Mavzu: Shisha ishlab chiqarishda ishlatiladigan kimyoviy birikmalar

4. Shisha va sementning olinishi.
Odatdagi deraza oynasining tarkibi taxminan ushbu formula bilan ifodalanadi: Na₂O•CaO•6SiO₂. Shisha soda, ohaktosh va oq qum aralashmasini maxsus pechlarda birga suyuqlantirish orqali olinadi. Suyuqlantirishda dastlab natriy va kalsiy silikatlari hosil bo`ladi. Bu silikatlar bilan qumtuproq suyuqlanib bir butun massa hosil bo`ladi va u asta-sekin sovitiladi:
SiO₂ + Na₂CO₃ = Na₂SiO₃ + CO₂ SiO₂ + CaCO₃ = CaSiO₃ + CO₂
Na₂SiO₃ + CaCO₃ + 4SiO₂ = Na₂O•CaO•6SiO₂

Shisha ishlab chiqarishda Na₂CO₃ o`rniga ko`pincha Na₂SO₄ va ko`mir ishlatiladi. Bu holda Na<sub>2</sub>SiO<sub>3</sub> quyidagi reaksiya tenglamasiga muvofiq hosil bo`ladi:

2SiO₂ + C + Na₂SO₄ = 2Na₂SiO₃ + CO₂↑ + 2SO₂↑
Maxsus shisha olish uchun boshlang`ich aralashmaning tarkibi o`zgartiriladi. Soda Na₂CO₃ o`rniga potash K<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> ishlatib, qiyin suyuqlanadigan shisha (kimyoviy idishlar uchun) olinaadi. Bo`r CaCO₃ o`rniga qo`rg`oshin (II)–oksid PbO, soda o`rniga potash ishlatib, billur shisha olinadi.
Boshlang`ich aralashmaga metall oksidlarini qo`shish shishaga turlicha rang beradi: Cr₂O₃ yashil, CoO ko`k, MnO<sub>2</sub> to`q qizil. Shishadan texnika ehtiyojlari uchun tola va to`qimalar tayyorlanadi. Shishakristall materiallar, ya`ni sitallar ishlab chiqariladi. Ulardan elektr izolyator, idishlar va boshqalar tayyorlanadi.
Odatdagi silikat sement, ya`ni portlandsement yashilroq-kilrang kukun bolib, suvga qorilganda havoda yoki suvda toshsimon massa bo`lib qotadi. Odatda u ohaktosh bilan gildan iborat xomashyo massani qovushgunga qadar kuydirish (1400-1600 ⁰C) yo`li bilan olinadi.
Qizdirish aylanib turadigan silindrsimon maxsus pechlarda amalga oshiriladi. Hosil bo`ladigan qovushgan donador massa klinker deb ataladi. Bu chala mahsulot. Unga tegishli qo`shimchalar qo`shib, sharli tegirmonlarda mayin kukun holigacha maydalanadi va oxirgi mahsulot olinadi.
Tabiatda tarkibida portlandsement olish uchun zaruriy nisbatlarda ohaktosh bilan gil bo`ladigan jinslar uchraydi, ular