Mavzu: O‘rta asrlarda Sharqiy Osiyoda arxivlar arab xalifaligi arxivlari

Mavzu: O‘rta asrlarda Sharqiy Osiyoda arxivlar

ARAB XALIFALIGI ARXIVLARI

TAYYORLADI: ABDULLAYEVA UMIDA

Arab xalifaligi –Arabiston yarim oroli, Yaqin va O‘rta Sharq, Shimoliy Afrika, Ispaniya, Markaziy Osiyo va Kavkazortini o‘z ichiga olgan ulkan saltanat hisoblanadi. Bu saltanat 632-1258-yillarda faoliyat ko‘rsatadi. Arab xalifaligining asoschisi payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vassallamning eng yaqin safdoshi xalifa Abu Bakr Siddiq bo‘lgan. Arab xalifaligi Ummaviylar va Abbosiylar sulolalari tomonidan boshqariladi. Ummaviylar sulolasi 661-750-yillarda, Abbosiylar sulolasi esa 750-1258-yillarda xalifalikni boshqargan.
Arab xalifaligi arxivlariga keladigan bo‘lsak, xalifalikda bir qancha arxivlar mavjud bo‘lgan.
“XV asrda arab xalifaligida past sifatli qog'ozga yozilgan arabcha matnlar ham qimmatli material hisoblangan. Chunki bu o'rta asrlardagi islom intellektual doiralarida asosiy bilim matnlarini saqlab qolishga bo'lgan obsesif intilish natijasi va bu hodisani biz o'rta asr arab arxivi sezilarli darajada rivoj topgan deb aytishimiz mumkin. Xalifalik arxivlari arab tarixshunosligi asarlarida ham yaqqol ko‘zga tashlanadi. Ularda eski tarixiy ma’ruzalar va hujjatlar, maktublar va davlat farmoyishlari mavjud bo‘lib, Ibn al-Furotning hujjatlar bilan to‘ldirilgan yilnomasi asosiy o‘rin egallagan.
“Davlat hujjatlari va ularning saqlanib qolishi
Zamonaviy islomgacha bo'lgan o'tmishdagi har bir jamoada hozirgi kungacha saqlanib qolgan arxiv omborlari mavjud emas. Ayniqsa, davlat arxivlari ko‘pincha avlodlar qo‘lida qolib ketgan. Yillar davomida zamonaviy olimlar o'rta asrlardagi islom jamoalari hujjatlarini Yevropa huquqiy yoki cherkov to'plamlari bilan solishtirib borishgan va xalifalik hujjatlari ko‘ plab ishlab chiqarilmagan degan noto'g'ri fikr yuritganlar. Shunga qaramay, rasmiy devonxona hujjatlari haqiqatan ham hukumatlar tomonidan ishlab chiqarilgan, ammo ular muntazam ravishda sotib olinmagan va ulardagi qog'ozlar qayta foydalanish uchun ommaviy muomalaga chiqarilgan. Bugungi kunda islom dunyosi va boshqa mamlakatlar kutubxonalarida topilgan arab qo'lyozmalarida ko'pincha qog'ozga yozilgan hujjatlar yoki rivoyatlar mavjud. Mualliflar ko'pincha shaxsiy hujjatlarni yangi matnlarini yozish uchun ularni o'zgartirganlar. Muammo hujjatlarning katta miqdorda ishlab chiqarilmaganligi yoki hatto saqlanmaganligida emas, aksincha, intellektual madaniyat mavjud bo'lib, unda folio yoki qog'oz varag'i - moddiy ob'ekt sifatida - vaqt o'tishi bilan o'zgarishi mumkin bo'lgan turli xil ijtimoiy va semantik funksiyalarni bajarishi mumkin bo‘ lgan.