1. O’qituvchi nutq madaniyati kasbiy pedagogik faoliyatning sharti
Nutq inson aqliy faoliyatining end oliy va asosiy vositasidir. Chunki insonni boshqa jonzotlardan ajratib turadigan ham nutq emasmi?Shunday ekan, inson aqliy faoliyatining eng oliy maxsullari tafakkur mevalari til va nutq orqali ro’yobga chiqadi. Til tafakkur mahsullarining hayotga tadbiq etilishiga vosita bo’luvchi qudratli quroldir.
Nutq madaniyati o’qituvchilarda ijodiylik, mustaqil fikrlash, ijodiy fikr mahsulini nutq sharoitiga mos ravishda og’zaki, yozma shakllarda to’g’ri, ravon ifodalash ko’ninikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, til sezgilarini tarbiyalashga xizmat qilmog’i lozim.
Nutq madaniyati o’qituvchilarda ijodiylik, mustaqil fikrlash, ijodiy fikr mahsulini nutq sharoitiga mos ravishda og’zaki, yozma shakllarda to’g’ri, ravon ifodalash ko’ninikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, til sezgilarini tarbiyalashga xizmat qilmog’i lozim.
2. O’qituvchining nutq texnikasi
Nutq madaniyati juda katta va keng soha bo’lib, u insonning kundalik oddiy salomaligidan tortibkimga nimani, qachon, qayerda va qanday so’zlashigacha bo’lgan barcha nutqiy jarayonlarni o’z ichiga oladi. Nutq madaniyati faqat nutqni egallash yo’llarini emas, balki undan foydalanish madaniyatini ham tarbiyalaydi.
Sharoitga qarb nutq turli xilda namoyon bo’ladi. U ba’zan istak-tilak, ba’zan chaqiriq-murojaat, ba’zan esa inson quvonchi yoki ruhiy iztirobi shaklida ifodalanadi.Nutq ichki va tashqi ko’rinishlarga ega. Ichki nutq odamning o’z ichida gapiradigan passiv nutqi bo’lib, u ikkinchi kishining ishtirokini talab etmaydi. Shuning uchun ham bu nutq o’z-o’ziga qaratilgan nutq sanaladi va uni nazorat qilib bo’lmaydi.
Sharoitga qarb nutq turli xilda namoyon bo’ladi. U ba’zan istak-tilak, ba’zan chaqiriq-murojaat, ba’zan esa inson quvonchi yoki ruhiy iztirobi shaklida ifodalanadi.Nutq ichki va tashqi ko’rinishlarga ega. Ichki nutq odamning o’z ichida gapiradigan passiv nutqi bo’lib, u ikkinchi kishining ishtirokini talab etmaydi. Shuning uchun ham bu nutq o’z-o’ziga qaratilgan nutq sanaladi va uni nazorat qilib bo’lmaydi.
3. Pedagogik muloqot turlari. O’qituvchining notiqlik mahorati
O’qituvchi ovozining xususiyatlari nimadan iborat : 1. Bu ovozning kuchi. Оvoz kuchi tovush organlarini ishiga, ularning faoliyatiga hamda nafas chiqarishiga bog’liqdir.
Tovushning qancha masofaga yetkazilishi. Bu bilan mutahissislar o’qituvchi ovozini qay masofaga yetkaza olish va uni qay yo’l bilan sozlashini aniqlab oladilar.
O’qituvchi nutqida ovozning harakati va o’zgaruvchanligi muhim ahamiyatga ega.
O’qituvchi ovozi ravon, jarangdor, aniq va o’ziga jalb etadigan bo’lishi kerak. O’quv materialini qiyin joylarini o’qtuvchi ovozini sekinlatgan holda tushuntirib, qolgan vaqtda tezroq vaqtda gapirishi kerak.
O’qituvchi ovozi ravon, jarangdor, aniq va o’ziga jalb etadigan bo’lishi kerak. O’quv materialini qiyin joylarini o’qtuvchi ovozini sekinlatgan holda tushuntirib, qolgan vaqtda tezroq vaqtda gapirishi kerak.
Pedagogik texnika ma’lum kasbiy va shaxsiy malakalar yig’indisidirki, u o’qituvchining pedaggik faoliyatiga ta’sir ko’rsatish, tashkil qilish va boshqarish ishlarida asosiy yo’l ko’rsatuvchi bo’lib xizmat qiladi.
Pedagogik texnika ma’lum kasbiy va shaxsiy malakalar yig’indisidirki, u o’qituvchining pedaggik faoliyatiga ta’sir ko’rsatish, tashkil qilish va boshqarish ishlarida asosiy yo’l ko’rsatuvchi bo’lib xizmat qiladi.
4. O’qituvchini ma’ruzaga tayyorgarlik ko’rishi
O’qituvchi materiallarni aniq, to’g’ri, tushunarli ifodali bayon qilishda ovozi ritmi ham muhim ahamiyat kashf etadi.Ilmiy tadqiqot ishlari shunday dalolat bermoqdaki, ruslar 1 minutda 120, inglizlar 120 dan 150tagacha, fransuzlar 110 so’zni talaffus qilar ekanlar. O’rtacha hammaga tushunarli bo’lishi uchun o’qituvchi 60 -80 so’zni talaffus etsa, talabga muvofiq bo’ladi
O’qituvchi nutqini lo’nda, aniq, puxta, chiroyli bayon etsa, u tinglovchilarga shuncha tushunarli bo’ladi va ular qalbida uzoq saqlanadi.
Notiqyo’l qo’yadigan ba’zi xatolar:
Nutqdagi turg’unlik – ko’p qo’llalinadigan, hech kim eshitmaydigan so’z va so’z iboralari;
Konselyarezm-muloqotning byurakratik uslubida qo’llaniladigan so’z va so’z iboralari;
Bachkanalik- adabiy bo’lmagan yoki mazmuni, harflar buzilgan so’z va so’z iboralari;
Jarg’on – jinoyat dunyosidan olingan so’z va so’z iboralari;
Ko’pso’zlik- o’zining fikrini mantiqan aniq va lo’nda ifoda eta olmaslik;
Parazit so’zlar «mana shu», «masalan», «аytaylik», «shunday qilib» va hokazo
Og’zaki nutqning o’ziga xos xususiyatlari:
Donolik- fikrlarning donoligi, o’tkir yoki kulguli so’z iboralarini tanlash va joyida qo’llash;
