Mavzu: O‘zbekiston va jahon. Ijtimoiy-siyosiy leksika Reja

MAVZU: O‘zbekiston va jahon. Ijtimoiy-siyosiy leksika
Reja:

1. 
   O‘zbekistonning tinchliksevar tashqi siyosati va uning jahon hamjamiyati tomonidan tan olinishi.
   
2. 
   O‘zbekiston Respublikasining BMTga qabul qilinishi va jahon hamjamiyatidagi o‘ziga xos o‘rni.
   

3. Ijtimoiy-siyosiy leksika.

1. 
   O‘zbekistonning tinchliksevar tashqi siyosati va uning jahon hamjamiyati tomonidan tan olinishi.
   

XXI asr bo‘sag‘asida xalqaro vaziyat. Mustaqil O‘zbekistonning tinchliksevar tashqi siyosati va jahon hamjamiyatiga qo‘shilishi. XX asrning 90 yillariga qadar dunyo ikki qutbli bo‘lib, bir-biriga qarama-qarshi bo‘lgan kuchlar nisbati ikki joyda – SSSR va AQSH etakchilik qilgan ikki ijtimoiy-siyosiy tuzum, ikki harbiy-siyosiy kuchlarning qo‘lida edi. Xalqaro vaziyatning tinchligi va xavfsizlik tizimi shu ikki tomonning o‘zaro muxoliflik muvozanatiga asoslangan edi. Dunyoda «sovuq urush» siyosati hukmronlik qilardi. Butun insoniyat yadro urushi xavfi ostida yashardi. Biroq sobiq Ittifoqning parchalanishi natijasida uning tarkibidagi 15 ta mustaqil davlat, jumladan mustaqil O‘zbekiston davlati vujudga keldi. «Sovuq urush» siyosati barham topdi. XXI asr bo‘sag‘asida xalqaro vaziyatning o‘zgarishi jahon tapaqqiyotininr holatini ham tubdan o‘zgartirib yubordi. Endi dunyo ko‘p qutbli bo‘lib qoldi. Dunyoning geosiyosiy holati yangi pallaga ko‘tarildi.
Dunyo yangilanishi jarayonida har bir davlat o‘z taraqqiyot ko‘lami bilan jahon hamjamiyatidan munosib o‘rin olish uchun harakat boshladi. SHular qatori O‘zbekiston ham jahon hamjamiyatidan munosib o‘rin olishga kirishdi.
O‘zbekiston Respublikasi O‘rta Osiyodagi yirik suv yo‘llari bo‘lgan Amudaryo va Sirdaryo oralig‘ida joylashgan. Mamlakat maydoni 447,4 ming km2 tashkil qiladi. Bu Buyuk Britaniya, Belgiya, Daniya, Avstriya va SHveysariya hududlarini qo‘shib hisoblaganda ulardan ko‘pdir. Markaziy Osiyo mintaqasida muhim o‘rin tutgan O‘zbekiston qadimda ham, hozir va kelajakda ham SHarq va G‘arb, SHimol va Janub orasidagi aloqalarni bir-biri bilan bog‘lovchi mamlakatdir. 2005 yilgi ma’lumotlarga ko‘ra, O‘zbekiston o‘zining ma’muriy-hududiy tuzilishi jihatdan 12 viloyat, 164 ta tuman, viloyat va respublikaga bo‘ysunuvchi 51 shahar, tumanga bo‘ysunuvchi 91 ta shahar, 108 ta shaharchalar, 1451 tadan oshiq bo‘lgan qishloq va ovullarga ega.
O‘zbekiston Respublikasi o‘ziga xos geografik tuzilishi bilan O‘rta Osiyo mintaqasidagi davlatlar orasida alohida ajralib turadi. Bunday geografik joylashuvning qulay va noqulay tomonlari mavjud bo‘lib, ular respublikaning geosiyosiy vaziyati va geostrategik manfaatlari hamda uning ichki va tashqi siyosatini tanlash va belgilashda muhim ahamiyat kasb etadi.
Mustaqil O‘zbekistonning qulay geosiyosiy imkoniyatlari quyidagicha:
Uzoq o‘tmishdan SHarq va G‘arb o‘rtasidagi qadimgi savdo-sotiq, tijorat, madaniy-ilmiy va diplomatik aloqalar yo‘li bo‘lgan Buyuk Ipak yo‘li O‘zbekiston hududidan o‘tgan. Hozirda ham Evropa va YAqin SHarqdan Osiyo – Tinch okeani mintaqasiga olib boradigan yo‘llar O‘rta Osiyodan, uning o‘rtasida joylashgan O‘zbekistondan o‘tadi;
O‘rta Osiyoning markazida joylashgan O‘zbekiston o‘zining geosiyosiy holatidan kelib chiqib, mazkur mintaqada kuchlar nisbati va muvozanatini saqlash, iqtisodiy integratsiya jarayonini rivojlantirish, barqarorlikni ta’minlash, hamkorlikni mustahkamlash imkoniyatiga ega. O‘zbekiston bugungi kunda qo‘shni davlatlar – Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va Afg‘oniston o‘rtasida bog‘lovchi halqa vazifasini o‘tab kelmoqda. Mintaqa doirasida manfaatli munosabatlar o‘rnatish imkoniyati O‘zbekiston orqali ochiladi. O‘rta Osiyo mintaqasida tinchlik, barqarorlikni va kuchlar muvozanatini ta’minlash jarayonida O‘zbekiston sezilarli rol o‘ynash uchun hamma imkoniyatlarga ega;
O‘zbekiston o‘zining joylashuviga ko‘ra O‘rta Osiyoning transport, energetika, kommunikatsiya, suv tizimi markazida joylashgan. Respublikaning muhim xususiyati shundan iboratki, bu erda aholining o‘sish sur’atlari yuqori. Mustahkam mehnat salohiyati, ilmiy-texnikaviy va boshqa imkoniyatlari jihatidan mintaqadagi boshqa davlatlardan ma’lum darajada ustun turadi;
O‘zbekiston insoniyat sivilizatsiyasida salmoqli o‘ringa ega. YUrtimizning dunyoga mashhur boy ma’naviy va tarixiy merosi bor, shu tufayli u dunyoning ma’naviy va siyosiy jarayonlariga ta’sir o‘tkazib kelgan.
Mazkur imkoniyatlar orqali O‘zbekiston geosiyosiy joylashuvining noqulayliklardan mustasno deb bo‘lmaydi, bunday kamchiliklar barcha joyda mavjud. Geosiyosiy jihatdan O‘zbekiston Respublikasiga qiyinchiliklar tug‘diruvchi quyidagi omillar ham mavjud:
O‘zbekiston o‘zining geosiyosiy holati jihatidan kollektiv xavfsizlik tizimini o‘rnatishga intilayotgan, lekin bu jarayon hali izchil yo‘lga qo‘yilmagan O‘rta Osiyo mintaqasida joylashgan. Respublikamiz Fors ko‘rfazi, Kaspiy dengizi havzasi va Tarim havzasining neft va gazga juda boy konlari joylashgan yarim halqaning strategik markazida joylashgan. SHuning uchun bu hududda butun dunyoda energiya taqchilligi sharoitida ko‘pgina davlatlarning bir-biriga mos kelmaydigan manfaatlari o‘zaro to‘qnashmoqda. Dunyodagi kuchli davlatlar mazkur mintaqada o‘z manfaatlarini izlamoqda;
O‘rta Osiyoda joylashgan davlatlarning imkoniyatlari bir xil bo‘lmay, ularning rivojlanish holati ham har xil. YA’ni O‘zbekistonni etnik, demografik, iqtisodiy va boshqa muammolar yuki ostida qolgan respublikalar qurshab turibdi. SHu bilan birga O‘zbekiston mintaqadagi etnik murosasizlik, narkobiznes va har xil tashqi kuchlar tomonidan rag‘batlantirilib kelinayotgan, ichki mojarolar xali ham tugatilmagan Afg‘oniston kabi davlat bilan chegaradoshdir. Bu erda 2001 yilning oktyabr oyidan AQSH tomonidan diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi qaltis harbiy harakatlar olib borilishi natijasida Afg‘onistondagi vaziyat qisman o‘zgardi;
sobiq sovet hukumati davrida O‘rta Osiyoda, jumladan O‘zbekistonda kommunikatsiyalar nomaqbul ravishda shakllantirildi. Janubiy yo‘nalishda transport kommunikatsiyalari amalda rivoj topmadi. Sobiq Ittifoq parchalangach, kommunikatsiyalar muammosi O‘zbekiston uchun yanada keskinlashdi. O‘zbekiston bevosita dengizga chiqa olmaydigan, buning ustiga dengiz portlaridan eng uzoqda joylashgan mamlakat hisoblanadi. Qora dengiz, Boltiq dengizi, YApon dengizi va SHimoliy dengizlarga olib chiquvchi eng qisqa temir yo‘li qariyb 3 ming kilometrni tashkil etadi. Bu masofani kesib o‘tish uchun esa bir necha davlatlar hududidan o‘tish lozim. Mazkur holat katta sarf-harajat talab qilib, O‘zbekistonning iqtisodiy aloqalarini cheklaydi, yuk tashishini qimmatlashtirib, mahsulotlarni raqobatga bardosh berolmaydigan qilib qo‘yadi;

2.