Shisha ishlab chiqarish texnologiyasi.
Reja:
1. Shisha klassifikatsiyasi
2. Qurilish shishasi ishlab chiqarish texnologiyasi.
3. Mayishiy-xojalik shishasi ishlab chiqarish texnologiyasi.
4. Tarali shisha ishlab chiqarish texnologiyasi.
Inson shisha ishlab chiqarish bilan qadim-qadimdan shugullangan. Malumki, eramizdan 3,5 ming yil ilgari Misr ustalari shisha tayyorlashni bilishganlar. Soda, ohaktosh va qum aralashmasini yuqori (1400 0S) temperaturaga qizdirish yoli bilan kalsiy va natriy silikatlaridan iborat shisha hosil qilinadi:
Na2CO3QCaCO3Q6SiO2=Na2O∙CaO∙6SiO2Q2CO2
Na2CO3 o‘rniga Na2SO4 ishlatish mumkin. U holda unga ko‘mir qo‘shib qizdiriladi.
Na2SO4 QSQSaSO3Q6SiO2=Na2O∙CaO∙6SiO2QCO2QSO2
Hosil bo‘lgan shisha massasida gaz mahsulotlarini batamom chiqarib yuborish kerak. Sodaning bir qismi orniga potash K2SO3 qoshish bilan laboratoriya idishlari tayyorlash uchun ishlatiladigan shisha olinadi. V2O3 va ZnO qoshib tayyorlangan shisha yuqori sifatli boladi. U ancha barqaror bolib, ximiyaviy tasirlar va temperaturaning keskin ozgarishiga chidamlidir. Qum, potash va qorgoshin oksididan xrustal shisha olinadi. Xrustal shisha nurni kuchli sindiradi. Shuning uchun ham u optik buyumlar va xrustal idishlar yasashda ishlatiladi.
Shisha tolasining tarkibi 54-55% SiO2, 15-16% CaO, 14-15% Al2O3-Fe2O3, 9-10% B2O3, 4-5% MgO, 0-1% ZnO boladi. Shisha tola goyat puxta bolib, otga va ximiyaviy tasirlarga chidamlidir, u elektrni, issiqlikni va tovushni otkazmaydi, shuning uchun elektrotexnikada va ot ochiruvchilar kiyimi hamda teatr pardalari uchun lozim bolgan materiallar olishda ishlatiladi.
Toza qumning ozidan tayyorlanadigan shisha kvars shishasi deb ataladi. Bu shisha yuqori temperaturaga chidamli bolib, uning issiqlikdan kengayish koeffitsenti nihoyatda kichik. U qattiq qizdirilib sovuq suvga botirilganda ham yorilmaydi. Kvars shishasining yana bir fazilati shundaki, u ultrabinafsha nurlarni yaxshi otkazadi. Shuning uchun ham kvars shisha meditsinada va kinoga olishda ishlatiladigan ultrabinavsha nur beruvchi lampalarni tayyorlashda ishlatiladi.
Rangdor shishalar tayyorlashda shishaga bazi moddalar qoshiladi. Masalan shishaga SiO qoshilsa kok rangli, Cr2O3 yashil rangli, Su2O qoshilsa qizil rangli va nihoyat , MnO2 qoshilsa binafsha rangli shishalar hosil boladi. Kumushning mayda zarrachalari shishani sariqqa boyaydi, oltin zarralari esa shishaga qizil tus beradi. Tarkibida oltin zarrachalari bolgan qizil tusli bunday shisha yoqut shisha deb ataladi. Bu shishalar tarkibidagi kumush va oltin mayda kolloid zarrachalar
holida boladi.
|
Shisha tarkibiga kiruvchi komponentlar, %
|
Shisha turlari
|
|
SiO2
|
Al2O3
|
CaO
|
MgO
|
Na2O
|
K2O
|
PbO
|
B2O3
|
Listli deraza oynasi
|
70-73
|
1,5-2
|
8-10
|
3-4
|
14-15
|
-
| |
-
|
Xojalik (tara)
shishasi oq
|
69-72
|
3-4
|
9-10
|
2-4
|
15-16
|
-
|
-
|
-
|
Sortli idish
|
73-75
|
-
|
6-10
|
0-3
|
15-16
|
0-3
|
-
|
0-1
|
Kimyoviy chidamli
|
68-70
|
3-5
|
6-8
|
1-2
|
8-10
|
5-6
|
-
|
2-3
|
Svetotexnik
|
69-73
|
4-6
|
4-5
|
-
|
11-16
|
2-6
|
-
|
-
|
Elektrovakuumli
|
69-70
|
-
|
5-6
|
3-4
|
12-13
|
4
|
-
|
-
|
Shisha tola
|
69-70
|
-
|
5-6
|
3-4
|
12-13
|
4
|
-
|
-
|
Xrustal
|
55-77
|
-
|
-
|
-
|
-
|
10-13
|
30-35
|
-
|
Qurilish shishasining kop xususiyatlari bor, shu tufayli ham u nodir metallar, minerallar va boshqa jinslardan ajralib turadi. Bu xususiyatlardan biri uning nixoyatda shaffofligi hamda pishiqligidir. Bunda, albatta, kimyoviy jixatdan pishiqligi nazarda tutilmoqda, boshqacha aytganda, shisha buyumlariga na yomgir, na sovuq, na shamol, na quyosh nurlari tasir qiladi. Bunday omillar esa yillar davomida hatto toglarni ham yemirib yuboradi, biroq shishadek nozik narsaga kuchi yetmaydi. Shishaning pishiqlik siri ham anna shunda.
«Shisha» deb kimyoviy tarkib va qotish temperaturasiga bogliqsiz ravishda yuqori temperaturada hosil qilingan eritmani ota sovitish orqali olinadigan va yopishqoqlikning asta-sekin oshishi natijasitda qattiq jismlarning xossalarini qabul qiladigan barcha amorf jismga aytiladi. Boshqacha qilib aytganda, kvars yoki qumtuproq, oxaktosh yoki dolomit, natriy karbonat yoki natriy sulfat va boshqa komponentlarni qizdirish yoli bilan suyuqlantirib, songra maxsus rejimda qoliplash va sovitish yoli bilan hosil qilinadigan qovushqoqligi ota yuqori bolgan shaffof izotrop qattiq jismlar qurilish shishasi deyiladi.
Qurilish shishasi quyidagi 4 gruppaga bolinadi.
List shisha deraza oynasi, vitrina (korgazma) shishasi, foto shishasi, naqshli shisha, yopishtirilgan rangli list shishasi va x.zo.
Qurilish arxitiktura shishasi, shishadan yasalgan konstruktiv qurilish elementlari, shisha beton va shishatemirbeton uchun shisha qismlar, metallashtirilgan shisha, shishadan yasalgan ichki pardozlash plitkalari va h.zo.
Kopirgan shisha issilik izolyatsiyasini taminlovchi shisha paxta, tovush yutuvchi izolyatsion material, filtirlovchi govak shisha, texnika maqsadlarda ishlatiluvchi kopirgan shisha va boshqalar.
Shisha quvirlar-devorning qalinligi 1-2 mm va diometri 0,1-40 mm bolgan yupqa tanali quvurlar, devorning qalinligi 2,5-4 mm va diometri 12-40 mm bolgan qflin tanali quvurlar.
Dostları ilə paylaş: |