Mavzu: O’zbekistonda Ishlab chiqarilayotgan arxitektura ashyolari va akustik ashyolarni o’rganish. Enirgiya samarador devorbop ashyolar ishlab chiqarish texnologiyalari va fizik-mexanik va issiqlik-fizik xossalaini tadbiq etish

Penobeton bloklari g‘ovak betonning bir turi 
bo‘lib, zamonaviy qurilish materiali 
hisoblanadi. Mutaxassislar ta’riflaganidek, 
penobeton bloklari - bu yengil beton 
hisoblanib, qum, suv, sement va 
ko‘pirtiruvchi qo‘shimchalardan tashkil 
topgan aralashmaning qattiqlashishi 
natijasidir. Penobeton bloklari bir qator 
afzalliklarga ega, birinchi navbatda, 
konstruksiya yengillashadi, ikkinchidan 
materialga harorat o‘zgarishi ta’sir 
ko‘rsatmaydi, uchinchidan, penobeton 
bloklari issiqlik, sovuqlik va shovqin 
o‘tkazuvchanligi juda kam.
Bugungi kunda mamlakatimizda penobeton 
bloklari ishlab chiqarishga bo‘lgan talab 
ancha yuqori. Shu sababli penobeton 
bloklarni ishlab chiqarish investitsiyalarning 
istiqbolli yo‘nalishi hisoblanadi. Hozirda 
“KANOMA” MCHJ, “CLEVER BLOCK” MCHJ, 
“DIOSON-UZ” MCHJ, “NEK BLOKSTROY” 
MCHJ korxonalari tomonidan sifatli 
penobeton bloklari ishlab chiqarilmoqda
. 

---

Mahsulotlarning sifatini baholashda, uning ichki tuzilishi xossalari bilan 
bog‘liq qonuniyatni o‘rganishga doir ilmiy tekshirish ishlari maxsus 
tajribaxonalarda aniqlanadi. Ashyolarning fizik xossalariga quyidagilar 
kiradi: ashyoning haqiqiy va o‘rtacha zichligi, g‘ovakligi, bo‘shlig‘i; nam 
yutuvchanligi, suv shimuvchanligi, bug‘ va gaz o‘tkazuvchanligi; 
issiqqa, yuqori haroratga, alangaga, sovuqqa va radiatsiyaga 
chidamliligitok o‘tkazuvchanligi, tovush yutuvchanligi, tovushdan 
muhofazalash va h.k. 
Zichlik.
Ashyo zichligi uning tabiiy 
holatdagi hajm birliklar nisbati, uning 
o‘rtacha zichligini (p), g‘ovaklarsiz hajmi 
hisoblansa, uning haqiqiy zichligini 
ifodalaydi: G‘ovak va sochiluvchan 
ashyolarda p<1,zich ashyolarda esa p=1 
bo‘ladi. 
g„ovaklik.
Ashyodagi mayda bo‘shliqlar 
g‘ovaklar deb ataladi. G‘ovaklar havo, gaz 
yoki suv bilan to‘yingan bo‘ladi. Ashyodagi 
g‘ovaklar hajmini uning to‘la hajmiga bo‘lgan 
nisbati (F, %) ifodalaydi. G‘ovaklik va zichlik 
ashyoning asosiy xossalarini ifodalovchi 
ko‘rsatkichlardir. 

---

•
Ma’lumki, barcha qurilish ashyolari va konstruksiyalari tashqi tabiiy va sun’iy kuch ta’sirida bo‘ladi. 
Natijada, ashyo yoki buyum tanasida ezilish, bukilish, ishqalanish, egilish va siqilish kuchlanishlari hosil 
bo‘ladi. Qurilish ashyolarining mexanik xossalari shartli ravishda deformativ va mustahkamlik xossalariga 
ajratiladi. Deformativ xossalarga - qayishqoqlik, plastiklik, nisbiy deformatsiya va h.k. kiradi. 
Mustahkamlik xossalariga ashyoning siqilishdagi, egilishdagi va cho‘zilishdagi mustahkamligi, zarbga va 
ishqalanishga qarshiligi kiradi 
•
Ashyolarning mustahkamligi
. Ashyoning buzilishga qarshilik ko‘rsatish xususiyati mustahkamlik 
deb ataladi. Ashyolarning mustahkamligi, odatda, mustahkamlik chegarasi - R orqali ifodalanadi. Ma’lumki, 
barcha qurilish ashyolari va konstruksiyalari tashqi tabiiy va sun’iy kuch ta’sirida bo‘ladi. Natijada, ashyo 
yoki buyum tanasida ezilish, bukilish, ishqalanish, egilish va siqilish kuchlanishlari hosil bo‘ladi.
•
Zarbga qarshilik. 
Tabiiy va sun’iy tosh ashyolar avtomobil yo‘llari, yo‘lkalar, pol va poydevorlarga 
ishlatilganda, ular zarb kuchi ta’siriga sinab ko‘riladi. Tosh ashyolarni zarbga sinash uchun namuna diametri 
va balandligi 25 mm bo‘lgan silindr to‘qmoq tagiga o‘rnatiladi. Ashyoning zarbga qarshilik 
ko‘rsatuvchanligi, standart namunani buzish uchun sarf etilgan ish miqdori yoki hajm birligiga (kg/sm3) 
sarflan 
•
Nam va quruq holatdagi deformatsiyalanish
. Ba’zi ashyolarni (gil, yog‘och va h.k.) suvga 
shimdirilsa, hajmi o‘zgaradi, ya’ni ayrim hollarda ma’lum darajagacha shishadi. Hajmi kattalashganda 
ashyoning chiziqli hajm o‘lchamlari o‘zgaradi, ammo quritilganda u yana o‘zining avvalgi holatiga qaytadi. 
Qotish yoki qurish jarayonida ayrim ashyolarning (gil, yog‘och, beton va boshqalar) hajmi kichrayadi. Bu hol 
ashyoning kirishishi deb ataladi.gan solishtirma ish bilan ifodalanadi. 
•
Adgeziya. 
Qurilish ashyolarining muhim kimyoviy xossalaridan biri mayda, kukun zarrachalarining 
ashyolar yuzasiga yopishishini ifodalovchi adgezion mustahkamligidir. «Adgeziya» lotincha so‘z bo‘lib, 
yopishish degan ma’noni anglatadi. Atomlar o‘lchamidagi mayda zarrachalar o‘zaro bir-biriga tortish kuchi 
vositasida har xil tarkibdagi moddalar sirtiga yopishadi va moddani faollashtiradi. Adgeziyani topish uchun 
yopishtirilgan namunaning bir o‘lcham birlikdagi yuzasini ajratishga ketgan kuchni aniqlash kifoya. Ushbu 
ko‘rsatkich temirlarni payvandlashda, yopishtirishda, devor yuzasini bezash uchun ashyolar tanlashda 
(emal, lokbo‘yoqlar va h.k.) katta ahamiyatga ega.

---

---

Xulosa
Xulosa qilib aytganda O’zbekistonda Ishlab chiqarilayotgan arxitektura ashyolari
endilikda rivojlanmoqda .va ularning qulayligi samaradorligi bizga ishning tez va 
sifatli bo’lishini va hamyon bop narxlarda baholanishini taminlaydi. Akustik 
ashyolarga keladigan bo’lsak hozirda qurulish talablaridan kelib chiqib bozorda 
unga bo’lgan talablar oshmoqda 
Hozirda akustik plitkalar jahonning ko’plab davlatlari qurulish sanoatini 
egallagani sir emas.
 
Hozirda yuqori keltirilgan energiya tejamkor devorbop 
qurilish materiallarining qurulishda keng qo’llanilayotgani quvonarli.Misol 
tariqasida benoblok mahsuloti issiqlikniyaxshi saqlash va g’ovakligi yuqori 
bo’lganligi uchun o’ta yengil va samarador mahsulot. Xulosa qilib aytganda bu 
mahsulotlar hozirgi zamon talabiga mos . 

---

Foydalanilgan Adabiyotlar
1. Qosimov E.U ,,Arxitektura ashyoshunosligi” .toshkent 
“noshir”natr, 2016y-265 bet 
2. Qosimov E.U Samigov h.a “Qurulish ashyolaridan tajriba 
ishlari”.i toshkent .”cho‟lpon”,2013y -335 bet 
3. Qosimov E.U ,,Qurulish ashyolari” malumotnoma .Toshkent 2011y 
-496 bet 
4. samig‟ov N.A ,,Qurulish materilallari va 
buyumlari”.Darslik.Toshkent. ,,cho‟lpon” 2013y -319 bet 
5. Qosimov I.I ,,Arzon zamonaviy qurulish ashyolari” .toshkent.
,,cho‟lpon” nashr 2017y -320 bet 
6. Qosimov E.U ,,Qurulish ashyolari”.Darslik 1.,,mehnat “2004 -
512bet
7. odilxo‟jayev A.E ,,Qurulish materiallari”.o‟quv qo‟llanma 
.”o‟zbekiston xalqaro islom akademiyasi”.toshkent . 2020y 
8. otaqo‟ziyev T.A . Z.A Muhammadboyeva A.A. ,,Qurulish 
materiallari texnologiyalari” toshkent .fan va Texnologiya 
.2019y