’tmishida qardosh bo’lmagan juda ko’p tillar bilan o’zaro alokada bo’ldi va bu tillardan o’zbek tiliga ma‘lum miqdorda so’zlar o’zlashdi. Bu jarayonda o’zbek tiliga ayniqsa fors -, tojik, arab va rus bugungi kunda ingliz tillari barakali ta‘sir etadi:
· Tojikcha so’zlar: Osmon, oftob, baxor, shirin, agar, balki, jona-jon....
· Arabcha so’zlar: kitob, maktab, paxta, xalq., maorif, nutq., savol kabi.
· Ruscha - baynalminal so’zlar: traktor, kino, televizor, radio, akatsiya...
· So’z o’zlashtirish asosan ikki xil; usul bilan amalga oshadi: a) so’z aynan olinadi: mashinka, avtobus, b) kalkalab olinadi. Kalkalab o’zlashtirishda so’zning o’zi emas, balki uning manosi uzlashtiriladi: qatnashchi - uchastnik, darslik - uchebnik.
· Tulik kalka - veteran - faxriy, pensiya — nafaka, pensioner - nafakaxur.
· Yarim kalka - sportchi - sportsmen, sinfdosh - odnoklasnik.