Mavzu: saf mashqlariga o’rgatishda mo’ljallash va muvozanat saqlashni takomillashtirish

I.BOB: SAF MASHQLARIGA O’RGATISHDA MO’LJALLASHNINGG TAVSIF
1.1.Saf mashqlariga tavsif
Saf mashqlari - bu shug‗ullanuvchilarning ma‘lum bir safda birgalikda yoki yakka harakatlaridan iborat. Saf mashqlari yordamida mashg‗ulotni tashkil etish marom va sur‘at hissiyotini tarbiyalash masalalari muvaffaqiyatli hal qilinadi, jamoa bo‗lib mehnat qilish malakalari shakllantiriladi.
Bu mashqlar kishi qaddi-qomatini to‗g‗ri shakllantirish vositasi hamdir. Saf mashqlari aniq ijro etilishiga bo‗lgan talabchanlik, intizomlilik va uyushqoqlikni tarbiyalaydi.
Saf mashqlari to‗rtta guruhga bo‗linadi:
1. Saf usullari.
2. Saflanish va qayta saflanish.
3. Joydan - joyga ko‗chish.
4. Orani ochish va yaqinlashtirish.
Saf - shug‗ullanuvchilaming birgalikda harakatlanishi uchun belgilangan qoidaga ko‗ra joylanishidir.
Mashg‗ulotda safni o‗qituvchi va talabalar gumh xalfasi, o‗quv bo‗linmalarining boshliqlari va navbatchilar odatda yoki belgilangan signal bilan beriladigan bevosita buyruq va topshiriqlar orqali boshqaradilar.
Saflarning asosiy nomlari va uning joylanishi
Zich saf - shug‗ullanuvchilaming qatorda bir-biridan kaft kengligida (tirsaklar o‗rtasi) oralig‗ida yoki ketma-ket qatorda bir-biridan oldinga uzatilgan qo‗l uzunligidagi masofada joylashgan safdan iborat.
Orasi ochiq saf - shug‗ullanuvchilaming qatorda bir qadam yoki o‗qituvchi belgilagan oraliqda joylanishidan iborat safdir.
1.2. Saf usullari
Saf usullari - turgan joyda ijro etiladigan saf harakatlardan iborat. Bu mashqlaming ahamiyati eng avvalo shundan iboratki, ular yordamida intizomlilik va uyushqoqlik tarbiyalanadi.
1. «Saflaning!» - bu buyraqqa ko‗ra shug‗ullanuvchilar safga turadilar.
2. «Rost-lan!» - bu buyruqqa ko‗ra saf tik turish holatini qabul qiladi. U gimnastikada asosiy tik turish holatiga to‗g‗ri keladi.
3. «Tekislan!», «Chapga qarab tekislan!», « O‗rtaga qara!».
4. «To‗xta!»- bu buyraqqa ko‗ra harakat (mashq) to‗xtatiladi.
5. «Erkin» - bu buyruqqa ko‗ra shug‗ullanuvchilar turgan joylaridan jilmasdan, bir oyoqni tizzadan bo‗shatib, erkin turadilar.
6. « O‗ng (chap) oyoqda erkin tur!»- shug‗ullanuvchi o‗ng (chap) oyoqni o‗ngga (chapga) bir qadam jildirib, gavda og‗irligini ikkala oyoqqa taqsimlaydi va qo‗llarini orqada tutadi.
7. «Tarqal!» - shug‗ullanuvchilar safdan chiqib, zalda (maydonchada) erkin joylashadi.
8. «Tartib bo‗yicha- Sana!», «Bir-ikkiga - sanang!», «Uchtalab (to‗rt, besh va hokazo)- sanang!» va boshqalar. Hisob o‗ng qanotdan boshlanadi. o‗z raqamini aytayotgan shug‗ullanuvchi ayni vaqtda boshini tez chap tomondagi shug‗ullanuvchiga qarab buradi va keyin dastlabki holatga qaytadi. Safni oxirida turuvchi bir qadam oldinga odimlab, «sanash tugadi» deb o ‗z joyiga turadi.
9. Turgan joyda burilishlar (buymqlar « o‗ng-ga», «Chap-ga», «Ort-ga», «Yarim o‗ng-ga») Ayrim hollarda buyraqlar topshiriqlar bilan almashtirilishi mumkin, biroq qayd etilgan mashqlar turgan joyda burilishlardan tashqari buyraqqa ko‗ra ijro etilishi lozim.
1.3. Saflanish va qayta saflanishlar
Saflanishlarda o‗qituvchi barcha o‗quvchilami ko‗ra oladigan joyda turishi kerak.
Saflanish - shug‗ullanuvchilaming o‗qituvchi buyrag‗idan so‗ng biron-bir safni qabul qilish uchun bajaradigan harakatlaridir.
Mashg‗ulot oldidan guruh qoida bo‗yicha bir qator bo‗lib, ayrim hollarda esa ikki qatorda saflanadi.
Saflanish uchun: «Bir (ikki, uch) qatorga - Saflaning!» buyrug‗i beriladi. Buyruq berilishi bilan xalfa yoki navbatchi old tomonga qarab «Saf tik turish» holatida turadi. Guruh uning chap tomonida saflanadi.
Mashg‗ulotga hozirlik to‗g‗risida raport berishdan oldin xalfa (navbatchi) guruhni tekislaydi, uni sanatadi, keyin: «Rost-lan!», « O‗ngga (chapga, o‗rtaga)- qara!»- buyrug‗ini beradi.
Xalfa ( navbatchi) o‗qituvchiga ikki-uch qadam yetmasdan ( saf yurishi bilan) to‗xtaydi va raport beradi:
Keyin eng qisqa yo‗l bilan o‗qituvchi turgan tekislikka borib, safga yuz tomoni bilan turadi. 0 ‗qituvchi salomlashib, guruh javob qaytargandan so‗ng navbatchi o‗qituvchining «Erkin!» buyrug‗ini takrorlaydi va safiiing o‗ng qanotiga turadi.
Saflanish va raport berish marosimini tantanaviy ruhda o‗tkazish lozim. Bu muhim tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‗lib, butun mashg‗ulotni tashkil qilishga ijobiy ta‘sir ko‗rsatadi. Saflanish tugamagunga qadar o‗qituvchi raport qabul qilishga tayyorlanmasligi, shuning bilan birga saflanish jarayoniga aralashmasligi zarur. Yo‗l qo‗yilgan kamchiliklami keyinchalik muhokama qilish
maqsadga muvofiqdir.
Mashg‗ulot boshlanishidan oldin raport berilishiga o‗qituvchining jiddiy munosabatda bo‗lishi, uning tashqi qiyofasi va qaddi - qomati bu an‘ananing muhim ahamiyatga ega ekanligini ko‗rsatish lozim.
Bir qatorga saflanish - «Bir (ikki, uch) qatorga - Saflan!»-buymg‗iga binoan bajariladi. Gumh o‗qituvchi (navbatchi) ning orqasida saflanadi.
Oraliq - shug‗ullanuvchilaming yonma-yon qatordagi orasi.
Masofa - shug‗ullanuvchilaming ketma-ket qatordagi orasi.
Topshiriq bo‗yicha qator, ketma- ket qator, doira va hokazo bo‗lib
saflanish. Masalan: «Doiraga turing!», «Ikki qatorga turing!».
Qayta saflanish - bir safdan ikkinchi safga o ‗tish.
Bir qatordan ikki qatorga saflanish. Dastlab «birinchi» va «ikkinchiga» sanab chiqilgandan keyin, «Ikki qatorga saflan!» buyrug‗i beriladi, bu buyruqqa ko‗ra ikkinchi raqamdagilar chap oyoqni bir qadam orqaga qo‗yadilar (hisob - «bir), o‗ng oyoqni juftlamasdan bir qadam o‗ngga qo‗yadilar (hisob - «ikki») va birinchi turganning orqasiga o‗tgan holda chap oyoqni juftlaydilar (hisob- «uch»).
Bir qatordan uch qatorga saflanish. Dastlab sanab chiqilgandan keyin quyidagi buymq beriladi: «Uch qatorga- saflan!». Bu buyraqqa ko‗ra ikkinchi raqamdagilar joyida turadilar birinchi raqamdagilar o‗ng oyoq bilan bir qadam orqaga, chap oyoqni juftlamasdan turib bir qadamni yonga qo‗yadilar va o‗ng
oyoqni juftlab, ikkinchi raqamdagilami orqasiga o‗tadilar. Uchinchi raqamdagilar chap oyoq bilan bir qadam oldinga, o‗ng oyoqni juftlamasdan yonga qadamlaydilar va chap oyoqni juftlab, ikkinchi raqamdagilaming oldiga o‗tib turadilar. Avvalgidek saflanish uchun quyidagi buyraq beriladi: «Bir qatorga saflan!». Qayta saflanish saflanishga teskari tartibda bajariladi.
Qatordan qirra bo‘lib qayta saflanish.
Guruhda dastlabki («6-3 joyda, 6—4-2- joyda» va hokazo) sanoq o‗tkazilgandan so‗ng quyidagi buyraq beriladi: «Sanoq bo‗yicha - qadam bos!» shug‗ullanuvchilar sanoq bo‗yicha zarur bo‗lgan odimni tashlab, so‗ng oyoqlarini juftlaydilar. O‗qituvchi birinchi qator to‗xtaguncha sanab turadi. Sanoq «6-3 joyda» - deb sanalganda 7 gacha; «9-6-3 joyida» deb sanalganda 10 gacha olib boriladi.
Qayta saflash uchun quyidagi buyruq beriladi: « O‗z joyingga qadam bos!», safdan chiqqanlaming hammasi orqaga burilib, o‗z joylariga qaytadilar, joylariga yetgach, yana orqaga buriladilar.
O‗qituvchi safga oxirgi qator turib, orqaga burilgunga qadar («bir», «ikki» deb) sanab turadi.
Qatordan bo‗linmalarning qanotini ilgarilab, ketma-ket qatorga saflash. Dastlab uchtadan, to‗rttadan va hokazo sanoqqa sanalgandan keyin, quyidagi buyraq beriladi: «Bo‗linmalar 3-4 va hokazo qator boiib, chap (o‗ng) yelkani ilgarib yuring!».
Bu buyruqqa ko‗ra sanab chiqilgan boiinmalar tekislikni saqlagan holda ketma-ket qator hosil boiganga qadar belgilangan qanot bilan ilgarilab yuradilar. Ikkinchi buyruq: «Guruh - to ‗xta!»
Yana qayta saflanish uchun quyidagi buyruqlar beriladi:
1. «Ort-ga!»
2. «Bo ‘linmalar bir qatorga o ‘ng (chap) yelkani ilgarilab qadambos!»
3. «Guruh to ‘xta!»
So‗nggi buyraq shug‗ullanuvchilar qatordagi o‗z joylariga yetganda.
Bir ketma- ket qatordan «qirra boiib» uch ketma- ket qatorga saflanish. Uchtadan sanab chiqilgandan keyin quyidagi buyraq beriladi. «Birinchilar ikki (uch, to‗rt va hokazo) qadam o‗ngga, uchinchilar ikki ( uch to‗rt va hokazo) qadam chapga «Qadam bos!».
Yana avvalgi holatga qayta saflanish uchun quyidagi buyruq berildi: «O‗z joyingga qadam bos!» qayta saflanish juftlama qadam bilan bajariladi.