Mavzu: O‘rta asrlarda Sharqiy Osiyoda arxivlar arab xalifaligi arxivlari

,,Fotimiylar arxivi‘‘
Yozma maʼlumotlari yoʻqolgan deb hisoblangan islomiy sulolalardan biri bo‘ lgan, X-XII asrlarda Misr, Shimoliy Afrika va undan tashqarida hukmronlik qilgan va Qohira shahri va uning muassasalarini barpo etgan Ismoiliy shia Fotimiylar sulolasi bo‘lgan. Ko'pincha, ularning rasmiy hujjatlari ham, hikoya matnlari ham (tarix, biografiya, ma'muriy san'at bo'yicha kitoblar) biz kutgan tarzda, alohida matnlar yoki hujjatlar to'plami sifatida saqlanib qolganga o'xshaydi. Boshqa tomondan esa, Fotimiylarning diniy adabiyoti 1060-yillarda saqlash uchun Yaman ga olib kelingan va bu yerda birmuncha yaxshiroq saqlanib qolgan.
Fotimiylar boy moddiy madaniyat qoldirgan. Biroq, Fotimiy matnlarining tarixi tadqiqotchilar tomonidan tekshiriladi va zamonaviy ilm-fan ko'p o'n yillar davomida Fotimiy matn arxivining "yo'q bo‘ lib ketgani ‘‘ haqida ma’lum beradi.
FOTIMIYLAR SULOLASI ARXIVI
Ayni paytda, Fotimiylar davlat hujjatlari arxivi qisman bir necha yo'llar bilan saqlanib qolgan, jumladan , Sinaydagi Avliyo Ketrin monastiri kabi rasmiy muassasalarda , Qohira Geniza ichida va keyingi adabiy manbalarda saqlanib qolgan nusxalari haqida ma’lumotlar bor.
Hujjatlarni saqlashning ushbu yo'llari davlat hujjatlarining hayotiy shakllarini ochib beradi. Qohira Geniza boʻyicha olib borilgan soʻnggi tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, rasmiy arxiv hujjatlarni maishiy, tijorat, adabiy, diniy yoki boshqa kontekstlarda qayta ishlatish uchun chiqargandan soʻng, agar mavjud matnlardagi boʻshliqlarga yangi materiallar yozilgan boʻlsa, asl material muomalada qolishi mumkin bo‘lgan. Misrda davlat xizmatkorlari Fotimiylar hukumronligi haqida ma’lumot berganlar.
Shunday qilib Fotimiylar sulolasining 10 dan ortiq yilnomalari keyingi tarix kitoblarida ma’lum bo‘lgan. Bularga Ibn Zuloq va al-Muzabbihiy, al-Qudoiyning ,, Uyun al-ma’arif ‘‘ nomli qisqacha jahon tarixi to‘g’risidagi ma’lumotlari kiradi.Bundan tashqari Ibn al-Sayrafiyning Fotimiylar vazirligi haqidagi ma’lumotlari ham bor edi.

O‘RTA ASRLARDA ARAB XALIFALIGIDAGI ILK ARXIVLAR KO‘RINISHI
Fotimiylar arxivining yo'qolgan fojiasi taniqli sunniy general Salohad-Din (vaf. 1193) bilan bog'liq bo'lib, u Fotimiy kutubxonalarini butunlay vayron qilgani ma'lum bo'lgan. Fotimiylar Misrga bosqinchilar sifatida kelishlaridan ancha oldin turli mavzularda kitoblar to'plashgan edi. Mavzu bo‘yicha buyurtma qilingan million jilddan ortiq adabiy durdonalarning bu g‘ayrioddiy to‘plamlari Fotimiylar davrida Qohirada tashkil etilgan bir qancha yirik kutubxonalarda, jumladan Fotimiylar xalifasi al-Hakim tomonidan asos solingan mashhur va ommaga ochiq “Dar al-Hikma”da saqlangan. Bular Salohiddin Ayubiy 1171-yilda Misrda hokimiyatga kelganida yo'q qilgan kutubxona fondlaridan iborat bo‘lgan. So'nggi tadqiqotlar Fotimiylar kutubxonalari tarqalib ketganligini ko'rsatib, bu fikrni rad etadi.
Bunga qo'shimcha ravishda, biz keyingi yilnomalar tarkibiga kiritilgan ko'plab Fotimiy kitoblarining saqlanib qolganligi haqida muhim matnli dalillarni topamiz. Boshqa turdagi matnlardan qayta foydalanish - bu yerda, ularni qo'lga kiritish va boshqa yo'l bilan erishib bo'lmaydigan tarixni saqlab qolish uchun qadrlanadigan tarixiy hisobotlar - o'rta asrlar arab arxivi shakllarining yana bir ko'rinishi bo‘ lgan.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
https://themaydan.com/2019/12/archives-and-archival-sensibilities-in-medieval-arabic-historiography/.