Mavzu: O‘zbek halq dostoni."Alpomish"dostonidan parcha

Mavzu:Yusuf Xos Hojib “Qutadg‘u bilig” dan parchalar
«BOSHDAN O XIRG A CH A DONOLAR SO*ZI» «Qutadg‘u bilig» Qutga, ya'ni baxt va saodatga erishtiruvchi bilim demakdir. Uni bobokaJon shoirimiz Yusuf X os Hojib bundan salkam 1000 yil oldin — 1069- yilda yozgan. Mazkur kitob shoiming o‘zi aytganiday: Boshdan oxirgacha donolar szi, G o‘yoki tizilgan maijonning o‘zi. 0 ‘n sakkiz oy — bir yarim yilda yozib tugallangan ushbu asami yaratish uchun shoir juda uzoq vaqt tayyorlangan ko‘rinadi: Munuqi tarugiaq Quz rdu eli, Tub — asli nasabdin yo‘rimish tili. Bu tug‘mish elinciin chiqib borg‘ani, Kitobni qo‘shubon tugal qilg‘oni. Barusin bitimish, yeturmish nizom, Bu Qashqar elinda qo‘shulmish tamom. Hozirgi zbekchasi: Quz o‘rdu oikasi aslida eli, Tub asli nasabdan sz ochti tili. Tuilgan elidan chiqib borgani, Kitobni jam etib tugal qilgani. Borini bitibdur ne esa kalom Bu Qashqar elida tugadi tamom. Bu yerda shoiming vatani (Quz rdu, ya'ni Bolasoun) va asaming tugallangan o‘mi (Qashqar)dan tashqari, asami yozish uchun «tug'ilgan elidan chiqib fcorgani» * www.ziyouz.com kutubxonasi haqidagi qayd ham mavjud. Bundan shoiming ko‘plab o‘lkalarga safar qilgani, turli madaniy-adabiy yodgodiklami o‘rganganini taxmin etish mumkin. Fikrimizni quyidagi misralar ham tasdiqlab turadi: Chiniylar «Adab ul-muluk» deb atar, Mochinlar «Anis ul-mamolik» deyar. Bu Mashriq elining donishmandlari «Ziynat ul-umaro» deyishdi bari. Eronlik «Shohnoma» dedi belgilik, Turonlik nom qo‘ydi: «Qutadg‘u bilig» Bular shoiming Chin (Xitoy), Mochin (Sharqiy Turkiston), Eron va Turon (Turkiston va umuman turkiy xalqlar yashaydigan o‘lkalar)da bo lgani hamda u yerlarda mavjud blgan adabiy an’analardan yaxshi xabardorligini ko‘rsatdi. Yusuf Xos Hojibning o‘zi to‘g‘risida hozircha «Qutadg‘u bilig»dan boshqa biror tarixiy manbada ma’lumot yo‘q. Shoir o‘z nomini asarida eslatib o‘tadi, xolos. Asar muqaddimasida esa dostonning Tavg‘ochxon huzuriga keltirilgani, xon uni qadrlab shoirga X os Hojib unvonini bergani to‘g‘risida gapirib o‘ti!gan. E tibor berdingizmi, yuqorida keltirilgan parchada bir necha o lka va xalqlaming nomi tilga olingan, demak, asar sha yurtlarda ham mashhur bo‘lgan. Bugina emas, dostonning bir nusxasi 1439- yilda Hirot shahrida qayta kchirilgan. Bu davrda Hirot madaniyatning gullab-yashnagan o‘lkalaridan biri edi. Xuddi shu davrda bu yerda Atoyi, Sakkokiy, Lutfiy singari « S  z mulkining malik ul-kalom»lari ijod etardi.