Mavzu: O’zbekistonda Ishlab chiqarilayotgan arxitektura ashyolari va akustik ashyolarni o’rganish. Enirgiya samarador devorbop ashyolar ishlab chiqarish texnologiyalari va fizik-mexanik va issiqlik-fizik xossalaini tadbiq etish

Penobeton.

Penobeton bloklari g‘ovak betonning bir turi bo‘lib, zamonaviy qurilish materiali hisoblanadi. Mutaxassislar ta’riflaganidek, penobeton bloklari - bu yengil beton hisoblanib, qum, suv, sement va ko‘pirtiruvchi qo‘shimchalardan tashkil topgan aralashmaning qattiqlashishi natijasidir. Penobeton bloklari bir qator afzalliklarga ega, birinchi navbatda, konstruksiya yengillashadi, ikkinchidan materialga harorat o‘zgarishi ta’sir ko‘rsatmaydi, uchinchidan, penobeton bloklari issiqlik, sovuqlik va shovqin o‘tkazuvchanligi juda kam.

Bugungi kunda mamlakatimizda penobeton bloklari ishlab chiqarishga bo‘lgan talab ancha yuqori. Shu sababli penobeton bloklarni ishlab chiqarish investitsiyalarning istiqbolli yo‘nalishi hisoblanadi. Hozirda “KANOMA” MCHJ, “CLEVER BLOCK” MCHJ, “DIOSON-UZ” MCHJ, “NEK BLOKSTROY” MCHJ korxonalari tomonidan sifatli penobeton bloklari ishlab chiqarilmoqda.

Mahsulotlarning sifatini baholashda, uning ichki tuzilishi xossalari bilan bog‘liq qonuniyatni o‘rganishga doir ilmiy tekshirish ishlari maxsus tajribaxonalarda aniqlanadi. Ashyolarning fizik xossalariga quyidagilar kiradi: ashyoning haqiqiy va o‘rtacha zichligi, g‘ovakligi, bo‘shlig‘i; nam yutuvchanligi, suv shimuvchanligi, bug‘ va gaz o‘tkazuvchanligi; issiqqa, yuqori haroratga, alangaga, sovuqqa va radiatsiyaga chidamliligitok o‘tkazuvchanligi, tovush yutuvchanligi, tovushdan muhofazalash va h.k.
Zichlik. Ashyo zichligi uning tabiiy holatdagi hajm birliklar nisbati, uning o‘rtacha zichligini (p), g‘ovaklarsiz hajmi hisoblansa, uning haqiqiy zichligini ifodalaydi: G‘ovak va sochiluvchan ashyolarda p<1,zich ashyolarda esa p=1 bo‘ladi.
G‘ovaklik. Ashyodagi mayda bo‘shliqlar g‘ovaklar deb ataladi. G‘ovaklar havo, gaz yoki suv bilan to‘yingan bo‘ladi. Ashyodagi g‘ovaklar hajmini uning to‘la hajmiga bo‘lgan nisbati (F, %) ifodalaydi. G‘ovaklik va zichlik ashyoning asosiy xossalarini ifodalovchi ko‘rsatkichlardir.

Ma’lumki, barcha qurilish ashyolari va konstruksiyalari tashqi tabiiy va sun’iy kuch ta’sirida bo‘ladi. Natijada, ashyo yoki buyum tanasida ezilish, bukilish, ishqalanish, egilish va siqilish kuchlanishlari hosil bo‘ladi. Qurilish ashyolarining mexanik xossalari shartli ravishda deformativ va mustahkamlik xossalariga ajratiladi. Deformativ xossalarga - qayishqoqlik, plastiklik, nisbiy deformatsiya va h.k. kiradi. Mustahkamlik xossalariga ashyoning siqilishdagi, egilishdagi va cho‘zilishdagi mustahkamligi, zarbga va ishqalanishga qarshiligi kiradi

• Ma’lumki, barcha qurilish ashyolari va konstruksiyalari tashqi tabiiy va sun’iy kuch ta’sirida bo‘ladi. Natijada, ashyo yoki buyum tanasida ezilish, bukilish, ishqalanish, egilish va siqilish kuchlanishlari hosil bo‘ladi. Qurilish ashyolarining mexanik xossalari shartli ravishda deformativ va mustahkamlik xossalariga ajratiladi. Deformativ xossalarga - qayishqoqlik, plastiklik, nisbiy deformatsiya va h.k. kiradi. Mustahkamlik xossalariga ashyoning siqilishdagi, egilishdagi va cho‘zilishdagi mustahkamligi, zarbga va ishqalanishga qarshiligi kiradi
• Ashyolarning mustahkamligi. Ashyoning buzilishga qarshilik ko‘rsatish xususiyati mustahkamlik deb ataladi. Ashyolarning mustahkamligi, odatda, mustahkamlik chegarasi - R orqali ifodalanadi. Ma’lumki, barcha qurilish ashyolari va konstruksiyalari tashqi tabiiy va sun’iy kuch ta’sirida bo‘ladi. Natijada, ashyo yoki buyum tanasida ezilish, bukilish, ishqalanish, egilish va siqilish kuchlanishlari hosil bo‘ladi.
• Zarbga qarshilik. Tabiiy va sun’iy tosh ashyolar avtomobil yo‘llari, yo‘lkalar, pol va poydevorlarga ishlatilganda, ular zarb kuchi ta’siriga sinab ko‘riladi. Tosh ashyolarni zarbga sinash uchun namuna diametri va balandligi 25 mm bo‘lgan silindr to‘qmoq tagiga o‘rnatiladi. Ashyoning zarbga qarshilik ko‘rsatuvchanligi, standart namunani buzish uchun sarf etilgan ish miqdori yoki hajm birligiga (kg/sm3) sarflan
• Nam va quruq holatdagi deformatsiyalanish. Ba’zi ashyolarni (gil, yog‘och va h.k.) suvga shimdirilsa, hajmi o‘zgaradi, ya’ni ayrim hollarda ma’lum darajagacha shishadi. Hajmi kattalashganda ashyoning chiziqli hajm o‘lchamlari o‘zgaradi, ammo quritilganda u yana o‘zining avvalgi holatiga qaytadi. Qotish yoki qurish jarayonida ayrim ashyolarning (gil, yog‘och, beton va boshqalar) hajmi kichrayadi. Bu hol ashyoning kirishishi deb ataladi.gan solishtirma ish bilan ifodalanadi.
• Adgeziya. Qurilish ashyolarining muhim kimyoviy xossalaridan biri mayda, kukun zarrachalarining ashyolar yuzasiga yopishishini ifodalovchi adgezion mustahkamligidir. «Adgeziya» lotincha so‘z bo‘lib, yopishish degan ma’noni anglatadi. Atomlar o‘lchamidagi mayda zarrachalar o‘zaro bir-biriga tortish kuchi vositasida har xil tarkibdagi moddalar sirtiga yopishadi va moddani faollashtiradi. Adgeziyani topish uchun yopishtirilgan namunaning bir o‘lcham birlikdagi yuzasini ajratishga ketgan kuchni aniqlash kifoya. Ushbu ko‘rsatkich temirlarni payvandlashda, yopishtirishda, devor yuzasini bezash uchun ashyolar tanlashda (emal, lokbo‘yoqlar va h.k.) katta ahamiyatga ega.